|
La aparto de goo estas unue ĝia granda komplekseco - ekzistas multnombraj variantoj, kaj la plialtigo de la ludnivelo kaj la plibonigo de la stilo estas taskoj pri kiuj ludanto povas labori dum sia tuta vivo. Aliflanke la bazaj reguloj estas tiel simplaj, ke eblas lerni ilin tre rapide.
[[Strategio]] estas grava, sed ne ununura aspekto de la ludo: goo povas stimuli meditadon, instigas la spiriton kaj spegulas la personecon de iu ludanto. Estas karaktera trajto de la googo-ludo, ke ĝi ebligas dedukteblon de multaj ĝeneralaj vivosaĝecoj.
''"Se ie en la universo ekzistas aliaj inteligentuloj, ili eble konas ŝakon, sed plejverŝajne tamen goon"'' ([[Emanuel Lasker]], [[ŝako|ŝakisto]]).
== Historio ==
===Origino en Ĉinio===
La plej frua skriba priskribo de la ludo estas generale akceptita esti la historia skribaĵo de Zuo Zhuan <ref name=ZuoZhuan>Potter 1985; Fairbairn 1995</ref> (prononco: ''dzŭo ĝŭan'') ĉirkaŭ la 4a jarcento a.K.E.<ref name=chronology2>Brooks 2007</ref>, priskribante historian eventon el 548 a.K.E. ĜiGoo ankaŭ estas priskribata en la XVIIa Libro de la [[Analektoj de Konfuceo]] (ĉirkaŭ la 3a jarcento a.K.E.)<ref name=chronology2/> kaj en la du libroj eskribataverkitaj de [[Mencius]]<ref name=Confucius>Potter 1984; Fairbairn 1995</ref> (ĉirkaŭ la 3a jarcento a.K.E.)<ref name=chronology2/>. En ĉiuj tiuj verkoj, la ludo nomiĝas yì (弈). Hodiaŭ, en Ĉinio, ĝi nomiĝas weiqi ([[Simpligataj Ĉinaj signoj]]: 围棋; [[Tradiciaj Ĉinaj signoj]]: 圍棋; pinjine: wéiqí; Wade–Giles: wei ch'i)
Goo unue ludatis sur 17x17 vica krado, sed 19x19 krado iĝis normala je la tempo de la [[Dinastio Tang]] (618-907). Legende, la origino de la ludo estas la ĉina imperiestro Yao (2337-2258 a.K.E), kiu supozite petis lian avizulonkonsiliston Shun desegnifasoni ĝin por lia malĝentilasendisciplina filo Danzhu, por klarigi al li astronomajn konstelaciojn. Sed la filo tute ne interesiĝis pri steloj, sed preferis la ludŝtonetojn kaj tiel kreiĝis la weiqi-ludo. Certigitaj pruvoj pri la ekzisto de la ludo indikas ĉirkaŭ 2500 jarojn, kiam ĉinaj reĝoj malcedante intermilitis (475 ĝis 221 a.K.E.). Aliaj teorioj proponas ke la ludo estis devenita de ĉinaj gentaj militsinjoroj kaj generaloj, kiu uzis ŝtonetojn por kartigi atakajn situaciojn.
En Ĉinio, Goo estis sentata kiel la favorata ludo de la aristokrataro, kaj [[Ĉina ŝako|Xiangqi]] (prononco: ''ŝiang ĉi'', ĉina ŝako) estis la ludo de la populopopolo. Goo estis konsiderata unu de la kvar kulturataj artoj de la ĉina lernanta aristokrato, kun kaligrafio, pentrado, kaj ludi la guĉino (muzika instrumento).
===Disvastigado al Japanio kaj Koreio===
Goo estis prezentata al ambaŭ Japanio kaj Koreio, iam inter la 5a kaj la 7a jarcentoj K.E., kaj estis favorata inter la altaj klasoj. En Koreio, la ludo nomiĝas '''''baduk''''' ([[hangul]]: {{lang|ko|바둑}}), kaj alia versio de la ludo nomata [[Sunjang baduk]] estigis je la 16a jarcento. Sunjang baduk iĝis la precipa vario luditaludata en Koreio ĝis la fino de la 19a jarcento.<ref>{{Citation | url = http://english.baduk.or.kr/sub01_01.htm?menu=f11 | publisher = Korean Baduk Association | title = History of Korean baduk | accessdate = 2008-11-13}}</ref><ref name=histKorea>Fairbairn 2000</ref>
[[Dosiero:Korean Game from the Carpenter Collection, ca. 1910-1920.jpg|thumb|left|250px|Korea ludantoj, tradicie vestiĝanta, ludas en fotografaĵo de inter 1910 kaj 1920.]]
En Japanio, kie ĝi nomiĝas {{nihongo|'''''go'''''|碁|}} aŭ {{nihongo|'''''igo'''''|囲碁|}}, la ludo iĝis ŝatata en la japana imperiestra korto en la 8a jarcento<ref name=HistJapan2>{{Citation | url = http://www.nihonkiin.or.jp/lesson/knowledge-e/history02.htm | publisher = [[Nihon Kiin]] | title = History of Go in Japan: part 2 | accessdate = 2007-11-02}}</ref>, kaj inter la ĝenerala populopopolo je la 13a jarcento.<ref name=HistJapan3>{{Citation | url = http://www.nihonkiin.or.jp/lesson/knowledge-e/history03.htm | publisher = [[Nihon Kiin]] |title = History of Go in Japan: part 3 | accessdate = 2007-11-02}}</ref> En 1603, [[Tokugawa Ieyasu]] reetablisreestablis la unuecan nacian registaron. En la sama jaro, li taskigitasenpostenigis la tiame plejbonan ludanton en Japanio, [[budhismo|budhismabudhisman]] monaĥomonaĥon nomiĝisnomitan Nikkai, alen la posicio deposteno [[Godokoro]] (Ĉefadministristo de Goo). <ref name=timeline>{{Citation | author = GoGoD (Fairbairn & Hall) | title = History and Timelines | chapter = Timeline 1600–1867 | year = 2007 }}</ref> Nikkai renomiĝis [[Honinbo Sansa]] kaj fondis la [[Honinba lernejo|Honinban lernejon]].<ref name=timeline/> Diversaj [[Kvar japanaj Goaj lernejoj|konkurencintajkonkursantaj lernejoj]] fondiĝis baldaŭ poste.<ref name=timeline/> Ĉi tiuj oficialajoficiale agnoskitaj kaj subvenciitaj Goasubvenciataj Go-lernejoj ege plibonigis la goludadagoludadan nivelonivelon kaj kreis la [[Gradoj (Goo)|GoaGoan rangarangan sistemosistemon]] por rangigi ludantojludantojn.<ref name=ranks>{{Citation | author = GoGoD (Fairbairn & Hall) | title = Articles on Famous Players | chapter = Honinbo Dosaku | year = 2007 }}</ref> Ludantoj de la kvinkvar lernejoj (Honinbo, Yasui, Inoue, kaj Hayaŝi) konkuris en la ĉiujaraj "kastelaj ludoj", luditajludataj dum ĉeesto de la [[Ŝoguno]].<ref name=castlegames>{{Citation | author = GoGoD (Fairbairn & Hall) | title = History and Timelines | chapter = Castle Games 1626–1863 | year = 2007 }}</ref>
Vidu ankaŭ: [[Historio de Goo]]
===Simplaj Reguloj===
Du ludantoj, Nigra kaj Blanka, alterne surmetas ŝtoneton de sia propra koloro sur neokupataneokupatan interkruciĝojn de la krado sur gotabulo. Nigra ĉiam metas unue, nesimilemalsame kunal [[ŝako]]. Se ekzistas granda diferenco de lerteco inter la ludantoj, Nigra kelkfojetipe povas meti du aŭ plipliajn ŝtonetojn sur la gotabulogotabulon por la unua movo. Post surmetado, ŝtonetojludanto ne povasrajtas movi movotiŝtoneton al alia punkto. ▼
Vertikale kaj horizontale limtuŝantajnajbaraj ŝtonetoj de la sama koloro estas ŝtonaro. Neokupata punkto limtuŝantanajbare al ŝtoneto nomiĝas "libero" por tiu ŝtoneto. Ŝtonaroj havas la liberojn de ĉiuj eroj. La ŝtonaro ne povas poste dividiĝi, kaj efektive iĝas unu pligranda ŝtono. Nur tiuj ŝtonetoj, kiuj estas kunigatakunigataj per la linioj sur la gotabulo, ŝtonariĝas; ŝtonetoj, kiuj estas diagonale limtuŝantajnajbaraj, ne estas kunigatakunigataj. ▼▲Du ludantoj, Nigra kaj Blanka, alterne surmetas ŝtoneton de sia propra koloro sur neokupata interkruciĝojn de la krado sur gotabulo. Nigra ĉiam metas unue, nesimile kun [[ŝako]]. Se ekzistas granda diferenco de lerteco inter la ludantoj, Nigra kelkfoje povas meti du aŭ pli ŝtonetojn sur la gotabulo por la unua movo. Post surmetado, ŝtonetoj ne povas movoti al alia punkto.
Ŝtonaro devas havi almenaŭ unu liberoliberon por postresti sur la gotabulo. Kiam ŝtonaro estas ĉirkaŭita de kontraŭakontraŭaj ŝtonetoj , tiel ĝi ne havas liberojn, ĝi estas kaptatakaptita kaj devas esti forigata. La plejparto dePlejaj regularoj ne lasas ludanton meti ŝtoneton tiel ke libero mankas al unu deel siaj propraj ŝtonaroj mankas liberojn, kromekrom la sekva escepto. La regulo ne aplikasaplikiĝas se ludateludi novan ŝtoneton rezultigas la kaptokapton de unu aŭ pli de la kontraŭaj ŝtonetoj. Tiuokaze, la ŝtonetoj de la kontraŭulo estas unue kaptatakaptataj, kaj la ĵus surmetita ŝtoneto do havas almenaŭ unu liberon. ▼▲Vertikale kaj horizontale limtuŝantaj ŝtonetoj de la sama koloro estas ŝtonaro. Neokupata punkto limtuŝanta al ŝtoneto nomiĝas "libero" por tiu ŝtoneto. Ŝtonaroj havas la liberojn de ĉiuj eroj. La ŝtonaro ne povas poste dividiĝi, kaj efektive iĝas unu pligranda ŝtono. Nur tiuj ŝtonetoj, kiuj estas kunigata per la linioj sur la gotabulo, ŝtonariĝas; ŝtonetoj, kiuj estas diagonale limtuŝantaj, ne estas kunigata.
Ludantoj ne povas agi tiel, kiel la ludo estas ekzakte en antaŭa situacio. Tiu regulo, nomitenomita la Koa -regulo (el la japana 劫 kō "eono"), malebligas ripeti senfine. ▼▲Ŝtonaro devas havi almenaŭ unu libero por postresti sur la gotabulo. Kiam ŝtonaro estas ĉirkaŭita de kontraŭa ŝtonetoj tiel ĝi ne havas liberojn, ĝi estas kaptata kaj devas esti forigata. La plejparto de regularoj ne lasas ludanton meti ŝtoneton tiel ke unu de siaj propraj ŝtonaroj mankas liberojn, krome la sekva escepto. La regulo ne aplikas se ludate novan ŝtoneton rezultigas la kapto de unu aŭ pli de la kontraŭaj ŝtonetoj. Tiuokaze, la ŝtonetoj de la kontraŭulo estas unue kaptata, kaj la ĵus surmetita ŝtoneto do havas almenaŭ unu liberon.
Anstataŭ de meti ŝtoneton, ludanto povasrajtas pasi ( farasfari nenion). Ĉi tiu sitaciosituacio kutime okazas kiam la ludanto pensas ke neniu utilajutila movojmovo restantasrestas. Kiam ambaŭ de la ludantoj pasipasas sinsekve, la ludo finasfiniĝas kaj la teritorioj devas kalkuliĝi. ▼▲Ludantoj ne povas agi tiel, kiel la ludo estas ekzakte en antaŭa situacio. Tiu regulo, nomite la Koa regulo (el la japana 劫 kō "eono"), malebligas ripeti senfine.
▲Anstataŭ de meti ŝtoneton, ludanto povas pasi (faras nenion). Ĉi tiu sitacio kutime okazas kiam la ludanto pensas ke neniu utilaj movoj restantas. Kiam ambaŭ de la ludantoj pasi sinsekve, la ludo finas kaj la teritorioj devas kalkuliĝi.
Vidu jenajn artikolojn:
== Tradicio pri goo ==
=== Tradiciaj ludiloj ===
Kvankam ja eblas ludi sur kartonpeco kaj kun sako da plastoŝtonetojplastaj ŝtonetoj, goludantoj ofte fieras pri siaj goludiloj.
En [[Ĉinio]] oni de ĉiam ludas sur platajplata lignotabulojlignotabulo, kiu estas ĉirkaŭ 5 cm dikajdika. Oni sidistradicie tiutempesidis, kiel ankaŭ hodiaŭ, sur [[seĝo]]j ĉe [[tablo]], nur malofte sur la [[grundo]]planko. En [[Japanio]] la tradicia gotabulo (''goban'') estas dika, ankaŭ el [[ligno]], sed proksimume 15 ĝis 20 cm dika kaj staras sur piedoj. Prefere iliĝi estas fabrikita el la malofta, iom orkolora ligno de la kaja-arbo (''torreya nucifera''). La plej bonaj estas el ligno de pli ol 700-jaraj arboj.
=== Etiketo ===
Multaj homoj alttaksas [[etiketo]]n dum goludo. Laŭ tiu etiketo oni ĉiam respektu la alian ludanton, tiel ke li neniam sentiĝusentu malagrablesin malagrabla pri la ludo. Ĉefe gravas kial oni ludas goon. Kialoj povas esti por ripozi, ĝui ĝin, por lerni, por instrui kaj multaj aliaj kaŭzoj. Oni ĉiam respektu la kialon de la kontraŭulo. Tamen iuj ludas ĉefe por gajni. Tio tute kontraŭas la [[filozofio]]n de la [[ludo]], kiu baziĝas sur tradicia [[Azio|azia]] [[kulturo]]. Tiel fieraĉado pri [[venko]], moko pri malvenko aŭ similaj agoj tutklare kontraŭas la bonan etiketon de goo.
== Referencoj==
<references/>
== Libroj en Esperanto ==
{{el}} [http://games.groups.yahoo.com/group/e-go-listo/ e-go-listo retpoŝtlisto]
{{el}} [http://www.tejo.org/uea/Esperantista_Go-Ligo_Internacia Listo de esperantistaj go-ludantoj]
{{el}} [http://www.gokgs.com KGS (KGS Go Server)] traktas unikodan tekston bone kaj havas ĉambron "Esperantejo" kie fojfoje estas Esperantistaj partioj kaj turniroj
{{el}} [http://www.ficgs.com FICGS correspondence Go server]
| 