Babismo: Malsamoj inter versioj

{{Ort-Bahaa}}

 

Islamanoj atendas ian mesion titolitan ''Al-Mahdí'' (arabe : المَهْديّ signifas "Tiu, kiu estas bone gvidata") de la [[Sunaismo|sunaistoj]] kaj ''Al-Qá'im'' (arabe : القائم signifas la Releviĝanto) de la ŝijaistoj. La [[Korano]] ne parolas pri li sed multaj rakontoj ([[hadiso]]j) de la islama tradicio priskribas lin. Legeblas interalie la jena hadiso en la kolekto titolita ''Musnad Ah&#803;mad ibn Hanbal'' : "Dio malkaŝos la ''Mahdí''-on el mia familio tuj antaŭ la "Tago de Juĝo"; eĉ se la mondo havus nur unusolan tagon por daŭre ekzisti, li restarigos sur la tero justecon kaj malaperigos tiranecon kaj subpremadon" <ref>''Musnad Ah&#803;mad ibn Hanbal'', Vol 1. p 99</ref>

 

Por la ŝijaistoj [[dekduimamismo|dekdu-imamaj]] tiu "Promesito" rilatas al la reveno de la 12-a [[Kaŝita Imamo]] ''Muh&#803;ammad al-Mahdí'' ([[868]] - ?). Kiam mortis la 11-a Imamo ''H&#803;asan al-Askarí'' ([[846]]–[[874]]), lia 5-jara filo ''Muh&#803;ammad'' malaperis la [[24-an de julio]] [[874]] ([[Islama kalendaro|4-a de ''<u>Sh</u>awwál'' 260 p.H.]]) : tiam komenciĝis la "Mallonga Kaŝado" (''<u>Gh</u>aybatu's&#803;-S&#803;u<u>gh</u>rá''), dum kiu la [[Imamo]] daŭre gvidis la komunumon per mesaĝistoj titolitaj ''Abwáb'' (arabe: ابواب pordoj; s. باب báb). Estis kvar tiaj homoj (arabe: الارْبع نُوّاب : la kvar reprezentantoj) :

*''Abú-'Umar-'U<u>th</u>mán ibn Sa'íd'' de [[874]] ĝis [[917]]

"Kiam oni demandis Imamon ''Ja'far'', praido de Mohamedo, pri la jaro, en kiu la ''Qá’im'' estos malkaŝita, li respondis jene : << Vere, en la jaro sesdeka estos Lia Afero revelaciita kaj Lia nomo disvastigita. >> En la verkoj de la klera kaj ĉiekonata ''Muh&#803;yi’d-Dín-i-'Arabí'' troviĝas multaj aludoj kaj pri la jaro de la alveno kaj pri la nomo de la promesita Malkaŝanto. Inter ili estas la jenaj : << La servantoj kaj la subtenantoj de Lia Kredo estos el la homoj de Persujo >> … << En Lia nomo, la nomo de la Gardanto ('' 'Alí'') antaŭas tiun de la Profeto (''Muh&#803;ammad''). >> … << La jaro de Lia Revelacio estas egala al duono de tiu numero, kiu estas dividebla per naŭ (2520 > 1260). >> En siaj poemoj pri la jaro de la Malkaŝanto, ''Mírzá Muh&#803;ammad-i-A<u>kh</u>bárí'' skribas la jenan antaŭdiron : << En la jaro ''<u>Gh</u>ars'' (de kies literoj la nombra valoro estas 1260 laŭ la [[Abjad-numeraloj]]) la tero iluminiĝos per Lia lumo, kaj en ''<u>Gh</u>arasih'' (1265) la mondo pleniĝos per ĝia gloro. Se vi ĝisvivos la jaron ''<u>Gh</u>arasí'' (1270), vi vidos, kiel la nacioj, la regantoj, la popoloj, kaj la Kredo de Dio ĉiuj estos renovigitaj. >> En tradicio atribuita al la Imamo '' 'Alí'', la Komandanto de la Kredantoj, estas ankaŭ enskribita : << En ''<u>Gh</u>ars'' estos plantita la Arbo de Dia gvidado.>>" <ref> Kroniko de Nabil, [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro3.html ĉapitroj 3-a]</ref> </blockquote>

 

''<u>Sh</u>ay<u>kh</u> Ah&#803;mad-i-Ah&#803;sá'í'' ([[1753]]-[[1826]]) estis [[Barejno|barejna]] teologo ŝijaista, kiu fondis fine de la [[18-a jarcento]] en [[Persio]] kaj [[Irako]] religian skolon, kies membroj estis nomitaj "ŝejĥistoj" (''<u>Sh</u>ay<u>kh</u>í'') kaj atendantaj la baldaŭan reaperon de la ''Qá'im''. Post lia morto ''Siyyid Káz&#803;im-i-Ra<u>sh</u>tí'' ([[1793]]-[[1843]]) fariĝis skolestro. ''Siyyid Káz&#803;im'' promesis al siaj sekvantoj, ke la ''Qá'im'' (aŭ ''Mahdí'') baldaŭ alvenos. Li ne nomumis posteulon sed anstataŭe ĵus antaŭ sia morto ordonis al la ŝejĥistoj, ke ili serĉadu la Promesiton tra Persio. Tial, post la morto de sia gvidanto, [[Mullá Husayn|''Mullá H&#803;usayn-i-Bu<u>sh</u>ru'í'']] ([[1813]]-[[1849]]), unu el la plej kapablaj el la adeptoj de ''Siyyid Káz&#803;im'', preĝis kaj fastis dum 40 tagoj kaj poste vojaĝis al [[Ŝirazo]] (''<u>Sh</u>íráz''), kie li finfine renkontiĝis kun la ''Báb'' kaj fariĝis la unua ano de la nova Kredo. <ref>Kroniko de Nabil, [http://www.freewebs.com/bahaakredo/parto1.html ĉapitroj 1-a kaj 2-a]</ref>

 

Mallonga kronologio klarigas la kontraŭstaron de la ŝijaisma pastraro kaj de la registaro de la Ŝaho :

 

[[Dosiero:Room-bab.jpg|thumb|right|150px|Ĉambro kie ''Báb'' deklaris sian mision]]

 

La ''Báb'' pilgrimis al [[Mekko]] kaj [[Medino]] kun [[Quddus|Quddús]] kaj sia [[Etiopio|etiopa]] servisto. Malagrablaj estis la vojaĝo kaj la akcepto de lia mesaĝo…

&nbsp;

 

[[Dosiero:Muhammad-Shah 1850.jpg|thumb|right|150px|''Muh&#803;ammad <u>Sh</u>áh Qájár'']]

[[Dosiero:Haji-Mirza-Aqasi.jpg|thumb|right|150px|''H&#803;ájí Mírzá Áqásí'']]

Oni fine arestis lin en Ŝirazo kaj volis atingi ke li malkonfesu sian mision.<ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro8.html ĉapitro 8-a]</ref>

 

Okaze de epidemio de [[Ĥolero]] en Ŝirazo, la ''Báb'' sukcesis forfuĝi dum marto al [[Esfahano]] (''Is&#803;fáhán''), kie lin protektis la guberniestro ''Manú<u>ch</u>ihr <u>Kh</u>án'' ĝis sia morto en marto [[1847]]. <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro10.html ĉapitro 10-a]</ref>

 

La ''Báb'' petis aŭdiencon kun ''Muh&#803;ammad <u>Sh</u>áh Qájár'' ([[1810]]-[[1848]]) en [[Tehrano]] (''T&#803;ihrán'') sed ĵus antaŭ ties efektiviĝo en marto Báb estis enprizonigita en la [[Azerbajĝano|azerbajĝana]] kastelo de [[Mah-Ku|''Máh-Kú'']], kie li verkis sian [[Persa Bayán|Persan Bajanon]]. En tiu verko li revelaciis novan leĝaron por la babanoj kaj anoncis la alvenon de mesia figuro nomita "Tiu, kiun Dio manifestos".<ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro12.html ĉapitro 12-a] kaj [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro13.html ĉapitro 13-a]</ref>

 

Je la [[10-a de aprilo]] ''Báb'' estis transloĝigita al la prizono de [[Chihriq|''<u>Ch</u>ihríq'']] laŭ la ordono de la Granda Veziro ''H&#803;ájí Mírzá Áqásí'', por ĉesigi lian kreskantan influon en ''Máh-kú''. <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro17.html ĉapitro 17-a]</ref>

 

La [[21-an de julio]] ''Mullá H&#803;usayn'' eklevis la "Nigran Flagon" de la [[Ĝihado]] en [[Mazenderano]] kaj ekmarŝis kun 200 aliaj babanoj al [[Maŝhado]] (''Ma<u>sh</u>had''). Sed la [[10-an de oktobro]] granda grupo da babanoj estis [[Batalo de Tabarsi|sieĝata]] ĉe la tombo de ''<u>Sh</u>ay<u>kh</u> T&#803;abarsí'', kie alvenis ''Quddús'' la [[20-an de oktobro]]. <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro19.html ĉapitro 19-a]</ref>

 

[[Dosiero:Amir-Nizam Taqi-Khan.jpg|thumb|right|150px|''Amír-Niz&#803;ám Taqí-<u>Kh</u>án'']]

Dum pluraj monatoj la babanoj sieĝataj en sia fortikaĵo de ''<u>Sh</u>ay<u>kh</u> T&#803;abarsí'' sukcese rezistis al la registaraj trupoj komandataj de la princo ''Mihdí Qulí Mirzá''. Je la [[10-a de majo]] finiĝis la batalo post interkonsentita kapitulaco. La venkintoj promesis liberecon al la babanoj sed tuj rompis sian ĵuron kaj mortigis multajn el ili. <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro20.html ĉapitro 20-a]</ref>

Nelonge post tiu masakro la ''Báb'' verkis sian testamenton, en kiu li enoficigis ''Mírzá Yah&#803;yá-i-Núrí''-on ([[1831]]-[[1912]]) kiel nominalan ĉefon de la babanoj post sia forpaso.

 

Ribelo kaj masakro de la babanoj en ''Nayríz'' en la provinco de ''Fárs'' <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro22.html ĉapitro 22-a]</ref> kaj konflikto en ''Zanján'' <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro24.html ĉapitro 24-a]</ref>

 

Liaj fizikaj restaĵoj estis ĵetitaj en fosaĵon ekster la urbo, de kie la babanoj dum nokto ŝtelume kolektis ilin por diversloke kaŝe konservi ilin ĝis fine en 1909 eblis daŭre entombigi ilin en [[Maŭzoleo de la Báb|maŭzoleo]] sur la [[Monto Karmel]] ([[Israelo]]).

 

Babanoj ribelantaj estis amasbuĉitaj en [[Zenĝano]] (''Zanján''). <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro24.html ĉapitro 24-a]</ref>

 

[[Dosiero:Nasirid-Din-Shah 1850.jpg|thumb|right|150px|''Nás&#803;iri'd-Dín-<u>Sh</u>áh Qájár'']]

 

La Babismo komence transvivis nur kaŝe kaj ekzile. Post la [[Ekzekuto de Bab|ekzekuto de ''Báb'']] en [[1850]] pluraj babanoj deklaris esti "Tiu, kiun Dio manifestos" anoncita de la ''Báb'', sed neniu el ili sukcesis konvinki la baban komunumon pri la praveco de siaj pretendoj kaj multaj poste reprenis ilin.

 

Sekve plejparto de la babanoj fariĝis liaj disĉiploj resp. ili fariĝis la adeptoj de ''Bahá'u'lláh'', la ''bahá'í'' (adeptoj de ''Bahá' ''- bahaanoj). Lia duon-frato ''Mírzá Yah&#803;yá Núrí'' tamen ribelis kontraŭ li, asertante esti mem ricevanto de dia revelacio kaj donante al si la titolon ''S&#803;ubh&#803;-i-Azal''; nur kelkaj manplenoj da babanoj sekvis lin kaj fariĝis la ''azalí'' (azalanoj), kiujn oni ankaŭ nomis [http://en.wikipedia.org/wiki/Bayani ''bayání"] (bajananoj).

 

La babismo estas revelaciita religio inter la abrahamaj religioj, kiel judismo, kristanismo kaj islamo, sed ĝi estas sendependa de tiuj ĉi kaj havas siajn proprajn profeton, librojn kaj leĝaron.

La ''Báb'' asertis, ke li revelaciis '''kvin cent mil versojn''', sed plejparto de liaj verkoj bedaŭrinde perdiĝis. <ref>Kroniko de Nabil, ĉapitro 13-a, [http://www.freewebs.com/bahaakredo/ĉapitro13.html noto 7-a]</ref> [[Listo de verkoj de Bab]] ankoraŭ haveblaj estas priskribita de ''Denis MacEoin'' en sia verko titolita ''Sources for Early Bab Doctrine and History'' (fontoj por fruaj historio kaj dogmaro de la Bab). La ĉefaj verkoj estas la ''Qayyúmu'l-Asmá' '' ([[1844]], komento de la 12-a korana surao titolita [[Jozef (filo de Jakob)|"Jozefo"]]) kaj la persa ''Bayán'' ([[1847]], ne finverkita), kiu anstataŭis la [[Korano]]n por la babanoj.

 

[[Dosiero:Manskribaĵo de Bab.jpg|thumb|right|130px|Epistolo de ''Báb'' al sia unua disĉiplo ''Mullá H&#803;usayn-i-Bu<u>sh</u>rú'í'']]

Ekde la [[23-a de majo]] [[1844]] (5-a de ''Jamádíyu’l-Awwal'' 1260 p.H.) la ''Báb'' deklaris esti la Promesito atendita de la islamanoj por restarigi sur la Tero justecon kaj malaperigi tiranecon kaj subpremadon antaŭ la "Tago de Juĝo".

Sekve li okupis rangon egalan al tiu de la Profeto Mohamedo, per titoloj kiel "Primara Punkto" (''Nuqt&#803;iy-i-Úlá'') <ref>el Epistolo al ''Muh&#803;ammad <u>Sh</u>áh'' en "Sélection des Écrits du Báb" eldonita de M.E.B. (205 Rue du Trône, 1050 Brukselo, Belgio), 1984 D/1547/1984/1 p.11)</ref>, ĉar el tiu punkto devenas ĉio kreita kaj ĉiuj Literoj de la Libro. Jesuo-Kristo estas por la kristanoj la "enkorpiĝinta Vorto" kaj la Profeto Mohamedo estas por la islamanoj la "marŝanta Korano"… por siaj disĉiploj la ''Bab'' estas ankaŭ la manifestiĝo de la dia Vorto, la "Punkto de ''Bayán''" (''Nuqt&#803;iy-i-Bayán'') de la sankta Libro por nova epoko, kaj li titolis siajn 18 unuajn disĉiplojn "[[Literoj de la Vivanto]]". Li konsideris sin kiel "Manifestiĝon de Dio" (en la persa lingvo ''Mazhar-i-iláhí'' = manifestiĝo de la diaj kvalitoj en homa "templo") kaj liaj disĉiploj ankaŭ nomis lin per la titoloj ''H&#803;azrat-i-A'lá'' (Plejalta Ĉeesto), ''Jamál-i-Mubárak'' (Benita Belo), ''H&#803;aqq Ta'álá'' (Plejpotenca Vero), ''S&#803;áh&#803;ibu'z-Zamán'' (la Sinjoro de la Erao), ''<u>Dh</u>ikr'u'lláh'' (Rememoro de Dio) kaj ''Qurrat'ul-'Ayn'' (Konsolo de la Okuloj)

 

[[Dosiero:Haykal-Bab-2.gif|thumb|240px|right|manskribaĵo de ''Báb'' laŭ formo de stelo kvinpinta (''Haykal'' = templo "homa").]]

Komentoj kaj klarigoj de la religiaj skriboj islamaj multas en la verkoj de ''Báb''. Ekzemple lia unua libro titolita ''Qayyúmu'l-Asmá' '', kiun li verkis en [[1844]] pri de la 12-a korana surao titolita "Jozefo", aŭ lia persa ''Bayán'', kiun li verkis en [[1847]]-[[1848]] kaj kies nomo arabe signifas "klarigo", kiel uzita en la 75-a korana surao titolita ''Al Qiyámah'' (la Reviviĝo) [http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/transliteration/075.html 75/16-19] : <blockquote>

"Mi preparas vin por la alveno de grandioza Tago… Neniu jam konas ĝian sekreton. Ĝi estas nek diskonigebla nek imagebla… La novnaskito en tiu Tago estos pli evoluinta ol la plej saĝaj kaj respektindaj homoj de nia epoko. La plej simpla, la plej malklera homo de tiu epoko superos per sia scio la teologojn plej erudiciajn kaj plej perfektajn de niaj tagoj. Disiru ĉien tra la lando kaj, per firma piedo, per sanktigita koro, preparu la vojon por ĝia alveno." <ref>"Épître du Bab aux "Lettres du Vivant" (Epistolo de la ''Báb'' al la "Literoj de la Vivanto") tradukita al la [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/epitre-lettre-vivant.htm franca lignvo]</ref></blockquote>

 

En siaj verkoj la ''Báb'' anoncas la alvenon de alia "Manifestiĝo de Dio" titolita "Tiu, kiun Dio manifestos" (''man yuz&#803;hiruhu'lláh'', arabe : من یظهر الله‎ , [[Persa lingvo|perse]]: مظهر کلّیه الهی‎ ). Li estos tiom glora estaĵo, ke la ''Báb'' asertis mem ne povi adekvate priskribi liajn kvalitojn <ref>"The World Order of Bahá'u'lláh" (la mondordo de ''Bahá'u'lláh'') angle verkita en 1929 de ''<u>Sh</u>o<u>gh</u>i Effendi'' (U.S., First pocket-sized edition, 1991) [http://bahai-library.com/writings/shoghieffendi/wob/32.html 32/4]</ref>. La Sankta Libro kaj la leĝaro revelaciitaj de la ''Báb'' estos anstataŭataj de la Sankta Libro kaj de la leĝaro, kiuj estos revelaciitaj de "Tiu, kiun Dio manifestos" en la "Tago de la Reviviĝo". <ref>"Bayan Persan". (Persa Bajano) tradukita el la persa lingvo al la franca de A.L.M. NICOLAS [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan1.htm#u2p6 2/6] kaj [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan4.htm 7/13]</ref>

 

Li ankaŭ rilatigis la vorton ''Bahá' '' kun "Tiu, kiun Dio manifestos": "Ĉia splendoro (arabe : ''Bahá' '') de la Bajano estas "Tiu, kiun Dio manifestos"; estu plena mizerikordo al tiu kredanta je li kaj plena puno al tiu malkredanta..<ref>"Bayan Persan" (Persa Bajano) tradukita el la persa al la franca de A.L.M. Nicolas [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan2.htm bayan persan 3/14]</ref>

 

Babismo klare distingiĝis de Islamo post la Konferenco de ''Bada<u>sh</u>t''. Ekde tiam por la babanoj la sankta libro ''Bayán'' anstataŭis la Koranon kaj la leĝaro revelaciita en ĝi la islaman ŝarion..<ref name="h-net.org">"Essays and Notes on Bábí and Bahá'í History" (Disertaĵoj kaj notoj pri baba kaj bahaa historio) de ''John Walbridge'' [http://www.h-net.org/~bahai/bhpapers/vol6/waless/chap3.htm ĉapitro 3-a] en "H-Bahai Digital Library"</ref>

 

Aliaj ritoj koncernis pilgrimadon, fastadon, funebradon, uzadon de ringoj kaj parfumoj. Pri tio ''Denis MacEoin'' skribas, ke tiu leĝaro ne estis vere intencita al laŭlitera apliko sed ke Báb, konsciante tre mallongan periodon de ilia valideco resp. la tre baldaŭan aperon de "Tiu, kiun Dio manifestos" precipe celis per fortaj signoj aboli la islaman leĝaron kaj revivigi kaj renovigi la persan socion resp. prepari ĝin por la tre baldaŭ aperonta nova erao.<ref name="h-net.org"/>

 

[[Dosiero:Mirzayahya.gif|thumb|right|150px|''Mírzá Yah&#803;yá-i-Núrí'' titolita ''S&#803;ubh&#803;-i-Azal'' 1890]]

La ''Báb'' en [[1849]], nelonge post la martirigo de ''Quddús'', verkis dokumenton kiu verŝajne estas konsiderebla kiel lia testamento. En tiu verko titolita ''Lawh&#803;-i-Vasaya'', li enoficigis sian disĉiplon ''Mírzá Yah&#803;yá Núrí'' ([[Subh-i-Azal|''S&#803;ubh&#803;-i-Azal'']] : Mateno de Eterneco) kiel nominalan estron de la baba komunumo por ke, resume, li:<ref>"The Primal Point’s Will and Testament"] (la Volo kaj Testamento de ''Báb''), tradukita el la persa al la [http://www.h-net.org/~bahai/notes/vol7/BABWILL.htm angla] kaj komentita de ''Sepehr Manuchehri'' (2004)</ref>

La [[4-an de aŭgusto]] [[1980]] la [[Universala Domo de Justeco]] skribis al bahaano pri la rango de ''Mírzá Yah&#803;yá'', ke la ''Báb'' ne nomumis plenrajtan posteulon similan al [[Sankta Petro]], al la Imamo '' 'Alí'' aŭ al [[`Abdu'l-Bahá|'' 'Abdu'l-Bahá'']] sed pli ĝuste titularan estron aŭ administranton de la baba komunumo ĝis la apero de "Tiu, kiun Dio manifestos", ĉar li sciis lian alvenon tuja. <ref>Letero de la Universala Domo de Justeco al bahaano je la [http://www.h-net.org/~bahai/docs/vol9/Research_Dept_2004_May_28.pdf 4-a de aŭgusto 1980]</ref>

 

Post la [[Ekzekuto de Bab|ekzekuto de ''Báb'']] en [[1850]] pluraj babanoj deklaris esti "Tiu, kiun Dio manifestos" anoncita de la ''Báb'', sed neniu el ili sukcesis konvinki la baban komunumon pri la praveco de siaj pretendoj kaj multaj poste reprenis ilin.

 

Tion li ne faris, kaj instigite de ''Siyyid Muh&#803;ammad-i-Is&#803;fahání'' ekĵaluzis pro la kreskanta influo de ''Bahá'u'lláh'' ene de la komunumo. Por eviti konflikton kaj disiĝon ene de la babanaro ''Bahá'u'lláh'' foriris el Bagdado kaj [[Ermitiĝo de Baha'u'llah|ermitiĝis]] en la montaroj de la iraka [[Kurdistano]] dum du jaroj de la [[10-a de aprilo]] [[1854]] (12-a de ''Rajab'' 1270 p.H.) ĝis la [[19-a de marto]] [[1856]] (12-a de ''Rajab 1272'' p.H.). <ref>"Dans la Gloire du Père" ("King of Glory" / Reĝo de Gloro) [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/gloire-du-pere/gloire-du-pere-4.htm#c21 ĉapitro 21-a] (france)</ref>

 

 

 

La foje eĉ sanga konflikto inter bahaanoj kaj azalanoj forte malkontentigis la turkan registaron, kiu fine ordonis splitigon de ekzilintoj kaj sendon de unu grupo, inter ili ''Mírzá Yah&#803;ya'', al la insulo [[Kipro]] kaj de la alia, inter ili ''Bahá'u'lláh'', al la punkolonio de [[Akko]] ('' 'Akká'') en [[Palestino]]. Ili forlasis Adrianopolon la [[12-an de aŭgusto]] [[1868]] (22-an de ''Rabí'u'<u>th</u>-<u>Th</u>ání'' 1285 p.H.). <ref>"Dans la Gloire du Père" ("King of Glory" / Reĝo de Gloro) [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/gloire-du-pere/gloire-du-pere-5.htm#c28 ĉapitro 28-a] (france)</ref>

 

Ekde tiam tiuj du grupoj fariĝis religiaj movadoj apartaj kaj sendependaj kiel judismo, kristanismo aŭ islamo.

''S&#803;ubh&#803;-i-Azal'' [http://bahai-library.com/file.php5?file=ridvan_death_mirza_yahya mortis] en [[Famagusto]] (Kipro) la [[29-an de aprilo]] [[1912]] kaj estis enterigita laŭ la islama rito. Lia eta adeptaro rapide disfalis en la [[20-a jarcento]]. Nuntempe eble estas ankoraŭ kelkmil da neorganizitaj posteuloj liaj precipe en Irano kaj [[Uzbekistano]].<ref>[http://lexicorient.com/e.o/babism.htm Artikolo] en la angla lingvo de la ''Encyclopaedia of the Orient''</ref><ref>[http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f2/v3f2a070.html Artikolo] en la angla lingvo de ''Denis MacEoin'' en la ''Encyclopaedia Iranica''</ref> Babanoj tamen ludis iom signifan rolon je la promulgo de la irana konstitucio en [[1905]].

 

<center>

<gallery>

</center>

 

{{referencoj|2}}

 

*[[Báb]]

*[[Bahaa Kredo]]

 

{{el}}[http://www.h-net.org/~bahai/biblioteko h-net.org] en diversaj lingvoj (araba, persa, turka, angla…) pri Ŝeĥismo, Babismo kaj Bahaismo.

{{el}}[http://www.bayanic.com/ Religio de la Bajano], retejo en la angla lingvo de la baba komunumo.

{{el}}Artikoloj de la ''Encyclopaedia Iranica'' (enciklopedio irana) en la angla lingvo pri la [http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f3/v3f3a027.html ''Báb''], [http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f8/v3f8a073.html ''Bayán''] kaj [http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f2/v3f2a070.html "Azali Babism"]

 

*"Bayan persan, Le livre sacré du babisme de Séyyèd Ali Mohammed, dit le Bâb" (La Persa Bajano, la sankta libro de la Babismo de Sejjed Ali Mohamedo kromnomita la Bab), tradukita el la persa lingvo al la franca de A.L.M. NICOLAS, eldonita en 4 volumoj ĉe Parizo, 1911-1914 ([http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan-sommaire.htm france] ankaŭ parte tradukita al la [http://bahai-library.com/file.php5?file=bab_bayan_farsi_velasco angla lingvo])

*"Sélection des écrits du Báb" (Elektitaj skribaĵoj de ''Báb'') , eldonita de M.E.B. ( 205 Rue du Trône, 1050 Brukselo, Belgio.), 1984, D/1547/1984/1 ([http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/cp_bab.htm france], ankaŭ en la [http://bahai-library.com/file.php5?file=bab_selections_writings_bab angla lingvo])

*"The Primal Point’s Will and Testament"] (la Volo kaj Testamento de ''Báb''), tradukita el la persa al la [http://www.h-net.org/~bahai/notes/vol7/BABWILL.htm angla] kaj komentita de ''Sepehr Manuchehri'' (2004)

{{el}} [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/ALM-Nicolas/alm-bab.htm "Le Bab"], biografio verkita de franca orientalisto A.L.M. Nicolas.

*"Azali Babism", Artikolo en la angla lingvo de ''Denis MacEoin'' en la ''[http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f2/v3f2a070.html Encyclopaedia Iranica]''.

*"The Bábí and Bahá'í Religions - from messianic Shi'ism to a world religion" (La Religioj Babaj kaj Bahaaj – de mesia ŝijaismo al tutmonda religio), verkita de ''Peter Smith'' kaj eldonita de ''Cambridge University Press'' (1987) ISBN 0-521-30128-9

*"The Bábí Movement: A Resource Mobilization Perspective" verkita de ''Peter Smith'' kaj ''Moojan Momen'', eldonita en ''In Iran: Studies in Bábí and Bahá'í History vol. 3, [http://bahai-library.org/articles/babi.movement.html pages 33-93 en la angla lingvo]'' (eldonejoj ''Peter Smith'', ''Los Angeles: Kalimat Press'', 1986)

*"Materials for the study of the bábí religion" (materialoj por la studo de la baba religio), verkita de ''Edward G Browne'' kaj eldonita de la Universitata Presejo de Kambriĝo (1918) en la [http://www.h-net.org/~bahai/diglib/books/A-E/B/browne/material/msbrtoc.htm angla lingvo].

 

{{elstara}}