Fonetiko: Malsamoj inter versioj

Ĝia studobjekto estas la [[parolo]] kaj ties eroj ([[prozodio]] kaj segmentoj, t.e. realigoj de [[fonemo]]j) el [[fiziko|fizika]] (ĉefe [[akustiko|akustika]]), [[fiziologio|fiziologia]] kaj [[psikologio|psikologia]] perspektivo. Al la eroj de la [[parolo]] apartenas krom la [[parolsono]]j kiuj reprezentas [[fonemo]]jn kaj kiuj kombiniĝas en [[silabo]]j ankaŭ la [[prozodio]], kio estas la vort- kaj frazmelodiaj trajtoj kiuj reprezentas [[prozodemo]]jn. Kadre de fonetiko studiĝas kiel eldiroj kaj ties elementoj produktiĝas en la [[parolorgano]] kaj kiel ili perceptiĝas per la sensorganoj kaj kompreniĝas. Kadre de la fonetiko oni ankaŭ studas la evoluon de la [[parolo]] ĉe infanoj kaj ĉe lernantoj de dua lingvo.

Per "'''fonetiko'''" oni ankaŭ ofte celas la sonan konsiston de unuopaj lingvoj. Por tiu nocio esperanto ofertas la pli precizan terminon "'''fonetismo'''". La fonetismo de lingvoj speguliĝas pli aŭ malpli parolfidele en la skribo kaze ke [[Alfabeto|alfabeta ortografia sistemo]] estas uzata.

'''[[Paralingva fonetiko]]''' aŭ '''paralingvistiko''' temas pri fenomenoj kiuj observeblas en parola komunikado, sed kiuj ne apartenas al la [[lingvo|lingva kodo]]. Observeblas ekzemple [[fiziologio|fiziologia]] kaj [[akustiko|akustika]] malsameco de lingve identaj eldiroj de viroj, virinoj kaj infanoj. Ankaŭ varias la tipo de [[fonado]], [[voĉforto]] kaj parolrapideco, kiun parolantoj elektas, kaj la parolo estas influata de [[emocio]]j. Tiaj faktoroj influas ankaŭ la [[formanto|formantfrekvencojn]], kiuj estas esencaj por la perceptado de la fonetika identeco de parolsonoj. Homoj tamen kapablas kiel aŭskultantoj disigi la du tipojn de informo unu de la alia.

'''Produktado de parolo''' estas lingva ago per kiu estiĝas [[eldiro]]j kiuj povas komuniki informon de inicianto al ricevanto. Dum parolproduktado, parolanto uzas sian [[voĉo]]n kaj modulas ĝin per lingvaj [[signoj]]. Estiĝas en la '''[[parolorgano]]''' [[akustiko|akustika signalo]] kiu portas lingvan informon.

La '''artikulacia sistemo''' konsistas el la kavoj super la [[gloto]] ([[faringo]], buŝa kavo kaj naza kavo) kaj la strukturoj, kiuj ĉirkaŭas tiujn kavojn. Tiuj permesas variigi la formon de la superglotaj kavoj, kaj per tio la [[formanto]]jn. En la artikulacia sistemo formiĝas [[vokalo]]j kaj [[konsonanto]]j.

Tie temas pri la homa kapablo elkodigi la parolsignalon kaj kompari ĝin kun la propra [[vortprovizo]]. En la kokleo de la [[interna orelo]], la spektro de la akustika signalo analiziĝas kaj la signalo transformiĝas en [[tonotopio|tonotopian]] nervan signalaron. Tio similas al sonspektrografio. Survoje al la aŭda [[kortekso]], la nerva signalaro plurfoje transformiĝas en aliaj manieroj por la utilo de la aŭskultanto. Temas pri kompleksa procezo, kiu tamen progresas senpene kaj sub gvido de tio kion la aŭskultanto atendas. Oni kutimas ''aŭdi'' tion, kion oni atendas, se la parolsignalo ne enhavas klare kontraŭan informon. Tio, kion oni aŭdas ankaŭ povas esti influita de la vida senso. Tio validas ĉefe por facile videblaj kaj ne tiom facile aŭdeblaj distingivaj trajtoj, kiel ĉeesto aŭ foresto de [[Labialo|labialeco]] ĉe [[konsonanto]]j kaj de liprondigo ĉe [[vokalo]]j.