Mortinta lingvo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e r2.7.2+) (robota aldono de: de:Ausgestorbene Sprache |
Xqbot (diskuto | kontribuoj) e r2.7.3) (robota aldono de: uz:Oʻlik til; kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 8:
* '''[[Lingva evoluo]]'''. Etaj ŝanĝoj laŭlonge de longa tempoperiodo igas lingvon nerekonebla. Tiele naskiĝis ĉiu [[latinida lingvo]] el la [[latina]] kaj tiu ĉi ĉesis esti parolata.
* '''Ekonomia premo'''. Ĉe tiu kazo la malapero okazas ĉar la parolantaro konsideras, ke la filaro havos pli bonan estontecon se ili lernas specifan alian lingvon. Post du generacioj la originala lingvo estos en danĝero malaperi. Tiu estas la kazo de la lingvo de enmigrintoj aŭ la kazo de la premo de la angla sur multaj lingvoj, inkludante kelkajn tiom gravaj kiel la [[dana lingvo|dana]]<ref>{{en}}: ''[http://www.plastic.com/comments.html;sid=03/05/24/10202010;cid=7 Encroaching English Erodes Local Languages]'' de la [[BBC]] (mayo 2003) y ''[http://www.uemilano.it/multilinguismo/copenhagen_en.html Multilingüismo?]'', ''English – a killer language?'' kaj ''Danish as an endangered species'')</ref> aŭ la [[norvega lingvo|norvega]]<ref>[http://www.amarauna-languages.com/kudeaketa/inkesta_ikusi.php?zein=192&kop=1&pribatua=1 Munduko hizkuntzen amarauna] ver pregunta ''18.Is the language passed down from generation to generation? If not, why not? What language is replacing it?''</ref>, kiuj, en tiu preciza kazo kaj ĝisnune ankoraŭ ne estas endanĝeritaj.
* '''Kultura prestiĝo'''. Tiu konsidero ofte rilatas la antaŭan, ĉar la kultura prestiĝo ofte devenas el la materiala riĉeco. Tiu ĉi estas unu el la plej gravaj kaŭzoj de malaperoj de etaj lingvoj. Kiam fremda lingvo atingas prestiĝon kaj la kultura aŭ ekonomia elito ekuzas ĝin, post nelonge, tiu lernado translokiĝos al ĉirkaŭaĵo kaj geografia kaj kultura kaj geinfanoj ĉesos lerni la propran lingvon favore la fremdan.
* '''Laŭvola ŝanĝo'''. Tio okazas malofte, sed ekzistas dokumentitaj kazoj kie loĝantaroj decidis laŭvole kaj per kunsido ŝanĝi al alia lingvo .<ref>Claude Hagège, ''No a la muerte de las lenguas'', ISBN 84-493-1175-6, pág 129, ''La decisión pública de los yaaku''</ref>
=== La moderna krizo ===
Oni supozas, ke unu homa lingvo mortas ĉiun duan semajnon pro morto de ties lasta parolinto. Sciencistoj supozas, ke estas ĉirkaŭ 6.000 vivantaj lingvoj en la mondo, de kiuj oni supozas, ke ĉirkaŭ 90% malaperos, en la venontaj du aŭ tri jarcentoj. Nur en Nordameriko jam estis malaperintaj en la lastaj jaroj 51 indiĝenaj lingvoj. Evidente la sociologiaj konsekvencoj de la ekonomiaj procezoj kiuj malpliigis la izolecon de malproksimaj komunumoj kaj devigis milionojn de personoj forlasi siajn etajn lokajn komunumojn por elmigri al grandaj urboj kontribuis grave al forlaso aŭ malpliigo de lingvoj de lokaj niveloj favore aliajn pli disvastigitajn, je skalo sen antaŭaĵoj en la historio de la homaro.
Oni konsideras, ke la supervivo de lingvo estas minacata kiam la geinfanoj jam ne lernas ĝin kiel
Ĵusaj movadoj klopodas intenci la konservadon de tiu heredaĵo, ĉu klopodante la reenmeton, ĉu fiksante la lingvan enhavon. Tamen, la dokumentado de la lingva varieco laŭ la propra lingvo estas nekapabla haltigi la sociekonomiajn procezojn kiuj enkondukas al forlaso aŭ malpliiĝo de la minacataj lingvoj.
Linio 21:
== "Klasikaj" mortintaj lingvoj ==
La [[latina]], la [[klasika greka]] kaj la [[sanskrito]] estas lingvoj plej ofte konsiderataj mortintajn lingvojn. Tamen, kelkaj fakuloj asertas, ke ili ne estas tiaj se konsideri, ke kelkaj fakoj aŭ sciencoj ankoraŭ uzas grandan kvanton de ties vortaroj kaj ke ekzistas ankoraŭ multaj personoj kapabaj paroli ilin kiel dua lingvo, sed oni dubas, ke ekzistas parolantoj de tiuj lingvoj kiuj povus juĝi la gramatikecon de kelkaj esprimoj.
Ekzemple la latina estas la [[oficiala lingvo]] de la [[katolika eklezio]]. Laŭ artikolo de Pierre Georges en sia kroniko de [[Le Monde]], la latina pliriĉiĝis per ĉirkaŭ 60.000 vortoj kaj novaj esprimoj en la lastaj jarcentoj. Kiel ekzemploj li mencias ''vis atomica'' por "atompovo", ''res inexplicata volans'' por "[[Nifo]]", ktp. La latina pluestis uzata en sciencaj kaj filozofaj tekstoj multe post ties morto, eĉ ĉirkaŭ la [[19-a jarcento]].
Linio 34:
== Reveno kaj supervivo de lingvoj ==
Almenaŭ ekzistas unu kazo, la [[Hebrea lingvo|hebrea]], kie mortinta lingvo estis "revivigita" por ĉiutaga uzo. La hebrea estis jam anstataŭigita en la antikveco de la [[Aramea lingvo|aramea]], kvankam ĝi konserviĝis kiel eklezia lingvo kaj estis uzata en la [[19-a jarcento]]
Aliaj kazoj, kiel la [[Kornvala lingvo|kornvala]], ne estas klaraj, ĉar ili ne ricevas apogon de politikaj entoj kiel oficialaj lingvoj kaj la nombro de la parolantaro estas malaltega.
Linio 143:
[[tr:Ölü dil]]
[[uk:Мертва мова]]
[[uz:Oʻlik til]]
[[zh:絕跡語言]]
| |||