Vikipedio

Zuluoj: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Neniu resumo de redakto
Neniu resumo de redakto
Linio 1:
{{kunlaboraĵo}}
[[Dosiero:Zulu shepherd.JPG|right|thumb|200px|Junulo el tribo de zuluoj en [[Sud-Afriko]]]]
'''Zuluo''' estas ano de gento de suda [[Afriko]] kun ĉirkaŭ 11 milionoj da homoj. La plimulto loĝas en [[Kvazulu-Natalo]], provinco de [[Sud-Afriko]]. La [[zulua lingvo]] (zululingve: isiZulu) apartenas al la [[Bantua_lingvaro| Bantua lingvaro]] kiu inkluzivas ankaŭ lingvojlingvojn kiel la svahilasvahilan, lingalalingalan kaj la burundaburundan.
 
La zulua reĝlando, fondita de [[Ŝaka]] en [[1816]], ludis grandan rolon en la historio de Suda Afriko dum la 19a kaj 20a centjaroj. Dum la erao de [[apartismo]], la Zuluoj estis klasigata kiel triarangaj civitanoj kaj suferis ŝtate permesatan [[diskriminacio]]n. Ili restas nuntempe la plej multnombra gento de Suda Afriko, kaj nun havas [[egaleco|egalajn rajtojn]] inter aliaj civitanoj.
Linio 20:
=== Rasapartismaj jaroj===
[[Dosiero:Zuludänzer.jpg|thumb|left|upright|Zulua viro elfaranta tradician batalantan dancon]]
Sub rasapartismo, la [[Bantustano]] de [[Zululando]] (KwaZulu, ''Kwa'' signifas ''loko de'') estis kreita por zuluoj. En 1970, la Leĝo pri Bantua Hejmlanda Civitaneco fikisfiksis ke ĉiuj zuluoj fariĝus civitanoj de KwaZulu, perdante sian sud-afrikan civitanecon. KwaZulu konsistis je granda nombro de apartiĝintaj pecoj de lando, en kio estas nun [[Kvazulu-Natalo]]. La Ĉefministro de KwaZulu, de ĝia kreo en 1970 (kiel Zululando) estis Ĉefo [[Mangosuthu Buthelezi]]. En 1994, KwaZulu estis aliĝita kun la provinco de Natal, por formi modernan KwaZulu-Natalon.
<!--
=== ''*Inkatha *YeSizwe'' ===
{{Ĉefartikolo|*Inkatha Libereca Partio}}
 
''*Inkatha *YeSizwe'' signifas "la kronon de la nacio". En 1975, *Buthelezi revivigis la *Inkatha *YaKwaZulu, antaŭulo de la [[*Inkatha Libereca Partio]]. Ĉi tiu organizo estis *nominally protesta movado kontraŭ rasapartismo, sed tenis pli konservativaj vidoj ol la [[Afrika Nacia Kongreso|ANC]]. Ekzemple, *Inkatha estis oponita al la armita lukto kaj al embargoj kontraŭ Sud-Afriko. *Inkatha estis komence sur bonaj terminoj kun la ANC, sed la du organizoj venis en kreskanta konflikta komenco en 1976 en la sekvo de la [[*Soweto Insurekcio]].
-->
== Moderna zulua loĝantaro ==
[[Dosiero:Zulumammakand.jpg|thumb|upright|Zuluaj patrino kaj infano]]
La moderna zulua loĝantaro estas ealeegale distribuita inter urbaj kaj kamparaj areoj. Kvankam KwaZulu-NatalNatalo estas ankoraŭ ilia koro, grandaj nombroj estis allogitaj al la relativa ekonomia prospero de provinco [[GautengĤaŭtengo]]. Efektive, la [[Zulua lingvo|Zulua]] estas la plej ĝenerale parolita hejma lingvo en la provinco, sekvita de la [[Sotasota lingvo]]. La zulua estas ankaŭ parolita en multaj kamparaj kaj malgrandurbaj areoj de la provinco [[Mpumalanga]], krom aliaj partoj de Suda Afriko. Estas zuluoj en [[Zambio]] konataj kiel ''Abangoni'', [[Mozambiko]] konataj kiel ''Xigubo'' kaj en [[Zimbabvo]] kiel ''Amandebele''.
 
Zulusoj ankaŭ ludas gravan rolon en sud-afrika kultura, politika, akademia kaj ekonomia spaco. La Afrika Nacia Kongreso (sub Pixley KaIsaka Seme) kaj Inkatha Libereca Partio ( sub Mangosuthu Buthelezi) estis ambaŭ establitaj de zuluoj.
 
== Lingvo ==
[[Dosiero:South Africa municipalities by language 2001.png|thumb|right|Mapo de Sud-Afriko montranta la primaran areoareon de la [[Zulua lingvo]] en verda koloro]]
{{Ĉefartikolo|Zulua lingvo}}
La lingvo de la Zuluoj nomiĝa "isiZulu", apartenanta al la [[Bantua lingvaro]]; pli specife, parto de la [[Nguniaj lingvoj|Ngunia]] subgrupo. Zulua estas la plej ĝenerale parolita lingvo en Sud-Afriko, kie ĝi estas [[oficiala lingvo]]. Pli da ol duono de la sud-afrika loĝantaro estas kapabla kompreni ĝin, kun super 9 milionoj kiel unua lingvo kaj super 15 milionoj kiel dua-lingvaj parolantoj.<ref>{{Cito|Titolo=Ethnologue report for language code ZUL - Ethnologue, raporto por lingva kodo ZUL|URL=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=zul|Eldonejo=[http://www.ethnologue.com Ethnologue] - [http://www.ethnologue.com Ethnologue]}}</ref> Multaj zuluoj ankaŭ parolas [[afrikansa lingvo|afrikansan]], [[angla lingvo|anglan]], [[portugala lingvo|portugalan]], [[Xitsongaconga lingvo|kitsongancongan]], [[Sesotasota lingvo|sesotansotan]] kaj aliajn el inter [[Oficialaj lingvoj de Sud-Afriko|11 Sud-Afrikaj oficialaj lingvoj]].
<!--
== Vestanta ==
{{Vidu ankaŭ|Swenkas}}
[[Dosiero:Zulu village 4.JPG|thumb|right|*Zulu vilaĝaj virinoj en tradicia vestaĵo.]]
*Zulus portas varion de *attire, ambaŭ tradicia por ceremonia aŭ kulture *celebratory okazoj kaj moderna *westernised vestaĵo por ĉiutaga uzo.
 
La virinoj aliflanke vesti malsame dependanta sur ĉu ili estas ununuraj, okupita kaj geedziĝita. Needziĝinta virino kiu estas ankoraŭ elektebla estas fiera de ŝia korpo kaj ne estas honta montri ĝin. Ŝi nur portas mallongan jupon farita de herbo aŭ *beaded katunaj ŝnuroj kaj *spruces ŝi mem supre kun multa *beadwork. Gefianĉiĝinta virino lasos ŝin tradicie mallonga haro kreskas. Ŝi kovros ŝian sinon kun *decorative tuko kiu estas elfarita de respekto por ŝiaj estontaj parencoj kaj indiki ke ŝi estis parolita por. La edzita virino kovras ŝian korpon tute signalanta al aliaj viroj kiu ŝi estas prenita.
 
== Religio kaj kredoj ==
{{Vidu ankaŭ|*Zulu mitologio}}
[[Dosiero:AAC Worshippers.jpg|left|thumb|*Zulu preĝantoj ĉe [[Uniigita Afrikana Apostola Preĝejo|Unueca afrika *Apostolic Preĝejo]], proksime al [[*Oribi Gorĝo]]]]
 
Plej *Zulu homoj deklaras iliajn kredojn esti [[kristanismo|kristana]]. Kelkaj de la plej oftaj preĝejoj al kiu ili apartenas estas [[afrikano Iniciatis Preĝejo|afrika Iniciatita Preĝejojn]], precipe la [[Ciona Eklezio|Zion kristana Preĝejo]] kaj [[Uniigita Afrikana Apostola Preĝejo|Unuigita afrikan *Apostolic Preĝejo]], kvankam membriĝo de gravaj eŭropaj Preĝejoj, kiel la [[nederlandanoj Reformita Preĝejon|nederlandanoj Reformita]], [[Anglikanismo|Anglikanaj]] kaj [[katolikismo|katolikaj]] Preĝejoj estas ankaŭ ofta. Tamen, multaj *Zulus retenas ilian tradician *pre-kristana kreda sistemo de prapatra adoro en paralelo kun ilia kristanismo.
 
*Zulu religio inkluzivas kredon en kreinta Dio (''*Unkulunkulu'') kiu estas sur interrilatanta en tago-al-tago homaj aferoj, kvankam ĉi tiu kredo aperas deveni de penoj de frua kristana *missionaries kadri la ideon de la kristana Dio en *Zulu terminoj.<ref>{{Cito|URL=http://www.ucalgary.ca/~nurelweb/papers/irving/skyking.html|Titolo=Lord of the Sky-King of the Earth: Zulu traditional religion and belief in the sky god - Lordo de la Ĉielo-Reĝo de la Tero: *Zulu tradicia religio kaj kredo en la ĉielaj diaj|Aŭtoro=Irving Hexham|Eldonejo=[[University of Waterloo]] - [[Universitato de Waterloo]]|Jaro=1979|Gazeto=[http://www.wlu.ca/press/Journals/sr/index.shtml Studies in Religion] - [http://www.wlu.ca/press/Journals/sr/index.shtml Studoj en Religio]|Alirdato=2008-10-26}}</ref> Tradicie, la pli forte tenita *Zulu kredo estis en prapatraj spiritoj (''*Amatongo'' aŭ ''*Amadhlozi''), kiu havis la potencon interveni en popolaj vivoj, pro tio ke bona aŭ malsana.<ref>{{Cito|Titolo=The Religious System of the Amazulu - La Religia Sistemo de la *Amazulu|Aŭtoro=Henry Callaway|Jaro=1870|Eldonejo=Springvale - *Springvale|URL=http://www.sacred-texts.com/afr/rsa/index.htm|Ĉapitro=Part I:Unkulunkulu - Parto I:*Unkulunkulu}}</ref> Ĉi tiu kredo daŭras esti vasta inter la moderna *Zulu loĝantaro.<ref name="ashforth">{{Cito|Titolo=Muthi, Medicine and Witchcraft: Regulating ‘African Science’ in Post-Apartheid South Africa? - *Muthi, Medikamento kaj Sorĉado: Reguliganta ‘afrikan Sciencon' en Poŝto-Rasapartisma Sud-Afriko?| Aŭtoro=Adam Ashforth|Gazeto=[http://web.uct.ac.za/depts/cas/default.php?pageName=social.php Social Dynamics] - [http://web.uct.ac.za/depts/cas/default.php?pageName=social.php Socia Dinamiko]|Jaro=2005|Volumo=31:2}}</ref>
 
Tradicie, la *Zulu rekonas plurajn elementojn esti donaco en homo: la fizika korpo (''*inyamalumzimba'' aŭ ''*umzimba''); la enspiro aŭ viva forto (''*umoyalumphefumulo'' aŭ ''*umoya''); kaj la "ombro," prestiĝo aŭ famulo (''*isithunzi''). Unufoje la ''*umoya'' lasas la korpon, la ''*isithunzi'' povas vivi sur kiel praula spirito (''*idlozi'') nur se certaj kondiĉoj estis renkontita en vivo.<ref name="asante">{{Cito|Titolo=Encyclopedia of African religion, Volume 1 - *Encyclopedia de afrika religio, Volumo 1| Aŭtoro=Molefi K. Asante, Ama Mazama|_libro_=[http://books.google.com/books?id=B667ATiedQkC&pg=PT209&lpg=PT209&dq=zulu+ancestor+isithunzi&source=bl&ots=K0aEm5Jb-_&sig=l0gFyGi96JAdStAiqGyfnOo_Crg&hl=en&ei=hV8zToG-NpDUgQfWyd2gDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CCEQ6AEwAg#v=onepage&q=zulu%20ancestor%20isithunzi&f=false]|Jaro=2009|Eldonejo=Sage - Salvio}}</ref><ref name="berglund">{{Cito|Titolo=Zulu thought-patterns and symbolism - *Zulu penso-skemoj kaj simboleco| Aŭtoro=Axel-Ivar Berglund|_libro_=[http://books.google.com/books?id=9mdimVCjbxoC&pg=PA85&lpg=PA85&dq=isithunzi&source=bl&ots=_teEOcyWxA&sig=yMmg7N5zttVF_LmfDnfS1Qx1N9g&hl=en&ei=Ql8zTv6oApHfgQebr8n8DA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CBwQ6AEwAQ#v=onepage&q=isithunzi&f=false]|Jaro=1976|Eldonejo=C. Hurst & Co. Publishers - C. *Hurst & *Co. Eldonejoj}}</ref> Kondutanta kun [[Ubuntu (filozofio)|*ubuntu]] aŭ montranta respekton kaj donacemon al aliaj, plibonigas onian moralan staranta aŭ prestiĝo en la komunumo, onia ''*isithunzi''.<ref name="mzondi">{{_Citi tezo_|_titolo_=Du Anima Gvidantaro: Dinamika Interagado de *Ubuntu, Okcidenta kaj Nova Testamento Gvidantaro Valoras| _aŭtoro_=Abraham *Modisa *Mkhondo *Mzondi|_tezo_=[http://ujdigispace.uj.ac.za:8080/dspace/bitstream/10210/3240/1/Mzondi.pdf]|_jaro_=2009|_eldonejo_=submetiĝita en plenumo de la postuloj de la grado de Doktoriĝo en Teologio, Universitato de *Johannesburg}}</ref> De kontrasto, aganta en negativa vojo al aliaj povas redukti la ''*isithunzi'' kaj ĝi eblas por la ''*isithunzi'' senkoloriĝi for tute.<ref name="tshawane">{{_Citi tezo_|_titolo_=La Ĉielarka Nacio: Kritika Analizo de la Ideoj de Komunumo en la Pensado de Desmond *Tutu| _aŭtoro_=*Nwamilorho Joseph *Tshawane|_tezo_=[http://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/3761/thesis_tshawane_n.pdf?sequence=1]|_jaro_=2009|_eldonejo_=submetiĝita en plenumo de la postuloj de la grado de Doktoriĝo en Teologio, Universitato de Sud-Afriko}}</ref>
 
[[Dosiero:Sangomas-greeting.jpg|thumb|*upright|*Zulu [[*sangomas]] (*diviners)]]
Por pledi al la spirita mondo, *diviner (''[[*sangoma]]'') devas [[alvokado#formo de posedo|alvoki]] la prapatrojn tra *divination procezoj determini la problemon. Tiam, *herbalist (''[[*Inyanga|*inyanga]]'') preparas miksaĵon esti konsumita (''[[*muthi]]'') por influi la prapatrojn. Kiel tia, *diviners kaj *herbalists ludas gravan parton en la ĉiutagaj vivoj de la *Zulu homoj. Tamen, distingo estas farita inter blanka ''*muthi'' (''*umuthi *omhlope''), kiu havas pozitivajn efikojn, kiel resanigo aŭ la malhelpo aŭ retroirigo de malbonokazo kaj nigra ''*muthi'' (''*umuthi *omnyama''), kiu povas alporti malsanon aŭ morton al aliaj aŭ malsana-akirita riĉecon al la uzanto.<ref name="ashforth"/> Uzantoj de nigra ''*muthi'' estas konsiderita sorĉistinojn kaj malakceptita de socio.
 
Kristanismo havis malfacilecon akiranta piedtenejon inter la *Zulu homoj kaj kiam ĝi faris ĝin estis en *syncretic modo. Isaiah *Shembe, konsideris la *Zulu [[Mesio]], prezentis formon de kristanismo (la [[Nazareta Baptista Preĝejo|Nazareth *Baptist Preĝejo]]) kiu inkluzivis tradiciajn doganojn.<ref>{{Cito|URL=http://www.uiowa.edu/~africart/toc/people/Zulu.html|Titolo=Art & Life in Africa Online - Zulu - Arta & Vivo en Afriko Enreta - *Zulu|Eldonejo=University of Iowa - Universitato de Iovao|Alirdato=2007-06-06}}</ref>
-->
== Rimarkindaj Zuluoj ==
===Politikistoj kaj Aktivuloj===
Linio 67 ⟶ 40:
* Reĝo [[Ŝaka]] - Fondinto de la Zulua Nacio
* [[Mangosuthu Buthelezi]], Prezidanto de Inkatha Libereca Partio
 
 
== Referencoj ==
Linio 73 ⟶ 45:
 
[[Kategorio:Zuluoj| ]]
[[Kategorio:Sud-AfrikoEtnoj en Sudafriko]]
{{LigoLeginda|cs}}
 
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Zuluoj"