Helveta Respubliko: Malsamoj inter versioj

[[Dosiero:Republiquehelv.svg|thumbeta|200px|rhigtdekstra|Flago de la Helveta Respubliko]]

[[FileDosiero:RÉPUBLİQUE HELVÉTİQUE.jpg|thumbeta|200px|RÉPUBLİQUE HELVÉTİQUE]]

La ĝis tiam [[servuteco|servutaj]] teritorio de la [[Svisa Ĵurkomunumo]] per la Helveta Revolucio liberiĝis de jarcenta tiraneco. La homoj en la kamparaj vilaĝoj starigis liberecarbojn kaj bonvenigis la francajn trupojn de [[Napoléon Bonaparte|Napoleono]] kiel liberigantojliberigantojn. Estis deklarita la Helveta Respubliko kiel unua nedisigebla tutsvisa ŝtato. Kiel adimnistrajadministraj subdividoj estiĝis tuta serio dade novaj kantonoj kielkiaj [[Kantono Linth]], [[Kantono Säntis]] kaj [[Kantono Baden]], tute laŭ la franca modelo. Tiun ĉi epokon de la svisa historio oni nomas kutime '''Helvetikon'''.

Kvankam la Helveta Respubliko ekzistis nur tre mallonge, ĝia ekzisto komplete modifis la historion de Svislando kaj por ĉiam influegis la svisan ŝtaton. Dum la epoko de la Helveta Respubliko por la unua fojo Svislando posedis [[Konstitucio|konstitucion]] kaj tiel naskiĝis la ideo de tutsvisa ŝtato. Post la malvenko de NapolenoNapoleono restariĝis por kelkaj jaroj la malnova [[Svisa Ĵurkomunumo]], sed dum [[Eŭropo]] militis en [[1848]] preskaŭ ne rimarkitarimarkite de la ceteraj eŭropanoj estis kreita la moderna [[Svisa Konfederacio]], kiu kombinis la ideojn de la Helveta Respubliko kun la principoj de [[federacio|federala ŝtato]].

La diverskarakteraj ŝtatoj, kiuj ekzistis ĝis 1798 sur la teritorio de la hodiaŭa Svislando kaj formis la malnovan Svisan Ĵurkomunumon inter la eksplodo de la [[Franca Revolucio de 1789]] kaj 1798 ne sukcesis adapti siajn individuajn konstituciojn al la bezono kaj postuloj de la epoko. Ankaŭ reformo por fortigi la federacion ne sukcesis. La misstatoj de la malnova Ĵurkomunumo post 1789 fariĝis ĉiam pli evidentaj, ĉar la malnova reĝimo (france ''Ancien Régime'') precipe en la feŭde regataj urbaj kantonoj entreprenis ĉion por siletigisilentigi kritikulojn de la reĝimo. Per servera punado oni disciplinigsdisciplinigis ekzemple la servutojn de la urboj Zuriko kaj Berno en 1792 respektive 1795, kiam ili petis reformojn de la «Sinjoroj Moŝtaj». La adeptoj de la revolucio kaj de politikaj kaj sociaj reformoj en la malvonamalnova Ĵurkomunumo estis nomitaj «patriotoj». La ĉefa celo de la patriotoj estis la forigo de la privilegioj de la regantaj nobelaj familioj, la forigonforigo de la servutecoj kaj de la feŭdismo kaj la enkonduko de modernaj konstitucioj kaj de la libereco de ekonomio, opinio kaj komerco.

== La Helveta Revolucio de 1798 ==

La revolucio eksplodis en la regno de la urbo Bazelo. La 17-an de januaro 1798 estis starigita liberecarbo en la urbo [[Liestal]]. La servutoj konkeratakis la kastelojn de la urbaj [[vokto]]j. La 5-an de februaro la urba registaro de Bazelo abdikis kaj kunvenis la unuan fojon la nacia asembleo de Bazelo, kiel unua revolucia parlamento de Svislando. Pliaj revolucioj sekvis en [[Vaŭdo]], kie la 24-an de januaro estis deklarita la ''Lemana Respubliko'', kaj en la suba [[Valezo]]. La registaroj de Friburgo, Berno, [[Soloturno]] kaj [[Ŝafhaŭzo]] kaj fine ankaŭ ende Zuriko akceptis la postulojn de la servutojservutuloj, komencis kun revizio de la konstitucioj, agnoskis la suverencecon de la popolo kaj la egalecon de urbo kaj kamparo kiel bazo de la reformo.

[[Dosiero:16 Franken 1800 HR 681735.jpg|thumbeta|200px|rightdekstra|16-franka monero de la Helveta Respubliko de 1800]]

En la dua koalicia milito la rusaj generaloj [[Korsakof]] kaj [[Suvorov]] subtenis la habsburgajn trupojn, kontraŭ la helvetaj trupoj kaj iliaj napoleanaj aliancanoj. La franca generala Masséna tamen sukcesis venki la koalician armeon de Hotze, Korsakof kaj Suvorov la 25-an kaj 26-an de aŭgusto 1799 dum [[Batalo de Schänis]] kaj la [[2-a Batalo de Zuriko]]. La milito tamen malfortigis la junan Helvetan Respublikon. Sekvis du puĉoj la 8-an de januaro kaj la 7-an de aŭgusto [[1800]]. La 2-a Koalicia Milito finisfiniĝis la 9-an de Februarofebruaro 1801 kunper la ''Paco de von Lunéville''.