Wołów: Malsamoj inter versioj

 

== Antikvaĵoj ==

[[Dosiero:Wołów3.JPG|thumb|maldekstra|Malnovurbo]]

[[Dosiero:Rzezba wolow w wolowie.jpg|thumb|maldekstra|Simbolo de Wołów - stilizitaj eksvirbovoj]]

 

=== En [[Pollando]] de [[piastoj]] ===

Wołów to jedno z najstarszych miast śląskich, wspomniane w [[1157]], kiedy [[Władysław II Wygnaniec]] nakazał budowę zamku drewnianego (na palach) na bagnistych terenach nad rzeką [[Juszka|Juszką]]; obok zamku rozwinęła się osada.<ref name="dir.icm.edu.pl"/> Miasto otrzymało prawa miejskie ok. [[1285]], prawdopodobnie było lokowane przez jednego z Piastów głogowskich – [[Przemko ścinawski|Przemka ścinawskiego]] (najstarsza zachowana pieczęć z [[herb]]em miasta pochodzi z [[1473]]), potem nastąpił napływ osadników niemieckich, przedmieścia – gdzie obecnie jest zlokalizowane więzienie – długo zamieszkane były głównie przez ludność polską. Polskie nazwiska występowały tam jeszcze w końcu XIX w. ([http://www.online-ofb.de/namelist.php?ofb=vegesack&lang=pl&modus=&nachname=KASOWSKIY Kasowskiy]), a nazwa tych przedmieść [[Polska Wieś (województwo dolnośląskie)|Polska Wieś]] (Polnischdorf) przetrwała aż do lat 30. XX w. Pod koniec [[XIII wiek|XIII]] w. miasto i okolice zostały zniszczone przez jedno z najsilniejszych na obecnych ziemiach polskich [[trzęsienie ziemi|trzęsień ziemi]]. Na miejscu drewnianego zamku w połowie [[XIV wiek|XIV w.]] książę oleśnicki [[Konrad I oleśnicki|Konrad I]] wzniósł murowany zamek z cegły.

 

=== En la [[Ĉeĥio|Ĉeĥa Reĝlando]] ===

W [[1392]] Wołów przyłączono do [[luksemburgowie|luksemburskiego]] [[Historia Czech|Królestwa Czech]]. Miejsce sądów książęcych (''hofgericht''). W [[XIV wiek|XIV]] i [[XV wiek|XV]] w. uformowały się władze miejskie (rada i burmistrz). Miasto było lokalnym ośrodkiem władzy z własną mennicą do [[1492]], kiedy stało się własnością króla czeskiego [[Władysław II Jagiellończyk|Władysława II Jagiellończyka]] (1456-1516).

 

=== En la Ŝtato de [[Habsburgoj]] ===

W [[1526]] wraz z [[Czechy|Czechami]] Wołów wchodzi w skład państwa austriackich [[Habsburgowie|Habsburgów]]. W [[XVI wiek|XVI]] w. wołowski zamek jest rozbudowany. Miasto nawiedzały zarazy, z których najstraszniejszą była epidemia [[dżuma|dżumy]] z [[1585]]. Przy życiu pozostało tylko 375 mieszkańców miasta i przedmieść. W [[XVI wiek|XVI]]-[[XVII wiek|XVII]] w. Wołów to znany ośrodek sukiennictwa i handlu, większość mieszkańców staje się ewangelikami. [[Wojna trzydziestoletnia]] zrujnowała miasto i region (ludność miasta zmalała o połowę). Od [[1523]] miasto było własnością Piastów legnicko-brzeskich, od [[1653]] do [[1675]] stolicą samodzielnego księstwa. Od [[1675]] po śmierci ostatniego śląskiego Piasta, księcia brzesko-legnicko-wołowskiego [[Jerzy Wilhelm legnicki|Jerzego IV Wilhelma]], [[księstwo wołowskie]] znalazło się pod bezpośrednim zwierzchnictwem Habsburgów. 12 maja [[1689]] ogromny pożar zniszczył większość zabudowań, w tym ratusz, kościół i szkołę. W latach [[1705]]-[[1711]] cesarz [[Józef I Habsburg]], zwolennik [[merkantylizm]]u, uwolnił chłopów od [[pańszczyzna|pańszczyzny]] w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim, mimo sprzeciwu miejscowej arystokracji. Skutkiem było zwiększenie produkcji rolnej i zamożności miasta. Jednak wkrótce Józef I spowodował zapaść ekonomiczną, zmuszając ewangelickich chłopów do emigracji do [[Siedmiogród|Transylwanii]] i wyludniając w ten sposób okolice Wołowa. Józef I nie mógł jednak zmusić ewangelickich mieszczan wołowskich do zmiany wyznania na katolickie, ponieważ wolność wyznania gwarantował im [[pokój westfalski]]. Okres [[kontrreformacja|kontrreformacji]] zaznaczył się w Wołowie budową klasztoru i kościoła [[karmelici|karmelitów]] (obecnie św. Karola Boromeusza).

 

=== En [[Prusio]] kaj [[Germanio]] ===

W [[1742]] Wołów został przyłączony do [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]] w wyniku [[wojny śląskie|I wojny śląskiej]]. Od tego czasu stał się miastem garnizonowym wojsk pruskich. Kolejny pożar w [[1781]] spowodował upadek miasta oraz jego stopniową odbudowę, przy czym ze względów bezpieczeństwa wznoszono budynki z cegły, kryte dachówką. Rozebrano również częściowo mury miejskie. Od [[1816]] siedziba powiatu. Otwarcie linii kolejowej [[Wrocław]] – [[Berlin]] i [[Szczecin]] 1 sierpnia [[1874]]&nbsp;r. oraz rozbudowa dróg i [[infrastruktura|infrastruktury]] miejskiej spowodowało ożywienie ekonomiczne. W wyborach do [[Reichstag]]u 5 marca 1933 [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] otrzymała wyjątkowo wysokie poparcie wynoszące 60,7%<ref>Statistik des Deutschen Reichs. Band 434: Die Wahlen zum Reichstag am 31. Juli und 6. November 1932 und am 5. März 1933 (Sechste bis achte Wahlperiode). Berlin, 1935. http://www.geschichte-on-demand.de/wohlau.html</ref>. W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w mieście istniała baza zaopatrzeniowa formacji [[Schutzstaffel|SS]].

 

=== En Pollando ===

Zdobyte przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] [[26 stycznia]] [[1945]] i przyłączone do [[Polska|Polski]]. Zabudowa zniszczona w 70%. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] zasiedlone w większości przez [[Migracja ludności|emigrantów]] wysiedlonych z dawnych obszarów wschodnich [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] (głównie z dawnego [[województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)|województwa wileńskiego]] i [[województwo tarnopolskie|tarnopolskiego]]), [[repatriacja|repatriantów]] (np. z [[Francja|Francji]], [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]]) oraz przez ludność [[Łemkowie|łemkowską]] wysiedloną z [[Bieszczady|Bieszczadów]] i innych obszarów obecnej Polski południowo-wschodniej (do [[1948]] osiedlono w d. powiecie wołowskim 2800 osób po zakończeniu [[Akcja Wisła|Akcji "Wisła"]]). Praktycznie nie było tutaj polskich [[autochton]]ów ani też nie ostała się ludność niemiecka (w większości ewakuowana przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną). Wołów stał się także miejscem osiedlenia zakonu (w założeniu kaplicy św. Józefa przy ul. Poznańskiej) [[Benedyktynki ormiańskie|benedyktynek ormiańskich]] ze [[Lwów|Lwowa]]. Jednakże z powodu braku rodzimych powołań i faktycznego zaniku społeczności ormiańskiej w granicach powojennej Polski zdecydowały się one, w 1961, na konwersję na [[Kościół łaciński|obrządek łaciński]].

Po wojnie znaczna rozbudowa i modernizacja miasta jako lokalnego ośrodka usługowo-przemysłowego. O dobrej sytuacji współczesnego Wołowa świadczy stale rosnąca liczba mieszkańców (w [[1939]] miasto wraz z [[Krzywy Wołów|Krzywym Wołowem]] liczyło tylko 7971 mieszkańców). Ponadto w więzieniu [[ZK Wołów]] przebywa jednorazowo ok. 1400 penitencjariuszy. [[19 sierpnia]] [[1962]] miał miejsce w Wołowie [[Napad na bank w Wołowie|napad na bank]] największy w historii Polski pod względem wysokości łupu (12 531 000 zł). W [[2005]] otworzono Ośrodek Sportu i Rekreacji (na miejscu przedwojennego basenu) z ośmiotorowym 50-metrowym otwartym basenem, na którym odbyły się w lipcu [[2006]] pierwsze w Wołowie ogólnopolskie zawody pływackie (Mistrzostwa Polski Juniorów 16-letnich).

 

== [[Esperanto]] ==

La Senata Esperanto-Ekspozicio en Wołów ([[Malsupra Silezio]]} - dum sia turneo tra [[Pollando]] la '''Senata Esperanto-ekspozicio''', kiu unue estis oktobre [[2012]] en [[Senato|Pola Senato]] kaj poste en: [[Malbork]], [[Nowy Staw]], [[Tczew]], [[Gdynia]], [[Pelplin]] kaj organizita estis okaze de la '''125-jara Jubileo de''' [[Esperanto]] fare de '''Pola Asocio''' [[Eŭropo - Demokratio - Esperanto]] ([[EDE]]-PL) kun financa helpo de '''Mecenato de Esperanto''' [[Etsuo Miyoshi]].

La unua etapo en la [[Malsupra Silezio]] – estas la urbo Wołów.

 

== Religiaj komunumoj ==

Większość mieszkańców Wołowa stanowią [[Kościół katolicki w Polsce|katolicy]] – siedzibę mają tu dwie parafie rzymskie, św. Wawrzyńca i św. Karola Boromeusza, oraz parafia [[Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego|greckokatolicka]]. Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi także zbór [[Kościół Chrześcijan Baptystów w RP|Kościoła Chrześcijan Baptystów]], [[protestantyzm|protestancka]] wspólnota o charakterze [[ewangelikalizm|ewangelicznym]]. W pobliskim Starym Wołowie siedzibę ma także parafia [[prawosławie|prawosławna]] oraz [[Świadkowie Jehowy|Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy]]<ref>''[[Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy|Strażnica]]'' 15.10.1996 s. 25-29</ref>.

 

== Mastrumado ==

Znaczna część ludności znajduje zatrudnienie w [[Brzeg Dolny|dolnobrzeskich]] zakładach chemicznych [[PCC Rokita]], w [[ZK Wołów]] oraz mniejszych przedsiębiorstwach produkcyjno-usługowych.

 

== Transporto ==

Wołów jest położony przy drodze wojewódzkiej nr 340 ze [[Ścinawa|Ścinawy]] do [[Oleśnica|Oleśnicy]] (przez [[Oborniki Śląskie|Oborniki Śl.]] i [[Trzebnica|Trzebnicę]]).

W Wołowie w roku 1897 testowano linię tramwajową na późniejszy pożytek [[Wrocław]]ia. Linię jednak rozebrano na początku XX wieku.

 

=== Fervojoj ===

W roku 1874 uruchomiono połączenia kolejowe miasta z Wrocławiem, wraz z wybudowaniem [[Wołów (stacja kolejowa)|stacji kolejowej Wołów]]. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] [[Armia Czerwona]] rozebrała zachodni tor poprzednio dwutorowej trasy kolejowej [[Wrocław]] – [[Głogów]] i, wraz z mostami, wywiozła do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. W rezultacie, po odbudowie i reperacji toru wschodniego, wraz z mostami na [[Odra|Odrze]] w [[Brzeg Dolny|Brzegu Dolnym]] i [[Ścinawa|Ścinawie]], uruchomiono połączenie zwane [[Linia kolejowa nr 273|"trasą szczecińską" lub "magistralą nadodrzańską"]], łączące [[Szczecin]] z [[Przemyśl]]em przez [[Zielona Góra|Zieloną Górę]], [[Wrocław]], [[Katowice]] i [[Kraków]]. Była to trasa pasażerska (najdłuższa w [[Polska|Polsce]] linia osobowa) oraz towarowa, szczególnie ważna dla masowego transportu węgla kamiennego z [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]] do portów w [[Szczecin]]ie i [[Świnoujście|Świnoujściu]]. W latach 60. odbudowano tor zachodni wraz z mostami na Odrze, a w latach 70. trasę zelektryfikowano. Większość ruchu pasażerskiego była obsługiwana przez wrocławski [[Wrocław Świebodzki|Dworzec Świebodzki]], który zamknięto w [[1992]]. Intensywna eksploatacja linii oraz niewystarczające nakłady na jej utrzymanie spowodowały w latach 90. zamknięcie dla ruchu pasażerskiego toru wschodniego, wraz z mostem na Odrze, na odcinku pomiędzy [[Księginice (powiat średzki)|Księginicami]] a [[Wołów (stacja kolejowa)|Wołowem]], ze względu na zły stan techniczny.

 

 

== Administracio ==

Wołów estas ano de la Unio de Polaj Urbetoj<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ump.net.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=49&Itemid=56|tytuł=Członkowie|opublikowany=Unia Miasteczek Polskich|język=pl|data dostępu=2010-04-20}}</ref>.

 

== Partner-urboj ==

 

== Personoj ligitaj kun Wołów ==

* [[Maria Cunitz]] (1610–1664), Astronomin

* [[Christian Knorr von Rosenroth]] (1636–1689), Dichter, Schriftsteller und Komponist