Savoie: Malsamoj inter versioj

La departemento tute enhavas [[Komunumoj de Savoie|305 komunumojn]]. La ĉefurbo estas [[Chambéry]].

La departemento '''Savojo''' estas la plej monta el [[Francio]] : 89 % de la 6028km²{{unuo|6028.3|km|2}} areo estas monta, de {{unuo|210 |m}} ĉe la kunfluejo de [[Guiers]] kun [[Rodano]], ĝis {{unuo|3855 |m}} (La Grande Casse), kun averaĝa alteco je {{unuo|1500 |m}}. 36 montopintoj superas {{unuo|3500 |m}}. La orienta parto la plej vasta kuŝas en [[Alpoj]] dum la plej okcidenta malgranda parto apartenas al suda komenco de [[Ĵuraso]]. La rivero [[Rodano]] fluas ĉe la orienta limo laŭ 49 km. La rivero [[Izero (rivero)|Izero]] (''Isère'') trafluas grandan parton de la departemento, de la itala landlimo oriente ĝis la limo kun la samnoma departemento en la sud okcidento, kie ĝi kuniĝas al la [[Alpa Sulko]], granda alpa valo, kiu ligiĝas [[Grenoble]], [[Chambéry]], [[Annecy]] kaj [[Genève]]. La valo de [[Izero (rivero)|Izero]] nomiĝas [[Tarentezo]] (''Tarentaise''). Pluraj riveroj fluas al Izero : La rivero [[Arc]], kiel ties nomo france indikas, arkon desegnas en la sud-orienta valo [[Maurienne, valo de la rivero Arc|Maurienne]], la rivero [[Arly]] fluas el la Nordo. Nordokcidente fluas la rivero [[Chéran]] kaj okcidente [[Guiers]], ambaŭ al [[Rodano]]. '''Savojo''' enhavas la plej grandan el Francio naturan lagon [[Bourget]], alian grandan lagon [[Aiguebelette]], kaj entute pli ol 100 lagojn. <br />

La montaro kiu staras inter la riveroj [[Maurienne, valo de la rivero Arc|Arc]] kaj [[Izero (rivero)|Izero]] nomiĝas Vanoise. En ĝi estas [[Nacia Parko Vanoise]], la unue kreita franca parko. Norde de la valo Tarentezo staras la montaro [[Masivo Beaufortain|Beaufortain]], kiu fakte estas ŝtupara al [[Masivo Blanka Monto]]. Beaufortain pluiĝas suden en la montoĉenojn [[Lauzière]] kaj [[Belledonne]]. En la urbo [[Albertville]], kie [[Arly]] ĵetiĝas en [[Izero (rivero)|Izero]] , finiĝas la valo [[Tarentezo]]. Alvale la valo prenas la nomon [[Savojvaleto]] (''Combe de Savoie''). Norde de ĝi staras la prealpa montaro [[Bauges]], kaj okcidente [[Chartreuse]].<br /><br />

La savoja klimato suferas multajn influojn. Ĝi estas esence kontinenta pro ties situo malproksima al maro. Ĝi estas vintre malvarma des pli en alto, kun multe da neĝo. Somere ĝi estas varma, kun nur iom da pluvo funde de la valoj [[Tarentezo]] kaj [[Maurienne, valo de la rivero Arc|Maurienne]], kiuj estas skulptitaj meze de la alpa masivo, kie la nuboj estas jam malpleniĝintaj, kvankam la pli okcidentaj ricevas la lastajn oceanajn influojn kun multe pli da pluvo. La malaltaj alsudaj deklivoj ricevas mediteranean influon. La masivoj suferas montoklimaton kun malvarmo, neĝo kaj frosto dum pli ol la jarduono laŭ la alteco. <br /><br />

En 1860 '''Savojo''', t.e. la teritorio de la du nunaj savojaj departementoj, estis kunigita al Francio. La antaŭa historio de tiu lando estis miljara. Spurojn de prahistorio oni trovas sur t. n. « pokaletŝtonoj »“pokaletŝtonoj”, kiuj estas ŝtonoj sur kiuj homoj iam fosis truetojn pokalformajn, kies rolon oni ne certe konas ĝis nun. La gaŭla popolo, kiu unue vivis en '''Savojo''' estas «“''Allobroges''»”. Ekde la unua jarcento a. K. oni datas gravajn romiajn spurojn en urbetoj kiel Aime (''Axima'') kaj Aix (''Aquae'') kaj en komunikadvojoj. En 380 unue aperis la nomo Sabaudia, kiu iĝis ''Savoie'' en la franca, en verko de latina historiisto. Dum la mezepoko, Savojo sukcesis firme regi teritorion « Lotaringio » apogiĝante sur la potencagnoskon de la germana imperio, kaj iom pligrandiĝis ĝis la aktualaj [[Svisio]] kaj [[Italio]]. En 1295 Amedeo 5a5-a akiris la kastelon de [[Chambéry]], kiu iĝis ĉefurbo. Meze de la 13a13-a jarcento Dukejo Savojo estis vera ŝtato bone organizita kaj agnoskita kiel grava ŝtato en Eŭropo. Dum la 15a15-a kaj 16a16-a jarcentoj '''Savojo''' konis gravajn internajn krizojn, kaj Francio invadis ĝin plurfoje. Ekde Emmanuel-Philibert meze de la 16a16-a jarcento, Savojo tamen konis renovigon kaj iĝis simila al la aliaj eŭropeaj ŝtatoj. [[Torino]] iĝis ĉefurbo ĉar [[Chambéry]] estis tro eksponata al francaj invadoj, kaj la reĝa familio rifuĝis tie. Dum la [[Franca Revolucio]] la lando estis denove invadita kaj poste dispecigita inter [[Svisio]], [[Francio]] kaj la unuiĝanta [[Italio]]. En 1860 [[Napoléon III]], imperiestro de francoj, aneksis [[Savojo]]n al [[Francio]].<br /><br />

La ekonomion savojan oni povas duonresumi per unu vorto : skiturismo. Efektive ekde la 1950aj jaroj kreiĝis kaj ĝis nun disvolviĝis skiejoj precipe en [[Tarentezo]] sed ankaŭ en [[Maurienne, valo de la rivero Arc|Maurienne]]. Tia sporta turismo venigas pli kaj pli multnombran homamason allogata de naturo, sporto kaj pura aero. Sen tio la iam gravaj, nun malpliiĝintaj industriaj fabrikeoj (metalurgio) en la valoj ne plu povintus vivigi la montaranojn, kaj savojaj alpoj nun iĝus blanka dezerto ! Kontraŭe la skiejoj grave difektis la naturan medion kaj voris areon. La [[Nacia Parko Vanoise]] kaj pluraj naturrezervejoj ebligis bremsi tiun movadon.<br />

La urbo estas ankaŭ administra centro kun hospitaloj, lernejoj kaj universitato.<br /><br />

En '''Savojo''' estas pluraj esperantistaj asocioj en Aix-Les-Bains, Chambéry (''Esperanto Vive Savoie''), Albertville (''Albertville Esperanto''), Moûtiers, Aime (''Tarenteza Esperanto'') kaj Bourg-Saint-Maurice (''Alt-Tarenteza Esperanto'').

{{el}}* [http://www.savoie.pref.gouv.fr/ <!-- (Prefektejo, Prefektujo)de -->Savoie]

{{el}}* [http://www.cg73.fr/ <!-- _Conseil_Ĝenerala _Général_konsilio retejode -->Savoie]

{{el}}* [http://www.sabaudia.org <!--Departementa _Archives_arkivejo _départementales_de _de_ _la_ _Savoie_ -->Savoie]