Kongresa Pollando: Malsamoj inter versioj

'''Kongresa Pollando''' estas neoficiala nomo de konstitucia [[Pollando|pola]] reĝlando, kiu estis kreita laŭ interkonsento de la [[Viena Kongreso]] dum la jaro [[1815]]. Ĝi fakte estis regiono dependa de la [[Rusia Imperio]], ĉar la titolo de pola reĝo dum tiu epoko aŭtomate apartenis al la rusa [[caro]]. Ene de la Rusia Imperio la ŝtaton oni nomis ankaŭ "[[Vistulo|vistula]] regiono". Senpere antaŭ la ekesto de Kongresa Pollando dum la jaro [[1795]] la monarkioj [[Prusio]], [[Aŭstrio-Hungario]] kaj la [[Rusia Imperio]] estis [[dispartigoj de Pollando|disdividintaj]] inter si la [[Pola-LitovaRespubliko Uniode Ambaŭ Nacioj|Polan-LitovanRespublikon e Ambaŭ UnionNacioj]], kaj dum [[1807]] la franca imperiestro [[Napoleono]] sur la teritorio de Pollando instalis regnon kun la nomo "Duklando[[Varsovia Varsovio"Duklando]].

15 jarojn post la ekesto de la reĝlando, dum la jaro [[1830]] okazis [[novembra ribelo|popola ribelo]], kaj la caro [[Nikolao la 1-a de Rusio]] dum la sekva jaro [[1831]] malvalidigis la konstitucion[[konstitucio]]n. La sekva konstitucia leĝo de [[1831]] baldaŭ estis misatentata. Inter la jaroj [[1833]] ĝis [[1856]] regixregis politika ĥaoso. Post la malvenko de la [[Rusia Imperio]] dum la [[Krimea Milito]] la nuna [[caro]] [[Aleksandro la 2-a de Rusio]] instigis reformojn, kiuj ankaŭ koncernis Kongresan Pollandon. Komenciĝis epoko de "konervemakonservema liberaliĝo" kaj la polaj nobeloj ekhavis pli ampleksajn rajtojn. Dum la jaro [[1860]] Kongresa Pollando havis 4,8 milionojn da enloĝantoj, kaj [[Varsovio]], la plej granda urbo de la lando, 230.000 enloĝantojn.

La [[januara ribelo|pola ribelo]] de [[1863]] interrompis la evoluon. La ribelaj gvidantoj estis mortigitaj, rajtoj kaj kulturaj privilegioj de la [[poloj]] limigitaj. Ĝis la jaro [[1887]], kiam ekestis Esperanto, Kongresa Pollando ĉefe pro investoj el [[Okcidenta Eŭropo|okcidenteŭropaj]] landoj iĝis la plej prospera kaj plej evoluiĝinta provinco de la [[Rusia Imperio]]. Kvankam regis politika cenzuro, estis iom pli da lingva aŭtonomeco ol en la apuda [[Litovio]], la "alia parto" de la antaŭa [[Pola-Litova Unio]], kiu estis rekte alkroĉita al Rusio. Ambaŭ teritorioj daŭre tre karakteriziĝis per granda malplimulto da [[judoj]], kiuj en multaj urboj - kiel ekzemple en [[Bjalistoko]], la naskiĝurbo de Esperanto - estis la plimulto de la enloĝantaro.

Politike la situacio ne pliboniĝis. Dum la jaro [[1900]] en Kongresa Pollando estis 9,4 milionoj da enloĝantoj. La ekrego de la caro [[Nikolao la 2-a de Rusio]] ne ŝanĝis la politikajn cirkonstancojn, sed pro la [[Rusa-japana milito|Rusia-Japania Milito]] kaj la [[Rusia revolucio de 1905|revolucio]] de la jaro [[1905]] la regantoj cedis iom pli da aŭtonomeco en kulturaj kaj religiaj demandoj.