Hipokastano: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto |
Neniu resumo de redakto |
||
Linio 20:
== Priskribo ==
[[Dosiero:Kaštan 1.jpg|eta|left|220px|Foliaro kaj floroj.]]
Ĝi altas ĝis 36 m, kun [[Kupolo|kupola]] arbokrono de dikaj [[branĉo]]j, ĉe pli maljunaj arboj la eksteraj branĉoj ofte pendantaj kun supren-kurbitaj pintoj. La [[folio]]j estas kontraŭaj kaj palmate kunmetitaj, kun 5–7 folietoj; ĉiu folieto longas 13–30 cm, farante diametron de 60 cm por la tuta folio, kun [[petiolo]] de 7–20 cm. La foliaj [[cikatro]]j, kiuj restas sur la [[ŝoso]]j post foliofalo, havas karakterizan [[Hufumo|hufuman]] [[formo]]n, inkluzive de la sep [[najlo]]j. La [[floro]]j kutime estas blankaj kun ruĝa makuleto; ili [[Printempo|printempe]] aperas kiel starigantaj [[paniklo]]j de 10–30 cm grandaj kun ĉirkaŭ 20–50 floroj ĉe ĉiu paniklo. Kutime nur 1–5 [[frukto]]j disvolviĝas el ĉiu paniklo; la ŝelo estas verda, mole [[Planta pikaĵo|pikaĵa]] [[Kapsulo (frukto)|kapsulo]] enhavante unu (
== Etimologio ==
La kumuna nomo "
== Disvastiĝo ==
Linio 30:
== Uzado ==
[[Dosiero:Aesculus hippocastanum-1.jpg|left|eta|220px|Folioj kaj trunko.]]
Kultivado de ĝiaj [[Spektaklo|spektaklaj]] printempaj floroj estas sukcesa en gamo da [[Klimato|klimataj]] cirkonstancoj kondiĉe ke la [[somero]]j ne estu tro varmaj, kun arboj estante
En Britujo kaj [[Irlando]], la nuksoj estas uzitaj por populara infana [[ludo]]. Dum la du [[mondmilito]]j, ĉevalmaronoj estis [[fonto]] de [[amelo]] kiu siavice povus servi pere de la ''[[Clostridium acetobutylicum]]'' [[fermentado]][[metodo]] disvolvigita de Chaim Weizmann por produkti [[acetono]]n. Tiu ĉi tiam estis utila kiel [[solvilo]] kiu helpis je la [[procezo]] de balistita ekster-trudado en korditon, kiu tiam taŭgis por [[Milito|militista]] [[Armilo|armilaro]].
La nuksoj, speciale tiuj kiuj estas junaj kaj freŝaj, estas iome [[Veneno|venenaj]], entenante [[Alkaloido|alkaloidajn]] [[saponino]]jn kaj glukozidojn. Kvankam ne danĝere por la tuŝado, ili kaŭzas [[malsano]]n kiam manĝate; konsumate de [[ĉevalo]]j, ili povas kaŭzi tremorojn kaj mankon de kunordigado <ref>{{en}} {{cite book|title=Feeding and care of the horse|first=Lon D.|last=Lewis|publisher=Wiley-Blackwell|year=1995|url=http://books.google.com/books?id=m4VM9__SKJMC&pg=PA303|accessdate=2011-10-21}}</ref>. Iuj [[mamuloj]], nome [[cervo]]j, eblas malkombinigi la [[toksino]]jn kaj manĝi ilin sendanĝere.
[[Dosiero:Aesculus hippocastanum fruit.jpg|
[[Dosiero:Englischer garten fg02.jpg|
En la [[pasinteco]], hipokastanaj semoj estis uzitaj en [[Francujo]] kaj [[Svisujo]] por blankigado de [[kanabo]], [[lino]], [[silko]] kaj [[lano]]. Ili enhavas [[Sapo|sapan]] [[suko]]n, taŭgan por lavi tolaĵon kaj [[ŝtofo]]jn, por premgladi [[kaskedo]]jn kaj [[ŝtrumpo]]jn, k.t.p., kaj por plenigi [[Vesto|vestaĵojn]]. Tor tio, 20 hipokaŝtanoj estis sufiĉaj por ses [[litro]]j da [[akvo]]. Ili estis senŝeligitaj, tiam raspitaj aŭ sekigitaj, kaj muelitaj en [[Malto (bierfarejo)|malton]]. La akvo devas esti dolĉa, aŭ [[Pluvo|pluva]] aŭ [[Rivero|rivera]] akvo; [[Kalko|kalkhava]] [[Fonto|fonta]] akvo ne taŭgas. Tiam la nuksoj estis trasorbigitaj en malvarma akvo, kiu baldaŭ estiĝas ŝaŭma, kiel kun sapo, kaj tiam estiĝas [[Lakto|lakte]] blanka. La [[likvaĵo]] unue devis esti bone kirlita, kaj tiam, post starigado por surfondiĝo, [[Kribrilo|kribrita]] aŭ deverŝigita. Tolaĵo lavita en tiu likvaĵo, kaj poste lavpurigita en klara kuranta akvo, ekhavas agrablan hele [[Ĉielo|ĉiel]]-bluan [[koloro]]n. Ĝi forprenas makulojn el kaj tolaĵo kaj lano, kaj neniam difektas la [[tekstilaĵo]]jn.
En [[Bavarujo]] la hipokastano estas tipa arbo por [[biero]][[ĝardeno]]. Origine tiuj arboj estis
La hipokastanoj estis minacataj de la folioborula [[tineo]] ''Cameraria ohridella'', kies [[larvo]]j nutriĝas per hipokastanaj folioj. La tineo estis
La hipokastano [[Homeopatio|homeopatie]] estas utila. Kiam oni aplikas la [[burĝono]]jn, ĝi estas nomita "Hipokastana Burĝono" kaj se la floroj estas la [[Bazo|baza]] [[substanco]], oni parolas pri "Blanka Hipokastano".
La floro estas la [[simbolo]] de [[Kievo]], [[ĉefurbo]] de [[Ukrainujo]]<ref>{{en}} [http://www.unspecial.org/uns619/UNS619_T15.html Kiev]</ref>. Ĉevalmaronoj povas esti
Fama specimeno estis la Arbo [[Anne Frank]], hipokastano en la centro de [[Amsterdamo]] kiu ŝi menciis en sia [[taglibro]] kaj kiu postvivis tie ĝis [[aŭgusto]] [[2010]]<ref>{{en}} {{cite news|title=Anne Frank's 'beautiful' tree felled by Amsterdam storm | first= Toby | last=Sterling|newspaper=The Scotsman |accessdate=24 August 2010 |date =24 August 2010 | url=http://news.scotsman.com/news/Anne-Frank39s-39beautiful39-tree-felled.6490345.jp}}</ref><ref>{{en}} {{cite news|title=Anne Frank tree falls over in heavy wind, rain | first= Aaron | last=Gray-Block|newspaper=Reuters |accessdate=24 August 2010 |date =23 August 2010 | url=http://www.reuters.com/article/idUSLDE67M1DH}}</ref>.
|