Vikipedio

Leĝoj de Newton pri movo: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[nekontrolita versio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
e Walber movis paĝon Leĝoj de Newton pri movado al Leĝoj de Newton pri movo: La vorto movo pli ĝuste eksprimas la koncepton kaj estas uzata kaj en PIV kaj en vikpedio
Neniu resumo de redakto
Linio 1:
La '''leĝoj de Newton pri movadomovo''' estas tri [[Listo de sciencaj leĝoj|sciencaj leĝoj]] pri konduto de [[movadomovo|movaj korpoj]], kiujn malkovris [[Isaac Newton]] (Izako Neŭtono). Tiuj ĉi leĝoj estas fundamentaj al [[klasika mekaniko]].
 
Neŭtono unue eldonis tiujn ĉi leĝojn en ''[[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica]]'' ([[1687]]) kaj uzis ilin por pruvi multajn rezultojn pri movadomovo de fizikaj objektoj. En la tria volumo (de la tekstoj) , li montris kiel kombine kun lia [[gravito|leĝo de universala gravito]], la leĝoj de movadomovo eksplikas la [[leĝoj de Kepler|leĝojn de Kepler]] pri planeda movado.
 
:Notu: En tiu ĉi artikolo [[Vektoro (spaco)|vektoraj]] kvantoj skribiĝas '''grase''' dum [[skalaro (matematiko)|skalaraj]] skribiĝas ''kursive''.
 
==Graveco de la leĝoj de Newton pri movadomovo==
::''Naturo kaj leĝoj de Naturo kuŝis kaŝite en la nokto;''
::''Dio diris, estu Neŭtono! Kaj ĉio estis lumo.'' — [[Alexander Pope]].
 
La leĝoj de Newton pri movadomovo, kune kun lia leĝo de [[gravito|universala gravito]] kaj la matematikaj teknikoj de [[kalkulo]], proviziis unuafoje por unuiĝinta kvanta eksplikado de larĝa amplekso de fizikaj fenomenoj tiel kiel: la movadomovo de ĝirantajturnantaj korpoj; movadomovo de korpoj en [[fluido]]j; [[eco]]j; movadomovo sur klinita ebeno; movadomovo de pendolo; la [[tajdo]]j la orbito de la [[luno]] kaj la [[planedoj]]. La [[konserva leĝo]] de [[movokvanto]], kiun Neŭtono derivis kiel korolario al lia dua kaj tria leĝoj estis la unua [[konserva leĝo]] malkovrita.
 
La leĝoj de Newton pri movadomovo konfirmiĝis per eksperimento kaj konstato dum pli ol 200 jaroj. Ili priskribis la [[kinematiko]]n de la mondo je nia skalo (de 10<sup>−6</sup> m al 10<sup>4</sup> m, ĉe rapidoj variantaj de 0 ĝis 100 000 000 m/s) preter tio kio povas precize mezuriĝi.
 
Kiel praktika regulo, la leĝoj de Newton pri movadomovo aplikiĝas por rapidoj ĝis triono da la rapido de lumo, post kiu punkto la eraro iĝas tro granda por esti ignorata.
 
==La unua leĝo de Newton pri movadomovo: Leĝo de Inercio==
Tiu ĉi leĝo ankaŭ nomiĝas la '''Leĝo de Inercio''' aŭ '''[[Transformiĝo Galileo|Principo Galileo]]'''.
 
Linio 24:
En kalkulusa notado, tio esprimiĝas kiel <math>\frac{d}{dt}\mathbf{v} = \mathbf{0}</math>
 
Malgraŭ la fakto ke unua leĝo de Newton ŝajnas esti speciala kazo de la dua lego de Newton, la unua leĝo difinas la [[kadro de referencokadro|kadrojn de referenco]], en kiuj la aliaj du leĝoj validas. Tiuj ĉi referencaj kadroj nomiĝas [[inercia kadro de referenco|inerciaj kadroj de referenco]] aŭ '''referencaj kadroj de Galileo''', kaj moviĝas kun konstanta rapido; tio estas sen akcelo. (Notu ke objekto povas havi konstantakonstantan magnitudomagnitudon de rapido kaj ankorajsamtempe havi ne-nulanulan akceladoakcelon, kiel en la kazo de uniforma cirkla movado). Tio ĉi signifas ke la surfaco de la Tero ne estas inercia referenca kadro, ĉar la Tero rotacias ĉirkaŭ sia akso kaj orbitas ĉirkaŭ la Suno. Tamen, por multaj eksperimentoj, la Tera surfaco povas sekure esti rigardata kiel inercia. La eraro enkondukita de la akcelado de la Tera surfaco estas eta.
 
Laŭ malpli formalaj terminoj, [[Aristotolo]] pensis ke aĵoj staris senmovaj se oni lasas ilin solaj, ke esti senmova estas natura kaj ke movado bezonas kaŭzon. Estis nature pensi tiel ĉar ajna movo (alia ol tiu de ĉielaj objektoj, kiujn oni supozis perfektaj) kiun oni observas finfine haltas pro [[froto]]. Sed eksperimentoj de [[Galilejo]] kun pilko rulanta malsupren laŭ [[dekliva ebeno]], trovis ke "Aĵoj veturas nature ĉe senvaria rapido (kiu eble estas aŭ eble ne estas nulo), se lasita sola.
Linio 30:
La ŝanĝo de "Korpo estas en sia natura stato kiam ĝi estas senmova" de Aristotolo al la [[malkovro de Neutono]] (la unua leĝo de Newton) estis unu el la plej profundaj kaj gravaj malkovroj de fiziko. En ĉiutaga vivo, la forto [[froto]] kutime priagas movantajn objektojn malrapidigante ilin kaj eventuale igante ilin senmovaj. Neŭtono priskribis matematikan modelon de kiu oni povas derivi la movadojn de korpoj per elementaj kaŭzoj: ''fortoj"".
 
==La dua leĝo de Newton pri movadomovo: Fundamenta Leĝo de Dinamiko==
;Alternativaj Formulacioj:
 
Linio 67:
Prenate kune kun la tria leĝo de Newton pri movado, la dua leĝo de Newton pri movado implicas la Leĝon de konservado de movokvanto.
 
==La tria leĝo de Newton pri movadomovo: La Leĝo de Reciproka Agado==
* ''Kiam ajn unu korpo efikas per forto sur dua korpo, la dua korpo efikas per egala kaj kontraŭa forto sur la unua korpo.''
* ''Movokvanto konserviĝas.''
Linio 77:
Oni ofte argumentas ke la tria leĝo de Newton estas malĝusta kiam [[elektromagnetiko|elektromagnetaj]] fortoj estas inkluditaj: se korpo ''A'' efikas per forto sur korpo ''B'', tiam korpo ''B'' ĝenerale efikas per malsama forto sur korpo ''A'' (la forto pripensita estas la [[forto Lorentz]], generita de la [[kampo (elektro)|elektra]] kaj [[kampo (magneto)|magneta]] kampoj). Tamen, moderna teorio prognozas ke la [[kampo (elektromagneto)|elektromagneta kampo]] generita de tia interago mem portas movokanton per [[elektromagneta radiado]], kaj la tria leĝo de Newton validas se la movokvanto de la kampo inkludiĝas en la kalkuloj.
 
===Fortaj kaj malfortaj formoj de la tria leĝo de Newton pri movadomovo===
La tiel nomita ''malforta formo'' de la tria leĝo de Newton pri movado aplikas al klasikaj fizikaj fortoj (Marion kaj Thorton, 1995, pp.&nbsp;333-337). En sistemo de partikloj, lasu <math>\mathbf{F}_{ab}</math> prezenti la peran forton sur partiklo <math>a</math> de partiklo <math>b</math>. La malforta formo postulas ke:
 
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Leĝoj_de_Newton_pri_movo"