Karlo la Brava: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
Neniu resumo de redakto
Linio 1:
[[Dosiero:Karl der Kühne.jpg|thumb|Karlo la Brava, ĉ. 1460, <small>pentrita de [[Rogier van der Weyden]]</small>]]
'''Karlo la 1-a, duko de BurgundioBurgonjo<!--Burgonjo = hodiaŭa franca departemento; BurgundioBurgonjo = la historia regno de Burgundoj-->''', pli vaste konata kiel '''Karlo la Brava''' ([[france]]: ''Charles Ier le Téméraire'' aŭ ''le Hardi''; {{dato|10|novembro|1433}}, [[Diĵono]] – {{dato|5|januaro|1477}}, en [[batalo apud Nancio]]) estis [[listo de dukoj de Burgundio|duko de BurgundioBurgonjo]] de 1467 ĝis sia morto en 1477.
 
Kiam li ekregis [[BurgundioBurgonjo]]n, ĝi jam estis unu el la grandaj potencoj en Eŭropo, kaj la vivo ĉe la burgundiaburgonja korto tre luksa. Lia regno inter [[Francio]] kaj [[Habsburgoj|Germanio (la Habsburga regno)]] tamen havis tre grandan mankon: ĝi estis disigita en la ''"subaj landoj"'' (en la loka lingvo "Nederlande", kiu konserviĝis en la hodiaŭa landnomo "[[Nederlando]]") kaj la ''"supraj landoj"'' sen interkonekto.
 
Kiel siaj antaŭuloj Karlo klopodis pligrandigi sian landon, aparte akiri konekton inter la disaj landpartoj. Sed li ne faris tion per prudenta politiko, sed ĉefe per militiroj ([[Burgonja Milito]]), kiuj finiĝis per lia malvenko kaj lia morto en la [[batalo de Nancio]]. Li estis la lasta duko de BurgundioBurgonjo.
 
Lia sola transvivanta filino, Maria edziniĝis al [[Maksimiliano la 1-a (Sankta Romia Imperio)|Maksimiliano]], kiu poste fariĝis imperiestro de la [[Sankta Romia Imperio]]. BurgundioBurgonjo ĉesis esti memstara ŝtato kaj estis dividita inter Francio kaj la germana imperio.
 
== Familio ==
Linio 15:
Lia kromnomo ''"la brava"'' (aŭ ''"la aŭdaca"'') ne nur aludis lian kuraĝon kaj [[riskemo]]n en la multaj bataloj, sed ankaŭ lian [[orgojlo]]n. Kontraŭ sieĝitaj aŭ venkitaj urboj li kondutis kruelege.
 
La plej grandajn konfrontadojn li havis kun la franca reĝo [[Ludoviko la 11-a (Francio)|Ludoviko la 11-a]]. Karlo kaj Ludoviko estis foraj kuzoj kaj konis unu la alian de junaĝo, ĉar Ludoviko vivis dum kvin jaroj ĉe la korto de BurgundioBurgonjo (li dufoje estis komplotinta kontraŭ sia patro, la franca reĝo [[Karlo la 7-a (Francio)|Karlo la 7-a la Venkanto]] kaj pro tio ekzilita al BurgundioBurgonjo) kaj post la edziniĝo de [[Isabela de Bourbon]] fariĝis bofrato de Karlo la Brava. Evidente ambaŭ havis grandan malsimpation unu por la alia.
 
Karlo la Brava edziĝis trifoje:
Linio 26:
== Vivo ==
[[Dosiero:Karte Haus Burgund Verwaltu.png|thumb|250px|La regno de Karlo la Brava]]
[[Dosiero:Karte Haus Burgund 5.png|thumb|250px|BurgundioBurgonjo post la morto de Karlo la Brava]]
Karlo ricevis de la malsana patro la potencon en BurgundioBurgonjo jam la {{daton|12|aprilo|1465}} kaj post ties morto du jarojn poste heredis la landon kaj fariĝis [[listo de dukoj de BurgundioBurgonjo|duko de BurgundioBurgonjo]].
 
Lia regejo konsistis el la ''"supraj landoj"'': [[Burgonjo]] mem, [[Franĉ-Konteo]] kaj [[Graflando Nevers]], sed plie Karlo heredis aron de teritorioj ĉe la norda maro, la ''"subajn landojn"'' (hodiaŭa [[Benelukso]]).<small><ref>'''Notu''': La hodiaŭa nomo de [[Nederlando]], kiu en la [[nederlanda lingvo]] signifas ''"subaj landoj"'' ankoraŭ entenas la rememoron pri la Burgundia epoko en ĝia historio.</ref></small>
Supraj kaj subaj landoj ne estis ligitaj, la duko do devis trapasi landon de alia suvereno por viziti ĉiujn partojn de sia regejo.
 
Same kiel jam siaj antaŭuloj Karlo dekomence celis pligrandigi sian regejon. Li aparte avidis teritoriojn por ligi la nordan kaj sudan partojn de BurgundioBurgonjo kaj koncentrigis siajn klopodojn al la Ĉampanjo kaj al Loreno.
* [[Ĉampanjo]]: <br />Pri Ĉampanjo li preskaŭ atingis sian celon: post militiro en 1465 kontraŭ Francio li atingis [[kontrakto de Conflans|packontrakton de Conflans]], en kiu la venkita franca reĝo [[Ludoviko la 11-a]] promesis al li geedziĝon kun sia tre juna filino Katarina kaj la Ĉampanjon kiel [[doto]]n. Sed tiu geedziĝo ne realiĝis.
* [[Loreno]]: <br />Karlo konkeris ĝin milite en 1475, sed sekve en la milito perdis sian vivon en la batalo kontraŭ la armeoj de Loreno kaj la ''[[Suba Unuiĝo]]''.
 
== Sekvoj: la falo de BurgundioBurgonjo ==
La falo de BurgundioBurgonjo komenciĝis per ŝajna bagatelaĵo: la {{daton|9|majo|1469}} Karlo la Brava faris pruntkontrakton kun la preskaŭ bankrota [[Sigismundo (Tirolo)|Sigismundo, grandduko de Aŭstrio]]<!-- de: Siegmund (Tirol)-->: Karlo pruntedonu grandan monsumon kaj ricevu kiel [[garantiaĵo]]n la aŭstriajn posedaĵojn en [[Alzaco]] kaj [[Brisgovio]] kaj krome subtenu Sigismundon protekti ties posedaĵojn en Svisio.
 
Antaŭe Karlo estis en milito kun ĉiuj najbaraj landoj krom la [[Svisa Ĵurkomunumo]], lia nura aliancano. Sed pro la pruntkontrakto kun Sigismundo (9-a majo 1469) Karlo malfidelliĝis al la konfederacianoj kaj subtenis Sigismundon. Tiuj siavice faris kontrakton de neŭtraleco kun la franca reĝo [[Ludoviko la 11-a]], la ĉefa malamiko de Karlo la Brava (23-a septembro 1470 en [[Tours]]).
Linio 53:
Kiam Karlo la Brava ricevis informojn pri la ribelado, li sendis Stephan von Hagenbach, la fraton de la ekzekutito, al [[Sundgau]] kun armeo de 6.000 soldatoj. De la 18-a aŭgusto 1474 ili komencis sisteme detrui 30 vilaĝojn kaj urbetojn en suda Alzaco kaj en regiono de [[Berno]]. Unu semajnon poste la armeo de la Suba Unuiĝo reagis, sekvis aro da bataloj ([[Burgonja Milito]] 1474-1477: [[batalo de Héricourt|Héricourt]] - [[batalo de Planta|Planta]] - [[Grandson]] - [[Batalo de Morato|Morato]] - [[Nancio]]) kun pli kaj pli granda fiasko por Karlo, kiu en sia lasta batalo ĉe Nancio la 5-an de januaro 1477 estis mortvundita. Lia kadavro estis trovita nur post tri tagoj, mutiligita de lupoj. Lia tombo troviĝas en la ''preĝejo de nia kara sinjorino'' en [[Bruĝo]].
 
Post la morto de Karlo lia filino Maria heredis BurgundionBurgonjon.
[[Ludoviko la 11-a]] repostulis kaj rericevis la iamajn francajn [[feŭdo]]jn [[Pikardio]] kaj [[Burgonjo]]. La pli granda parto de BurgundioBurgonjo kiel doto venis al la domo de [[Habsburgoj]].
 
== Titoloj ==
Linio 110:
|Familinomo =
|NaskiĝLoko = Dijon
|NaskiĝLokoLigilo = BurgundioBurgonjo
|NaskiĝTago = 10
|NaskiĝMonato = novembro
Linio 120:
|MortJaro = 1477
|AntaŭOkupo =
|Okupo = duko de BurgundioBurgonjo
|Epoko = mezepoko
|Ŝtato = BurgundioBurgonjo
|Dosiero = Karl der Kühne
|TipoDosiero =