Armena Revolucia Federacio: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto |
Iketsi (diskuto | kontribuoj) e polurado, anstataŭigis: thumb| → eta| (16), |left → |maldekstra (6), |right → |dekstra (3) |
||
Linio 25:
==Historio==
===Frua historio===
[[Dosiero:Founders of the Armenian Revolutionary Federation Stepan Zorian, Christapor Mikaelian, Simon Zavarian.jpg|
En la frua [[19-a jarcento]], [[Orienta Eŭropo]] kaj [[Rusia Imperio]] iĝis la agadcentro de grupetoj subtenantaj reformon en armenaj areoj en la [[Otomana Imperio]]. En [[1890]], rekonante la bezonon unuigi tiujn grupojn por plia efiko, Kristapor Mikaeljan, Simon Zavarjan kaj Stepan Zorjan kreis novan partion nomata "Federacio de Armenaj Revoluciuloj" (Հայ Յեղափոխականներու Դաշնակցութիւն), kiu poste estus nomata "Armena Revolucia Federacio", "Daŝnako" aŭ "Daŝnakcutjun" en 1890.<ref name="Origins of the ARF">{{cite book |first = Gerard J. | last = Libaridian | title = Modern Armenia: People, Nation, State | publisher = Transaction Publishers | pages = 103, p. 106 | year = 2004 | isbn = 978-0-7658-0205-7}}</ref>
La [[Social-demokrata partio Hunĉakian|Socialdemokrata Partio Hunĉako]] en iu momento akceptis aliĝi, vidante ke la politika ideologio de la ARF estas socialismo. Tamen, la hunĉakanoj asertis ke la nova partio ne estis sufiĉe [[marksismo|marksisma]] kaj forlasis ĝin<ref name="Foundation of the ARF"/>. La origina celo de la ARF estis akiri aŭtonomion por la armenaj regionoj de la Otomana Imperio. La partio komencis organiziĝi en la Otomana Imperio en la 1890-aj jaroj kaj aranĝis la unuan gravan renkontiĝon en Tbiliso, [[Rusia Imperio]], en 1892<ref name="Foundation of the ARF"/><ref name="Origins of the ARF">{{cite book |first = Gerard J. | last = Libaridian | title = Modern Armenia: People, Nation, State | publisher = Transaction Publishers | pages = 106 | year = 2004 | isbn = 978-0-7658-0205-7}}</ref>. Dum tiu renkontiĝo, la partio adoptis malcentralizitan agadmanieron laŭ kiu la filioj en malsamaj landoj povus plani kaj efektivigi politikon en plena harmonio kun ilia loka politika medio. La celo de la partio estis la kreado de socio surbaze de la demokratiaj principoj de [[kunvenlibereco]], [[parollibereco]], [[religia libereco]] kaj agrara reformo<ref name="Foundation of the ARF"/><ref name="Origins of the ARF"/>.
===Rusia Imperio===
[[Dosiero:Aleksandr Fedorovich Kerensky.jpg|
La Armena Revolucia Federacio iom post iom akiris signifan forton kaj simpation inter rusiaj armenoj. Plejparte pro ĝia rekta malsinteno al la [[Otomana Imperio]], la partio ĝuis la subtenon de la centra rusa administracio kaj ĝia ekstera politiko havis la saman paraleligon ĝis [[1903]]<ref name="Anna Geifman">{{cite book | last = Geifman | first = Anna | title = Thou Shalt Kill: Revolutionary Terrorism in Russia, 1894–1917 | pages = 21–22 | isbn = 978-0-691-02549-0}}</ref>. La [[12-an de junio]] [[1903]], la carismaj aŭtoritatoj aprobis edikton por ke ĉiuj proprietaĵoj de la [[Armena Apostola Eklezio]] estu sub imperia kontrolo. Kontraŭ tiu edikto ARF opoziciis, ĉar ĝi perceptis la caran edikton kiel minacon al la ekzisto de la armena nacio. Kiel rezulto, la ARF-estraro decidis defendi armenajn preĝejojn per sendado de milicanoj kiuj funkciis kiel gardistoj kaj per organizado de manifestacioj<ref name="Anna Geifman"/><ref name="tempest">{{cite book |first = Simon | last = Vratsian | title = Tempest-Born DRO | publisher = Armenian Prelacy, New York, translated by Tamar Der-Ohannesian | pages = 13–22 | year = 2000}}</ref>.
En 1905-1906, krevis la [[armena-tataraj masakroj]] dum kiuj ARF engaĝiĝis en armitajn agadojn. Kelkaj fontoj asertas ke la rusia registaro incitis la masakrojn por plifortikigi sian aŭtoritaton dum la revolucia tumulto de 1905<ref name="Stalin">{{cite web | url= http://www.marxists.org/history/etol/writers/souvar/works/stalin/ch03.htm |title=
"A Critical Survey of Bolshevism" - Stalin|accessdate=2007-08-05}}</ref>. La unua eksplodo de perforto okazis en [[Bakuo]], en [[februaro]] [[1905]]<ref name="Tadeusz">{{cite book |first = Tadeusz | last = Swietochowski | title = Russian Azerbaijan, 1905–1920. The Shaping of a National Identity in a Muslim Community | publisher = Cambridge University Press | pages = 41–42 | year = 1985 | isbn = 978-0-521-52245-8}}</ref>. La ARF respondecigis la rusajn aŭtoritatojn pro senmoviĝo kaj instigo al masakroj kiuj estis parto de pli granda [[kontraŭarmenismo|kontraŭ-armena]] politiko. La [[11-an de majo]] [[1905]], la revolucia daŝnakano [[Drastamat Kanajan]] murdis la guberniestron generalon Nakaŝidze, kiu estis taksata de la armena loĝantaro kiel ĉefa instiganto de malamo kaj konfrontiĝo inter armenoj kaj [[Azeroj|tataroj]]. Nekapablaj fidi sin je registaraj trupoj por protekti siajn interesojn kaj rajtojn, la armena burĝaro turniĝis al la Armena Revolucia Federacio por protekto. La Daŝnak-gvidantoj argumentis ke, ĉar la armenaj laboristoj estas diskriminaciataj, la defendo de la armena burĝaro estus grava por konservo de laboreblecoj por armenaj laboristoj, kiuj estus dungotaj de burĝaj armenoj<ref>{{cite book | last = Libaridian | first = Gerard J. | title = Modern Armenia: People, Nation, State | pages = 17 | isbn = 978-0-691-02549-0}}</ref>. La sendito de la rusa caro en [[Kaŭkazio]], Voroncov-Daŝkov, raportis ke la ARF havis la plejan respondecon pri la masakroj<ref>{{ru icon}}«Всеподданейшая записка по управлению кавказским краем генерала адьютанта графа Воронцова-Дашкова», СПб.: Государственная Тип., 1907, с.12</ref>. La ARF, aliflanke, argumentis ke ĝi helpis organizi la defendon de la armena loĝantaro kontraŭ islamaj atakoj. La agado de la daŝnakanoj dum la masakroj iĝis katalizilo por la firmiĝo de la islama komunumo de Kaŭkazio<ref name="Tadeusz"/>. Dum tiu periodo, la ARF subtenis la armitan agadon, inkluzive de [[terorismo]], kiel necesa por la atingo de siaj politikaj celoj<ref>{{cite book | last = Suny | first = Ronald | title = Transcaucasia, Nationalism, and Social Change: Essays in the History of Armenia, 2nd edition | pages = 166–167 | year = 1996 | isbn = 978-0-472-06617-9}}</ref>.
En [[januaro]] [[1912]], 159 membroj de la ARF (advokatoj, bankistoj, negocistoj kaj aliaj intelektuloj) estis pridemanditaj antaŭ la rusa Senato pro ilia partopreno en la partio. Ili estis defenditaj de la tiama advokato [[Aleksandr Kerenskij]], kiu defiis multajn el la ''pruvoj'' uzitaj kontraŭ ili kiam la "originaj enketistoj estis instigitaj antaŭ la loka administracio uzi ajnan haveblan rimedon" por kondamni la homojn<ref>{{cite book
Linio 50:
====Konstitucia Revolucio====
Daŝnakcutjun aranĝis renkontiĝon la 26-an de aprilo [[1907]], konata kie la Kvara Ĝenerala Kongreso, en kiu la ARF-gvidantoj kiel ekzemple Aram Manugjan, Hamo Ohanjanjan kaj Stepan Stepanjan diskutis ilian eblan engaĝiĝon en la [[Persa Konstitucia Revolucio]]<ref name="Early Dashnaktsutiun role in Iranian Constitutional Revolution">{{cite book |first = Houri | last = Berberian | title = Armenians and the Iranian Constitutional Revolution of 1905–1911 | publisher = Westview Press | pages = 116–117 | year = 2001 | isbn=978-0-8133-3817-0 }}</ref>. Ili decidis ke tiu movado havis politikajn, ideologiajn kaj ekonomiajn komunaĵojn kun ARF kaj ke ĝiaj celoj estis la establado de jura protekto, la homaj rajtoj kaj la interesoj de ĉiuj laboristoj. Ili ankaŭ sentis ke ĝi laborus por la avantaĝo kaj bonfarto de [[armenoj en Irano|iranaj armenoj]]. La fina voĉdono rezultiĝis je 25 voĉoj favore kaj unu detenis sin.<ref name="Early Dashnaktsutiun role in Iranian Constitutional Revolution">{{cite book | last = Berberian | first = Houri| title = Armenians and the Iranian Constitutional Revolution of 1905–1911 | publisher = Westview Press | year = 2001 | pages = 116–117 | isbn=978-0-8133-3817-0 }}</ref>
[[Dosiero:Yeprem khan.jpg|
De 1907 ĝis [[1908]], dum la tempo kiam la [[Junaj Turkoj]] atingis la povon en la Otomana Imperio, la armenoj de Kaŭkazio, [[Okcidenta Armenio]], kaj Irano komencis kunlabori kun iranaj konstituciistoj kaj revoluciuloj<ref name="Early Dashnaktsutiun role in Iranian Constitutional Revolution">{{cite book | last = Berberian | first = Houri | title = Armenians and the Iranian Constitutional Revolution of 1905–1911 | publisher = Westview Press | year = 2001 | pages = 116–117 | isbn=978-0-8133-3817-0 }}</ref>. La partioj, precipe la Daŝnakcutjun, volis influi en la direkto de la revolucio por pli granda demokratio kaj protekti la atingitaĵojn. La Daŝnak-kontribuo al la batalo estis plejparte armea, kiam ĝi sendis kelkajn el siaj konataj fidajoj al Irano post la gerilkampanjo en la Otomana Imperio finita kun la ascendo de la Junaj Turkoj<ref name="Early Dashnaktsutiun role in Iranian Constitutional Revolution"/>. Rimarkinda daŝnakano en Irano estis Jeprem Ĥan, kiu establis filion de la partio en la lando. Jeprem Ĥano estis tre grava en la Konstitucia Revolucio de Irano. Post kiam la persa nacia parlamento estis bombardita de la ruso Vladimir Liaĥov, Jeprem Ĥan kuniĝis kun Satar Ĥan kaj aliaj revoluciaj gvidantoj de la Konstitucia Revolucio de Irano kontraŭ [[Mohammad Ali Ŝaho Kaĝaro]]<ref name="Yeprem Khan role in Iranian Constitutional Revolution">{{cite book | last = Berberian |first = Houri | title = Armenians and the Iranian Constitutional Revolution of 1905–1911 | publisher = Westview Press | year = 2001 | pages = 132–134 | isbn=978-0-8133-3817-0 }}</ref>. Rilatoj inter Satar Ĥan kaj la ARF variis inter amikeco kaj suspektemo. Foje li estis rigardita kiel ignoranto, dum en aliaj tempoj li estis konata kiel bonega heroo<ref name="Yeprem Khan role in Iranian Constitutional Revolution"/>. Tamen, la ARF venis por kunlabori kun li kaj laŭ Jeprem Ĥan ili havis multajn venkojn inkluzive de la kapto de Raŝto en februaro [[1909]]. Ĉe la fino de junio 1909, la batalantoj alvenis al [[Teherano]] kaj post pluraj bataloj, ili okupiĝis pri la Konsulta Asembleo de Irano kaj pri konstruado de la moskeo Sepahsalar. Jeprem Ĥano tiam estis nomumita ĉefo de la teherana polico. Tio kaŭzis streĉitecojn inter la daŝnakanoj kaj Jeprem Ĥan<ref name="Yeprem Khan role in Iranian Constitutional Revolution"/>.
===Otomana Imperio===
====Epoko de Abd-ul-Hamid (1894-1908)====
[[Dosiero:Armenian military forces in.jpg|
La Armena Revolucia Federacio iĝis la plej grava politika forto en la armena socio. Ĝi estis aparte aktiva en la Otomana Imperio, kie ĝi organizis aŭ partoprenis multajn revoluciajn agadojn. En 1894, la ARF partoprenis en la [[Unua Sasuna Rezisto]], provizante armilojn al la loka loĝantaro por helpi al la homoj de Sasuno defendi sin kontraŭ la [[Hamidaj masakroj]]<ref name="Hayots p.42–48">{{hy icon}} {{cite book | last = Kurdoghlian | first = Mihran | title = Hayots Badmoutioun (Armenian History) | publisher = Hradaragutiun Azkayin Oosoomnagan Khorhoortee, Athens Greece | pages = 42–48 | year = 1996 }}</ref>. En junio 1896, la [[Armena Liberala Demokratia Partio|armenakanoj]] organizis la [[defendo de Van|Defendon de Van]] en la regiono Van, kie otomanaj hamidaj soldatoj devis ataki la urbon. La armenakanoj, helpita de ĥunĉakanoj kaj daŝnakanoj, provizis ĉiujn laborkapablajn virojn de Van per armiloj. Ili pliiĝis por defendi la civilulojn de la atako kaj posta masakro.<ref>Ministère des affaires étrangères, op. cit., no. 212. M. P. Cambon, Ambassadeur de la Republique française à Constantinople, ŕ M. Hanotaŭ, Ministre des affaires étrangères, p. 239; et no. 215 p. 240.</ref>.
Por konsciencigi pri la masakroj de 1895-1896, membroj de Daŝnako, gviditaj de Papken Siuni, prenis la [[preno de la Otomana Banko en 1896|Otomanan Bankon]] la [[26-an de aŭgusto]] [[1896]]<ref name="Bank Ottoman">{{cite book |first = Richard G. | last = Hovannisian | title = The Armenian People from Ancient to Modern Times | publisher = Palgrave Macmillan | pages = 224–225 | year = 1997 | isbn = 978-0-312-10168-8 }}</ref>. La celo de la atako estis dikti la postulojn de la reformoj de ARF en la armenaj regionoj de la Otomana Imperio kaj altiri eŭropan atenton al ilia afero ĉar la eŭropanoj havis multajn aktivaĵojn en la banko. La operacio kaptis eŭropan atenton sed ankaŭ ĝi okazigis pli da masakroj de la sultano [[Abd-ul-Hamid la 2-a]]<ref name="Modern Armenian history">{{cite book |first = Richard G. | last = Hovannisian | title = The Armenian People from Ancient to Modern Times | publisher = Palgrave Macmillan | pages = 418 | year = 1997 | isbn = 978-0-312-10168-8 }}</ref>.
[[Dosiero:Armenian Fedayees 1890-1896.jpg|
La [[ekspedicio Hanazoro]] estis farita de la [[armena milico]] kontraŭ la kurda tribo Mazriko la [[25-an de julio]] [[1897]]. Dum la Defendo de Van, la tribo Mazriko embuskis taĉmenton de armenaj defendantoj kaj masakris ilin. La Ekspedicio Ĥanazoro estis la reprezalio de la ARF<ref name="Hayots p.42–48"/><ref>{{cite web | url= http://www.littlearmenia.com/html/history/detail.asp?id=223| title=Khanasor Expedition, Armenian history timeline|accessdate=2006-12-26}}</ref>. Kelkaj el la armenoj konsideras tion kiel ilia unua venko super la Otomana Imperio kaj festas ĝin ĉiujare<ref>{{cite book |first = Varoujan | last = Karentz | title = Mitchnapert the Citadel: A History of Armenians in Rhode Island | publisher = iUniverse | pages = 166 | year = 2004 | isbn = 978-0-595-30662-6 }}</ref><ref>{{cite book |first = Arpena S. | last = Mesrobian | title = Like One Family: The Armenians of Syracuse | publisher = Gomidas Institute | pages = 222 | year = 2000 | isbn = 978-0-9535191-1-8 }}</ref>.
La [[30-an de marto]] [[1904]], la ARF ludis la plej gravan rolon en la Dua Sasuna Rezisto. La ARF sendis armilojn kaj fidajojn por defendi la regionon por la dua fojo<ref name="Hayots p.42–48"/>. Inter la 500 fidajoj partoprenintaj la rezistan batalon estis elstaruloj kiel ekzemple Kevork Ĉavuŝ, Sepasdaci Murad kaj Hrajr Djoghk. Ili sukcesis bremi kaj forigi la otomanan armeon dum pluraj monatoj, malgraŭ ilia manko de batalantoj kaj pafforto<ref name="Hayots p.42–48"/>.
Linio 68 ⟶ 67:
====Revolucio de la Junaj Turkoj (1908-1914)====
[[Dosiero:Pastermajian-Karekin.JPG|
Du el la plej grandaj revoluciaj grupoj provantaj faligi la sultanon Abd-ul-Hamid la 2-a estis la ARF kaj la [[Komitato Unio kaj Progreso]], grupo de plejparte eŭrop-kleraj turkoj<ref name="Dashnaktsutiun and Committee of Union and Progress">{{cite book |first = Aykut | last = Kansu | title = The Revolution of 1908 in Turkey | publisher = Brill Academic Publishers | pages = 78 | year = 1997 | isbn = 978-90-04-10283-5 }}</ref>. En plenkunsido en 1907, la ARF agnoskis ke la armenaj kaj turkaj revoluciuloj havis la samajn celojn. Kvankam la reformoj [[Tanzimat]] donis al la armenoj pli da rajtoj kaj sidlokoj en la parlamento, la ARF esperis akiri aŭtonomion por regi armenajn loĝitajn areojn de la Otomana Imperio kiel "ŝtato ene de la ŝtato". La "Dua Kongreso de la otomana opozicio" okazis en [[Parizo]] ([[Francio]]), en 1907. En ĉi tiu kongreso partoprenis opoziciaj gvidantoj kiel [[Ahmed Riza]] (liberala), [[Sabahheddin Bej]], kaj daŝnakano [[Ĥaĉatur Malumjan]]. Dum la kunveno, alianco inter la du partioj estis oficiale deklarita<ref name="Dashnaktsutiun and Committee of Union and Progress"/><ref name="ARF and Young Turks">{{hy icon}} {{cite book |first = Mihran | last = Kurdoghlian | title = Hayots Badmoutioun (Armenian History) | publisher = Hradaragutiun Azkayin Oosoomnagan Khorhoortee, Athens Greece | pages = 52–53 | year = 1996 }}</ref>. La ARF decidis kunlabori kun la Komitato Unio kaj Progreso, esperante ke se la Junaj Turkoj prenus la potencon, aŭtonomio estus koncedita al la armenoj.
Linio 74 ⟶ 73:
===Unua Mondmilito kaj la Armena genocido===
[[Dosiero:Aram Manoogian.gif|150px|
En 1915, la Daŝnak-gvidantoj estis deportitaj kaj mortigitaj kune kun aliaj armenaj intelektuloj dum elpurigo fare de otomanaj regantoj kontraŭ la gvidantoj de la armenaj komunumoj de la imperio<ref name="Dashnak leaders killed during Armenian Genocide">{{cite web | url= http://www.armenianreporteronline.com/old/21042001/c-khachig.htm | title= Eyewitness account of the start of the Armenian Genocide|accessdate=2007-01-03}}</ref>. La ARF, kiu konservis sian ideologian moton "Libera, Sendependa, kaj Unuiĝinta Armenio", gvidis la defendon de la armenoj dum la [[Armena genocido]], inkluzive de la sukcesa [[rezistado de Van]]. [[Jevdet Bej]], la otomana administranto de Van, provis subpremi la reziston per mortigado de du armenaj gvidantoj (Iŝĥan kaj Vramjan) kaj provo malliberigi Aram Manugjan, kies famo pliiĝis kaj akiris la nomon "Aram de Van"<ref name="Van Resistance">{{hy icon}} {{cite book |first = Mihran | last = Kurdoghlian | title = Hayots Badmoutioun (Armenian History) | publisher = Hradaragutiun Azkayin Oosoomnagan Khorhoortee, Athens Greece | pages = 92–93 | year = 1996 }}</ref>. Cetere, la [[19-an de aprilo]], li diskongis ordonon ekstermi ĉiujn armenojn, kaj minacis mortigi ĉiujn islamanojn kiuj helpus ilin<ref>{{cite book |first = Clarence D | last = Ussher | title = An American Physician in Turkey | publisher = Boston | pages = 244 | year = 1917 }}</ref>.
Linio 82 ⟶ 81:
===Armena Demokratia Respubliko===
[[Dosiero:The Cabinet of the Armenian Republic.png|
Kiel rezulto de la kolapso da la Rusia Imperio en [[1917]], la armenaj, kartvelaj, kaj islamaj gvidantoj de Kaŭkazio kuniĝis por krei la [[Transkaŭkaza Federacia Demokratia Respubliko|Transkaŭkazan Federacion]] en la vintro de [[1918]]. La [[Traktato de Brest-Litovsk]] havis drastajn sekvojn por la armenoj: Turkaj fortoj reokupis Okcidentan Armenion. La federacio daŭris dum nur tri monatoj, ĉar tuj poste estis proklamitaj la demokratiaj respublikoj [[Armena Demokratia Respubliko]], [[Kartvela Demokratia Respubliko]] kaj [[Azerbajĝana Demokratia Respubliko]]. La intertraktantoj por Armenio estis de la Armena Revolucia Federacio<ref>{{cite web | url= http://www.hayastan.com/armenia/history/armenia/index10.php | title= Transcaucasian Federation|accessdate=2007-01-03}}</ref>.
Kun la kolapso de la Transkaŭkaza Federacio, la armenoj estis lasitaj je ilia propra sorto kiam la turka armeo alproksimiĝis al la armena ĉefurbo, [[Erevano]]. Komence, timante pli gravan armean malvenkon kaj masakron de la loĝantaro de Armenio, daŝnakanoj volis evakui la urbon. Tamen, la Armea Konsilio gvidita de la kolonelo Pirumjan decidis ne kapitulaci kaj alfronti la turkan armeon<ref name="Sardarapat">{{cite web | url= http://armenianhistory.info/thefirst.htm | title= The First Republic|accessdate=2007-01-03}}</ref>. La kontraŭstaraj armeoj renkontiĝis la [[28-an de majo]] 1918, proksime de [[Armaviro (urbo)|Sardarapat]]. La batalo estis gravega armea sukceso por la armena armeo kiu sukcesis bremsi la invadon de la turkaj fortoj<ref>{{cite web | url= http://www.armenianow.com/archive/2004/2003/may30/features/index.htm |title= Genocide survivors recall victory at Sardarapat|accessdate=2006-12-30 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070929090329/http://www.armenianow.com/archive/2004/2003/may30/features/index.htm |archivedate = September 29, 2007}}</ref>. La armenoj ankaŭ restis firmaj dum la [[Batalo de Karakilizo]] kaj dum la [[Batalo de Baŝ Abaran]]. La kreado de la Armena Demokratia Respubliko estis proklamita en la tago de la [[Batalo de Sardarapat]], kaj la ARF iĝis la reganta partio. Tamen, la nova ŝtato estis grave detruita, kun granda ekonomia krizo, centmiloj da rifuĝintoj, kaj plejparte malsatanta loĝantaro<ref name="Sardarapat"/>.
La Armena Revolucia Federacio, gvidita de [[Andranik Toros Ozanjan]], provis plurajn fojojn preni Ŝuŝan (konata kiel [[Ŝuŝi (urbo)|Ŝuŝi]] inter armenoj), urbon en [[Montara Karabaĥo]]. Ĵus antaŭ ol la Armistico de Mudros estis subskribita, Andranik estis survoje de Zangezuro ĝis Ŝuŝa, por kontroli la tiaman ĉefurbon de Karabaĥo. La fortoj de Andranik troviĝis je 42 kilometroj de la urbo kiam la [[Unua Mondmilito]] finiĝis, kaj Turkio, kune kun [[Germanio]] kaj [[Aŭstrio-Hungario]], kapitulacis al la aliancanoj<ref name="Pre-Soviet history of Karabakh">{{cite web | url= http://www.cilicia.com/armo19i.html |title= Pre-Soviet history of Karabakh|accessdate=2006-12-30}}</ref>. Britaj fortoj ordonis al Andranik haltigi ĉiujn armeajn avancojn, certigante al li ke la konflikto estu solvita per la [[Konferenco de Parizo 1919]]. Andranik, ne volante kontraŭi la [[britoj]]n, retiriĝis al Gorin, [[sjuniko|Zangezuro]]<ref name="Pre-Soviet history of Karabakh"/>.
Daŝnako havis fortan ĉeeston en la registaro de la Armena Demokratia Respubliko. La plejmulto el la gravaj postenoj kiel ekzemple Ĉefministro, Defendministro kaj Ministro por Internaj Aferoj estis kontrolitaj de ĝiaj membroj. Malgraŭ ilia fera kontrolo de la potenco, la ARF estis nekapabla ĉesigi la tujan komunistan invadon tra la nordo, kiu finiĝis per transiro de la potenco al la sovetoj en [[1920]]<ref name="ARF.am"/>. La ARF estis malpermesita, ĝiaj gvidantoj ekzilitaj, kaj multaj el ĝiaj membroj foriris al aliaj mondopartoj<ref name="ARF.am"/>.
==Ekzilo==
[[Dosiero:St. Gregory the Illuminator Cathedral.jpg|
Post kiam la komunistoj prenis la kontrolon de la mallongdaŭra Armena Demokratia Respubliko kaj la gvidantoj de la Armena Revolucia Federacio estis ekzilitaj, la daŝnakanoj movis la bazon por operacioj tien kie la [[armena diasporo]] ekloĝis. Kun la granda enfluo de armenaj rifuĝintoj en la Oriento, la ARF establis fortan politikan strukturon en [[Libano]] kaj laŭ pli malgranda mezuro, en [[Sirio]]. De [[1921]] ĝis [[1990]], la Daŝnakcutjun establis politikajn strukturojn en pli ol 200 ŝtatoj inkluzive de [[Usono]], kie alia granda enfluo de armenoj enloĝiĝis.
Kune kun politika kaj geografia dividado venis ankaŭ religia diferenciĝo. Unu parto de la armena eklezio asertis ke ĝi volis esti aparta de la Katolikoso, kies sidloko estis en [[Eĉmiadzin]], [[Armena Soveta Socialisma Respubliko]]. Kelkaj armenoj en Usono opiniis ke [[Moskvo]] provis uzi la armenan eklezion por reklami la ideojn de komunistoj ekster la lando. La armena eklezio tiel disiĝis en du filiojn, Echmiadzin kaj Kilikio, kiuj komencis funkcii aparte. En Usono, la preĝejoj fidelaj al Eĉmiadzin ne permesis ke daŝnakanoj estu eklezianoj. Tio estis unu el la kialoj pro kio la ARF malinstigis homojn ĉeesti tiujn preĝejojn kaj alportis la reprezentantojn de la kontraŭa branĉo de la eklezio, la armena [[armena Patriarkato de Sizo|Katolikosato de Kilikio]], de Libano ĝis Usono<ref>{{cite web | url= http://www.axcessnews.com/index.php/articles/show/id/11419| title=Soviet background separates two Armenian churches in US|accessdate=2007-06-28}}</ref>. En [[1933]], daŝnakanoj estis suspektitaj pro la atenco kontraŭ armena ĉefepiskopo [[Levon Turjan]] en [[Novjorko]]. Antaŭ lia murdo, la ĉefepiskopo estis akuzita je prosovetismo fare de ARF<ref>{{cite book |first = Touraj & Sanjyot | last = Atabaki & Mehendale | title = Central Asia And The Caucasus: Transnationalism And Diaspora | publisher = Routledge (UK) | pages = 136 | year = 2005 | isbn = 978-0-415-33260-6 }}</ref>. Tamen, la ARF mem estis laŭleĝe senkulpigita de iu rekta kunkulpeco en la atenco.<ref>{{cite book |first = Richard G. | last = Hovannisian | title = The Armenian People from Ancient to Modern Times | publisher = Palgrave Macmillan | pages = 416 | year = 1997 | isbn = 978-0-312-10168-8 }}</ref>.
Dum la [[1950-aj jaroj]], streĉitecoj estiĝis inter la ARF kaj la Armena SSR. La morto de la Katolikoso Garegin de la Sankta Seĝo de Kilikio ekigis lukton pro la sukcedo<ref name="Modern Armenian history"/>. La Nacia Eklezia Asembleo, kiu estis plejparte influita de la ARF, elektis [[Zareh de Aleppo]]. Tiu decido estis malaprobita de la Katolikoso de Armenio (en Eĉmiadzin), la kontraŭdaŝnaka koalicio, kaj la sovetarmenaj aŭtoritatoj. Zareh etendis sian administran aŭtoritaton super granda parto da la armena diasporo, antaŭenigante la vundeton kiu jam estis kreita per lia elekto. Tiu okazaĵo disfendis la grandan armenan komunumon de Libano, kreante sporadajn koliziojn inter la subtenantoj kaj alakceptantoj de Zareh<ref name="Modern Armenian history"/>.
Religia konflikto estis parto de pli granda konflikto kiu okazis en la du "flankoj" de la armena diasporo. La ARF daŭre ne ŝatis la fakton ke ili estis elpelitaj de Armenio post kiam la [[Ruĝa Armeo]] envenis tien, kaj la ARF-gvidantoj apogis la kreadon de "Libera, Sendependa kaj Unuiĝinta Armenio", libera kaj de Sovetia kaj Turka hegemonio. La Socialdemokrata Partio Hunĉakian kaj [[Partio]] [[Ramgavaro]], ĉefrivaloj de la ARF, apogis la establitan sovetan regadon en Armenio<ref name="Modern Armenian history">{{cite book |first = Richard | last = Hovannisian | title = The Armenian People from Ancient to Modern Times | publisher = Palgrave Macmillan | pages = 418 | year = 2005 | isbn = 978-0-312-10168-8 }}</ref>.
==Libano==
[[Dosiero:Logo Kataeb.jpg|
De [[1923]] ĝis [[1958]], konfliktoj estiĝis inter armenaj partioj luktantaj por la ĉefregado kaj organizado de la diasporo. En [[1926]], lukto inter komisionoj de la ARF kaj Hunĉako por la kontrolo super la establita ladvilaĝo [[Burĵ Hammud]] en [[Libano]] kondukis al la atenco kontraŭ la daŝnakano Vahan Vartabedjan. Kiel reprezalio pro la murdo, hunĉakoj Mihran Aghazarjan kaj S. Deĥruhi estis murditaj en [[1929]] kaj [[1931]] respektive<ref>{{cite book |first = Leonard | last = Weinberg | title = Political parties and terrorist groups | publisher = Routledge (UK) | pages = 19 | isbn = 978-978-0-7146-3491-3 }}</ref>. En [[1956]], kiam la episkopo Zareh estis konsekrita Katolikoso de Kilikio, la Katolikoso de Eĉmiadzin rifuzis rekoni lian aŭtoritaton. Tiu polemiko dividis la [[armenoj en Libano|armenan komunumon de Libano]]. Kiel rezulto, en la kunteksto de la [[libana enlanda milito]] de [[1958]], armita konflikto erupciis inter subtenantoj (daŝnakanoj) kaj kontraŭuloj (ĥunĉakoj, ramgavaroj) de Zareh<ref name="Modern Armenian history"/>.
Antaŭ la Libana Interna Milito de [[1975]]-[[1990]], la partio estis proksime aliancita kun la [[Libana Socialdemokrata Partio|falangisma partio]] de [[Pierre Gemayel]] kaj ĝenerale kune prizorgis voĉdonojn kun la falangistoj, precipe en [[Bejruto]] kie estis distriktoj kun granda armena loĝantaro<ref name="Armenians and Lebanon">{{cite book |first = Division | last = Federal Research | title = Lebanon a Country Study | publisher = Kessinger Publishing | pages = 185 | year = 2004 | isbn = 978-1-4191-2943-8 }}</ref>. La rifuzo de la ARF, kune kun la plimulto de armenaj grupoj, preni aktivan rolon en la interna milito, amarigis la rilatojn inter la du partioj, kaj la [[Libanaj Fortoj]] (milico de falangistoj sub ordono de [[Baŝir Gemayel]], la filo de Pierre Gemayel), respondis per atakado al la armenaj kvartaloj de multaj libanaj urboj, inkluzive de Burĵ Hammud<ref name="Armenians and Lebanon"/>. Multaj armenoj aliĝintaj al Daŝnako prenis la armilojn libervole por defendi la loĝejon kaj familion. En la mezo de la libana interna milito, mistera gerilo-organizo nomita [[Komando Justico kontraŭ la Armena genocido]] aperis kaj aranĝis ĉenon de atencoj de [[1975]] ĝis [[1983]]. La gerila organizo estis foje ligita al la daŝnakoj<ref>{{cite book | last = Verluise | title = Armenia in Crisis: The 1988 Earthquake | publisher = Wayne State University Press | pages = 143 | year = 1995 | isbn = 978-0-8143-2527-8 }}</ref>.
Linio 115 ⟶ 114:
==Postsoveta epoko==
===Armenio===
[[Dosiero:Dashnak Hq Armenia.JPG|
La ARF ĉiam konservis sian ideologian devizon "Libera, Sendependa, kaj Unuiĝinta Armenio"<ref>{{cite web | url= http://www.arfshant.org/index.aspx?PAGEACTION=Home | title=ARF Shant Student Association|accessdate=2007-01-07}}</ref>. La esprimo ''Unuiĝinta Armenio'' rilatas al limoj de Armenio rekonitaj de la usona prezidento [[Woodrow Wilson]] kaj skizita en la [[Traktato de Sèvres]]<ref>{{cite web | url= http://net.lib.byu.edu/~rdh7/wwi/versa/sevindex.html | title=Treaty of Sèvres|accessdate=2007-01-07}}</ref>. Post kiam Armenio okazis esti sub soveta kontrolo en 1920, la ARF ene de la [[armena diasporo]] kontraŭis la sovetian regadon super Armenio kaj amasiĝis en subteno de la armena sendependeco. Ĝi kontribuis al organizado de socia kaj kultura kadro direktita por la konservado de la armena identeco<ref>{{cite web | url= http://www.arf.am/English/ | title= Armenian Revolutionary Federation - Dashnaktsutiun |accessdate=2007-02-03}}</ref>. Tamen, pro fera komunisma kontrolo, la ARF ne povis funkcii en la [[Armena Soveta Socialisma Respubliko]] kaj la partio restis malpermesita ĝis [[1991]].
Kiam sendependeco estis atingita en 1991, la ARF baldaŭ iĝis unu el la ĉefaj kaj plej aktivaj partioj, konkurante plejparte kun la Tut-Armena Nacia Movado. Poste, la [[28-an de decembro]] [[1994]], la prezidanto [[Levon Ter-Petrosjan]] en fama televidparolado ekskludis la ARF, kiu estis la gvida opozicia partio de la nacio, kune kun [[Jerkir]], la plej granda tagĵurnalo de la lando apartenanta al la Daŝnako.<ref name="ARF History"/>.[[Dosiero:Levon Ter Petrossian.jpg|
Gerard Libaridjan, historiisto kaj asistanto de Ter-Petrosjan, kolektis kaj prezentis la pruvojn kontraŭ la akuzitoj. Li poste deklaris en intervjuo ke li ne certis ĉu tiuj pruvoj estis veraj, nerekte dirante ke la partio estis ekskludita pro ĝiaj kreskantaj eblecoj pri la sidlokoj de la parlamentaj elektoj en 1995<ref>Interview in 2001 by Aram Abrahamyan on Horizon Armenian Programming.</ref>. Plurajn monatojn post la elektoj, la plejmulto el la akuzitoj estis trovitaj nekulpaj escepte de pluraj akuzitaj je okupiĝado pri koruptaj komercpraktikoj. La malpermeso de la partio estis ĉesigita, krome malpli ol post unu semajno Ter-Petrosjan perdis la potencon kaj estis anstataŭita de [[Robert Koĉarjan]], kiu estis subtenita de la daŝnakanoj.
Linio 125 ⟶ 124:
===Montara Karabaĥo===
[[Dosiero:Army NKR.jpg|
Post kiam [[Sovetunio]] etendiĝis en la [[Suda Kaŭkazio]], ĝi establis la [[Aŭtonoma Provinco Montara Karabaĥo|Aŭtonoman Provincon Montara Karabaĥo]] ene de la [[Azerbajĝana Socialisma Soveta Respubliko]] en [[1923]]<ref name="karabagh">{{cite web | url= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html |title= CIA - The World Factbook -- Armenia |accessdate=2007-01-27}}</ref><ref>{{hy icon}} {{lang|hy|Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ (ԼՂԻՄ)}} (''Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast'') [[Armenian Soviet Encyclopedia]], Vol. 4, Yerevan 1978 p. 576</ref><ref name="dewaal">{{cite book | last =de Waal | first = Thomas | title = Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War| publisher = New York University Press| year = 2003 | isbn = 978-0-8147-1945-9}}</ref>. En la lastaj jaroj de Sovetio, la Daŝnako establis filion en Montara Karabaĥo. En januaro [[1991]], ĝi venkis en la parlamenta elekto kaj estis reganta partio dum la tuta tempo de la [[milito en Montara Karabaĥo]]<ref name="ARF Karabakh">{{cite web | url= http://www.karabakh-open.com/src/index.php?lang=en&id=2&nid=1865 |title= Electioral history of Karabakh |accessdate=2007-02-04}}</ref>. La daŝnakanoj aktive apogis la sendependecon de [[Montara Karabaĥo]] (aŭ [[Arcaĥo]] kiel armenoj nomas ĝin). Ĝi helpis la karabaĥan armeon per sendado de armitaj volontuloj al la militado kaj provizado de la armeo per armiloj, manĝaĵoj, kuraciloj kaj morala subteno<ref>{{cite book |first = Division | last = Federal Research | title = Armenia a Country Study | publisher = Kessinger Publishing | pages = 141 | year = 2004 | isbn = 978-1-4191-0751-1 }}</ref>. [[Ŝamil Basajev]], komandanto de la [[Ĉeĉenoj|ĉeĉenaj]] volontultrupoj en la milito, asertis ke li kaj lia bataliono malgajnis nur unufoje kaj tio estis en Karabaĥo, kie ili batalis kontraŭ la "Daŝnak-bataliono"<ref name=TERROR-IN-KARABAKH>{{cite news |title=Terror in Karabakh: Chechen Warlord Shamil Basayev's Tenure in Azerbaijan |url=http://ermeni.org/english/chechen-terrorists-azerbaijan.htm |accessdate=2007-02-15 |publisher=The Armenian Weekly On-Line: AWOL }}</ref>. Post decido ne konkuri en la duaj parlamentaj elektoj, la Daŝnako konkuris en la elektoj de 1999 kaj gajnis 9 el la 33 sidlokoj en la [[Nacia Asembleo de Montara Karabaĥo]]<ref name=TERROR-IN-KARABAKH>{{cite news |title=Terror in Karabakh: Chechen Warlord Shamil Basayev's Tenure in Azerbaijan |url=http://ermeni.org/english/chechen-terrorists-azerbaijan.htm |accessdate=2007-02-15 |publisher=The Armenian Weekly On-Line: AWOL }}</ref>. Dum la elektoj de junio 2005, Daŝnakcutjun estis parto de balotalianco kun [[Movado 88]] kiu atingis 3 el 33 sidlokoj.
==Politika filozofio kaj celoj==
[[Dosiero:Communist star.svg|
La ĉefaj fondintoj de la Daŝnako estis socialistoj, kaj marksismaj elementoj estis ĉie en la enkonduka sekcio de la unua programo de la partio skribita de [[Stepan Zorjan|Rosdom]], nomata "Ĝenerala Teorio"<ref name="ARF History (1)">{{cite web | url= http://www.arf.am/English/history/001history.htm| title=ARF history|accessdate=2006-01-29 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20060102192229/http://www.arf.am/English/history/001history.htm |archivedate = January 2, 2006}}</ref>. La ARF establis siajn ideologiajn kaj politikajn celojn dum la [[Abd-ul-Hamid la 2-a|Hamida reĝimo]]. Ĝi kondamnis la otomanan reĝimon kaj la neelteneblajn vivkondiĉojn de la [[armenoj]] kaj pledis por la ŝanĝiĝo de la reganta reĝimo kaj garantioj pli da rajtoj pere de revolucio kaj armita lukto. La ARF havis kaj daŭre havas [[socialismo]]n ene de sia politika filozofio. Ĝia programo esprimas la tutan, plurfacetan ŝminkon de la armena ribela movado, inkluzive de ĝia nacia-liberigo, politika, kaj soci-ekonomiaj aspektoj<ref name="ARF History (2)">{{cite web | url= http://www.arf.am/English/history/002history.htm| title=ARF history (2)|accessdate=2006-01-29 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20060106151318/http://www.arf.am/English/history/002history.htm |archivedate = January 6, 2006 }}</ref>.
Malgraŭ postaj modifoj, la supre menciitaj principoj kaj tendencoj daŭre karakterizas la ideologian mondon de la Armena Revolucia Federacio, kaj ĝia enfokusiĝo pri la temoj restis senŝanĝa. En lastatempaj jardekoj, la Daŝnako certigis sin ideologie kaj reformulis la sekcion de sia programo nomita "Ĝenerala Teorio", adaptante ĝin al nunaj konceptoj de socialismo, demokratio kaj rajtoj je mem-determinado<ref name="ARF History (2)">{{cite web | url= http://www.arf.am/English/history/002history.htm| title=ARF history|accessdate=2006-01-29 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20060106151318/http://www.arf.am/English/history/002history.htm |archivedate = January 6, 2006}}</ref>. Ĝiaj celoj estas:
*Kreado de libera, sendependa, kaj unuiĝinta Armenio. La limoj de Unuiĝinta Armenio devas inkluzivi ĉiujn teritoriojn nomumitajn kiel ''Armenio'' fare de la [[Traktato de Sèvres]] kune kun la historiaj armenaj regionoj [[Arcaĥo]], [[Ĝavaĥko]], kaj [[Naĥiĉevano]]<ref name="ARF Shant Student Association">{{cite web | url= http://www.arfshant.org/index.aspx?PAGEACTION=Home| title=Goals of the Armenian Revolutionary Federation|accessdate=2006-12-29}}</ref>.
*Internacia kondamno de la genocido farita de la turkoj kontraŭ la armenoj, redonado de la teroj kiuj estas Okcidenta Armenio, kaj riparado al la armena nacio<ref name="ARF Shant Student Association"/>.
*La reveno de la tutmonda armena komunumo al la lando Unuiĝinta Armenio<ref name="ARF Shant Student Association"/>.
*La plifortigado de la ŝtatiĝo de Armenio, instituciigo de demokratio kaj la jurŝateco, sekurigante la ekonomian bonfarton de la homoj, kaj establado de socia justeco, kaj demokratia kaj socialisma memstara respubliko en Armenio<ref name="ARF Shant Student Association"/>.
[[Dosiero:TratadoDeSevres1920.svg|
La ARF estas ofte kritikata pro tio ke ĝia nuna strategio estas tiu same uzata el la epoko de la Otomana Imperio. Ĝiaj taktikoj estas rigarditaj kvazaŭ ili rigardus la [[okcidenta civilizo|okcidentajn registarojn]] kaj diplomatiajn cirklojn por ke ili sponsoru la postulojn de la partio<ref>{{cite book |first = Monte | last = Melkonian | title = The Right to Struggle: Selected Writings of Monte Melkonian on the Armenian National Question | publisher = San Francisco, Sardarabad Collective | pages = 55–57 | year = 1990 | isbn = 978-0-9641569-1-3 }}</ref>.
En 1907, la ARF aliĝis al la [[Dua Internacio]] ĝis la disiĝo de ĉi organizo dum la [[Unua Mondmilito]]<ref>{{cite book |first = Talai | last = Vered Amit | title = Armenians in London: the management of social boundaries | publisher = Manchester University Press | pages = 23 | year = 1989 | isbn = 978-0-7190-2927-1 }}</ref>. Poste ĝi iĝis membro de la [[Socialista Internacio]] kaj estis plenrajta membro ĝis [[1960]], kiam ĝi decidis eliri de la organizo<ref name="Socialist Int.">{{fr icon}} {{cite web | url= http://www.cdca.asso.fr/cdca/cdca-fra_rejoint_internationale_socialiste.htm| title=La F.R.A. Dachnaktsoutioun rejoint l'Internationale Socialiste|accessdate=2006-03-11}}</ref> In 1996, it was re-accepted as an observer member, and in 1999 the Dashnaks earned full membership in the international organization.<ref name="Socialist Int."/>. En [[1996]], ĝi estis reakceptita kiel observanta membro, kaj en [[1999]] la daŝnakanoj ricevis plenan membrecon en la internacia organizo. La partio ankaŭ estis membro de la [[Laborista kaj Socialista Internacio]] inter [[1923]] kaj [[1940]]<ref>{{cite book |first = Werner | last = Kowalski | title = Geschichte der sozialistischen arbeiter-internationale: 1923 - 19 | publisher = Dt. Verl. d. Wissenschaften, 1985 | pages = 335 | year = 1985 | isbn = }}</ref>.
Membro de la Armena Revolucia Federacio estas nomata armene ''daŝnakcakan'' (en [[orient-armena lingvo]]) aŭ ''taŝnagcagan'' (en [[okcident-armena lingvo]]). Krom tiu nomo, la membroj nomas unu la alian ''kamarado'' (Ընկեր ''enker'' por malinoj kaj Ընկերուհի ''enkeruhi'' por inoj)<ref>{{cite web | url= http://www.anca.org/ancadesk.php?adid=29 | title=Spotlight: ANC of Rhode Island |accessdate=2007-03-14}}</ref>.
==Organizoj==
[[Dosiero:ArmenianDiaspora.png|
La ARF estas konsiderita kiel la plej grava organizo en la [[armena diasporo]], establante multnombrajn armenajn lernejojn, komunumajn centrojn, skoltajn kaj sportajn grupojn, bonfarajn societojn, junularajn grupojn, tendarojn, kaj aliajn organojn ĝenerale en la mondo<ref name="AZG Armenian Daily"/>. La ARF ankaŭ laboras kiel organo de la Armena Nacia Komitato, la [[Armena Bonfara Societo]], la [[Homenetmen Armena Ĝenerala Atleta Unio]], la [[Hamazkajin Kultura Fondaĵo]], kaj multaj aliaj komunumaj organizoj<ref name="AZG Armenian Daily"/>. Ĝi funkciigas la [[armena Junulara Federacio|Armenan Junularan Federacion]], kiu instigas la junulojn de la diasporo enmiksiĝi en la politika ideologio de la ARF. La ARF apartenas al la Armena Nacia Komitato de Ameriko<ref>{{cite book |first = Varoujan | last = Karentz | title = Mitchnapert the Citadel: A History of Armenians in Rhode Island | publisher = iUniverse | pages = 162 | year = 2004 | isbn = 978-0-595-30662-6 }}</ref>, kaj ĝiaj ĝemelaj organizoj kiel ekzemple la Armena Nacia Komitato de Kanado kiu poste ludis signifan rolon en la kampanjo por la rekono de la [[Armena genocido]] en la respektivaj landoj. La daŝnakaj studentaj asocioj Ŝant kaj Armen Karo estas lernejaj kaj universitataj organizoj en diversaj edukcentroj kaj ili estas la solaj ARF-organizoj kies membreco estas ekskluzive de tiu medio.
Linio 172 ⟶ 171:
{{elstara}}
{{ADLS|2011|37}}
{{LigoLeginda|en}}▼
[[Kategorio:Politiko de Armenio]]
[[Kategorio:Politikaj partioj]]
▲{{LigoLeginda|en}}
| |||