Kiel registrite je 12:02, 3 dec. 2013 redakti Maksim (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 34 175 redaktoj e →‎Historio de geologia temposkalo: kalcio karbonato -> kalcia karbonato ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 20:12, 5 jun. 2014 redakti malfari Iketsi (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 13 630 redaktoj e polurado, anstataŭigis: thumb\| → eta\| (6), \|left → \|maldekstra, \|right → \|dekstra (3) per AWB Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 1: [[Dosiero:Geological time spiral.png\|~~thumb~~eta\|400px\|Diagramo de geologia temposkalo]] '''Geologia temposkalo''' estas uzata de [[geologo]]j kaj aliaj sciencistoj por priskribi la tempajn daŭrojn kaj interrilatojn inter eventoj, kiuj okazis dum [[Terhistorio\|historio de Tero]]. La skalo de geologiaj periodoj, kiu estas prezentita ĉi tie, estas kompilita laŭ pluraj fontoj, tamen ĝi restas kohera al la [[nomenklaturo]] de [[Internacia Komisiono pri Stratigrafio]], kaj uzas kutimajn kolorajn kodojn de la usona geologia scienco. Linio 6: == Historio de geologia temposkalo == [[Dosiero:Nicolaus Steno.jpg\|~~thumb~~eta\|200px\|~~right~~dekstra\|Portreto de [[Nicholas Steno]]]] La principoj, kiuj formas la fundamenton de la moderna geologia temposkalo, estis vortumitaj fare de [[Nicholas Steno]] ĉe la fino de [[17-a jarcento\|17a jarcento]]. Steno argumentis pri tio, ke la ŝtonaj tavoloj (stratumoj) estis sedimentitaj en tempa sinsekvo, kaj pro tio ĉiu stratumo reprezentas certan "porcion" de la tempo. Krome, li formulis la principon de superpozicio, kiu statas, ke ĉiu aparta stratumo estas verŝajne pli aĝa, ol la stratumoj super ĝi, kaj pli juna, ol la stratumoj sub ĝi. Dum la principoj de Steno estis facilaj, evidentiĝis, ke malfacilas rekte apliki tiujn al la realaj rokoj. Dum la sekva, 18a jarcento, geologoj ekkonsciis, ke: # Sinsekvo de stratumoj ofte estas eroziitaj, distorditaj, klinitaj aŭ eĉ renversitaj pro depoziciigo; # Stratumoj, kiuj sedimentiĝis en la sama tempo sed en diversaj lokoj povas aspekti tute malsame; # Stratumoj en ĉiu aparta loko reprezentas nur parton de la longa [[terhistorio]]. La unuaj seriozaj provoj starigi geologian temposkalon, kiun oni povas apliki al ajna loko sur la Tero okazis nur en la 18a jarcento. La plej influhavaj de tiuj fruaj provoj (inter kiuj la plej grandan influon havis la teorioj de [[Abraham Werner]]), estis dividoj de ĉiuj rokoj de la [[tera krusto]] je kvar tipoj: [[primara]], sekundara, terciara kaj kvaternara. Ĉiu tipo de rokoj, laŭ la teorio, formiĝis dum specifa periodo de terhistorio. Tial oni povis paroli pri "terciara periodo" kaj pri "terciaraj rokoj". Tiuj (iom misgvidaj kaj ne plu uzataj) terminoj restis en la scienca terminaro ĝis 2004. Kontraste al la poste populariĝinta [[neptunismo\|neptunisma]] teorio, disvastigata de Werner (laŭ kiu ĉiuj rokoj sedimentiĝis pro unu grandega inundo), la ĉefa ŝanĝo de pensmaniero venis kune kun la publika laŭtlego de [[James Hutton]], kiu legis sian propran libron ''Teorio de Tero; aŭ, esploroj de la observeblaj leĝoj de formiĝo, dissolviĝo kaj restaŭriĝo de la tero sur la terglobo'' (''Theory of the Earth; or, an Investigation of the Laws Observable in the Compposition, Dissolution, and Restoration of Land Upon the Globe'') antaŭ la Reĝa Scienca Socio de [[Edinburgo]] en marto kaj aprilo de 1785. [[Dosiero:James Hutton.gif\|~~thumb~~eta\|200px\|~~left~~maldekstra\| "El la perspektivo de la 20a jarcento [[James Hutton]] dum siaj publikaj legoj fariĝis la fondinto de la moderna geologio""<ref>John McPhee, ''Basin and Range'', New York:Farrar, Straus and Giroŭ, 1981, pp.95-100.</ref>]] Krome, Hutton supozis, ke la interno de la Tero estas varmega, kaj ke tiu varmego estas la motoro, kiu ebligis la formiĝon de ĉiu nova roko: la tero estis eroziita per aero kaj akvo, kaj deponiĝis en la formo de stratumoj sur marfundo; poste varmege kunsolidigis la sedimentojn en ŝtonon kaj suprenpuŝis tiun rokon al la tersurfaco. Tiu ĉi teorio estas ŝerce nomata "plutonismo", kontraste al la tiutempe reganta indunda "neptunisma" teorio. La identigo de stratumoj laŭ la fosilioj, kiujn entenas tiuj stratumoj, estis la unuan fojon proponitaj de [[William Smith]], [[Georges Cuvier]], [[Jean Baptiste Julien d'Omalius d'Halloy\|Jean d'Omalius d'Halloy]] kaj [[Alexandre Brogniart]] komence de la 19a jarcento, kio ebligis al geologoj dividi [[terhistorio]]n pli ekzakte. Krome, tio ebligis al ili pli bone interkoherigi stratumojn en transnacia kaj eĉ kontitenta nivelo. Se du stratumoj (ne gravas, kiom tiuj malsamas laŭ sia loko kaj konsisto) entenas la samajn fosiliojn, estis tre verŝajne, ke ili estis formitaj dum la sama tempo. Pluraj detalaj studoj inter [[1820]] kaj [[1850]] de tiuj stratumoj kaj fosilioj de [[Eŭropo]] rezultigis la sinsekvon de geologiaj periodoj, kiujn oni uzas ankaŭ nuntempe. Tiu procezo estis gvidata de la [[Britio\|britaj]] geologoj, kio reflektiĝas en la nomoj de diversaj periodoj. "Kambrio", (la latina nomo por [[Kimrio]]) "Ordovico" kaj "Silurio" estis nomitaj laŭ prahistoriaj [[Kimrio\|kimriaj]] triboj, ĉar por datigi kaj nomi tiujn periodojn oni uzis stratigrafiajn sekvencojn de Kimrio. <ref>John McPhee, ''Basin and Range'', pp.113-114.</ref> "Devonio" estis nomita laŭ la [[britio\|brita]] regiono [[Devon]], kaj la nomo "Karbonifero" estas simple adapto de la arkaiĝinta angla geologia termino "Karbonaj Mezuroj" ("the Coal Measures"), uzata por la sama aro de stratumoj. "Permio" ricevis sian nomon pro la urbo [[Permo]] en [[Ruslando]], ĉar tiu periodo estis difinita surbaze de la stratumoj de tiu regiono en la esploro de [[skotlando\|skota]] geologo [[Roderick Murchison]]. Tamen, kelkaj periodoj estis priskribitaj fare de geologoj el aliaj landoj. "Triaso" estis nomita en 1834 fare de germana geologo [[Friedrich Von Alberti]] laŭ tri malsamaj tavoloj ([[Latina lingvo\|latine]] ''trias'' signifas "trioblo") — ruĝaj bedoj, kovritaj per [[kreto (ŝtono)\|kreto]] kaj super kiuj troviĝas ankoraŭ ŝela tavolo — kiujn oni povas trovi ĉie en [[Germanio]] kaj norda Eŭropo. "Ĵuraso"n nomis la [[francio\|franca]] geologo [[Alexandre Brogniart]] pro amasaj maraj for the extensive marine [[liaso\|liasaj]] kolektiĝoj sur la [[Ĵuraso (montaro)\|Ĵurasaj Montoj]]. "Kretaceo" (el la latina ''creta''= [[kreto (ŝtono)\|kreto]]) kiel aparta periodo estis la unuan fojon difinita de la [[Belgio\|belga]] geologo [[Jean Baptiste Julien d'Omalius d'Halloy\|Jean d'Omalius d'Halloy]] en [[1822]], kiu uzis stratumojn de [[Pariza baseno]] <ref>{{cite book\|title=[[Granda Sovetia Enciklopedio]]\|publisher=Издательство Большой Советской Энциклопедии\|edition=3a eldono\|pages=vol. 16, p. 50\|year=1974\|location=Moskvo\|language=Rusa}}</ref> kaj estas nomita pro amasaj kretaj bedoj ([[kalcia karbonato]], deponita en la ŝeloj de maraj [[senvertebrulo]]j). [[Dosiero:PSM V01 D242 and V20 D610 Charles Lyell.jpg\|~~thumb~~eta\|~~right~~dekstra\|180px\|Sinjoro [[Charles Lyell]]]] Krome, britaj geologoj krome proponis la grupigon de diversaj periodoj kaj subdividon de terciaro kaj kvaternaro je diversaj epokoj. Linio 36: * la skalo de ''[[Internacia Komisiono pri Stratigrafio]]'' (ICS) * internacia Richt-skalo de la ''Usona Geologia Asocio'' * la tabelo de ''Komisiono de la Geologia Mapo de la Mondo'', Parizo. === Eono, Erao, Periodo, Epoko, Aĝo === Linio 78: === Superrigardo === Geologiaj epokoj kune konsistigas enorme grandan tempoperiodon, kiun malfacilas mezuri laŭ la skaloj de moderna vivo. Ĉar pro tio ofte aperas miskomprenoj, kiel ekzemple "mallonga tempo disponebla por evolucio", la sekva tabelo donas pli bildo-elvokan komparon. {{~~Ŝablono:~~Geologia temposkalo}} <br clear=all> === Komparoj === ==== Komparo kun horloĝa skalo ==== [[Dosiero:~~Earth_clock_hg~~Earth clock hg.png\|~~thumb~~eta\|400px\|~~right~~dekstra\|[[Historio de Tero]] laŭ la 24-hora temposkalo]] Se oni komparas la temposkalon kun [[horloĝo\|horloĝa]] temposkalo, tiam la eventoj de evoluo havis jenan "aĝon". Linio 127: ==== Komparo kun la konstruaĵo de [[UN]] en [[Novjorko]] ==== [[Dosiero:United Nations HQ - New York City.jpg\|~~thumb~~eta\|550px\|La ĉefsidejo de [[UN]] en [[Novjorko]] ]] Ĝi estas 40 etaĝojn alta. Ĉiu etaĝo respondas al 100 jarmilionoj. {\| class="prettytable" Linio 170: === Paleobotanika skalo === En [[paleobotaniko]] oni anstataŭ la postfikso ''-zoiko'' uzas la postfikson ''-fitiko''. Paleozoiko estas dividata en botaniko je [[paleofitiko]] (de silurio ĝis permo) kaj [[eofitiko]] (kambrio kaj ordovizio) {{Paleobotanika temposkalo}} Linio 192: {{elstara}} {{ADLS\|2007\|31}} {{LigoLeginda\|de}}▼ [[Kategorio:Geologio]] Linio 197 ⟶ 199: {{LigoElstara\|pl}} ▲{{LigoLeginda\|de}}

Geologia temposkalo: Malsamoj inter versioj