Johano la 3-a Sobieski: Malsamoj inter versioj

 

== Gepatroj ==

Jan Sobieski naskiĝis en Olesko nun troviĝanta lime de [[Ukraino]]. La familio Sobiescy venis de [[Sobieszyn]] (apud [[Lublino]]). Lia patro [[Jakub Sobieski]] estis [[kastelano]] de [[Krakovo]], la patrino estis Zofia Teofilia de Daniłowicz. Lia praavo estis [[Stanisław Żółkiewski]]. La priskriboj de [[Batalo de Chocim]] de Jakub Sobieski estis inspiro por unua pola nacia eposo ''Batalo de Chocim'' (pole: ''Wojna chocimska'') de [[Wacław Potocki]].

 

 

== Kariero ==

=== Reveno al lando kaj ribelo de Chmielnicki ===

En [[1648]] jaro mortas [[Ladislao la 2-a Vasa]], reĝo de Respubliko kaj komencas [[ribelo de Chmielnicki]] ([[Bohdan Ĥmelnickij]] batalanta pri sendependeco de [[Kozakoj|kozaka]] lando). Johano revenas kun sia frato Marek Sobieski kaj komencas batali- Johano fariĝas tuj rotmistrz (rotmajstro). Ili batalas kune tamen post la [[batalo de Zborów]] Marek estas kaptita de kozakoj kaj mortas. Johano avancas al pułkownik (regimentestro) kaj komencas [[Batalo de Beresteĉko|batalon de Beresteczko]]. Sekve [[Johano la 2-a Kazimiro|Johano la 2-a Vasa]] reĝo de Respubliko sendas Johanon Sobieski kiel politikan senditon al [[Otomana Imperio]] kie li lernos [[tatara lingvo|tataran lingvon]] kaj tradician turkan taktikon de batalado.

De [[1653]] li partoprenis en milito kontraŭ [[Rusio]]. Ŝirmante la retreton de pola armeo, li venkis super rusa kaj kozaka armeo apud [[Sośnica]] kaj [[Kopyśniki]].

 

 

Dum ribelo de Lubomirski en [[1665]] konraŭ reĝo, Sobieski batalis pro reĝo. Johano Kazimiro Vasa faris lin la Granda Marŝalo de Krono kaj en sekva jaro la Hetmano de Krono. Tiel li fariĝis la ĉefo de la tuta pola-litva armeo.

 

== Reĝado ==

=== Fino de la pola-otomana batalo ===

La plej grava celo por Johano estis dekomence la paco kun [[Otomana Imperio]], regajno de [[Kamieniec Podolski]] kaj fino de la serio de militoj kontraŭ Pollando. Tial en [[1674]] li decidis rekomenci la batalojn kun turkoj. Oni regajnis la tutan [[Podolio]]n kaj blokis Kamieniec. Hetmano Litva Michał Kazimierz Pac ne povis plu batali kaj li revenis al [[Grandduklando de Litovio]]. Laŭ multaj opinioj li kaŝe kunlaboris kun [[Brandenburgio]] ke Johano Sobieski sekve ne batalu kontraŭ Prusujo.

En [[1675]] Sobieski forpuŝis tatarojn apud [[Lvovo]]. En [[1676]] [[tataroj]] kaj la granda turka armeo denove trapasis [[Dniestr]] sed ne povis venki en [[Żurawno]]. Post armistico Kamieniec Podolski restis imperia sed turkoj redonis al la Respubliko [[Bila Cerkva]] (hodiaŭ Біла Церква) kaj rezignis de tributo, redonis ankaŭ [[ostaĝo]]jn kaj promesis sufoki la ribeletojn de tataroj kaj kozakoj. Dum 7 jaroj la Respubliko ne kondukis militojn. Pligrandiĝis la opozicio kontraŭ reĝo kaŝe pagita de [[Aŭstrio]] kaj Brandenburgio. En la Eta Pollando (Małopolska) oni volis eĉ detronigi Johanon por doni reĝadon al princo [[Charles-Alexandre de Lorraine]] kies edzino estis vidvino post reĝo Michał Wiśniowiecki. Tial Sobieski reformigis la armeon ŝanĝante la sistemon kaj enhavon.

=== Batalo de Vieno ===

 

 

Otomana Imperio sub gvidado de [[veziro]] [[Kara Mustafa]] komencis okupi la Aŭstrion ĝis [[Vieno]]. Sobieski ne atendis la armeojn marŝantajn de Litva Dukejo kaj mem marŝis rapidege (400 kilometroj en 8 tagoj) por milite helpi al [[Leopoldo la 1-a (Sankta Romia Imperio)|Leopoldo la 1-a]]. La [[12-an de septembro]] [[1683]] okazis la [[Batalo de Vieno]] gvidata de Johano la 3-a Sobieski. La venko de pola, germana kaj aŭstra armeo sub gvidado de Sobieski estis tiel granda ke ĝi haltis eskpansion de Turkoj en [[Eŭropo]]. Dum la batalo mortis dekkvin miloj da turkoj. De la flanko kristana pereis nur tri miloj da homoj. Papo [[Inocento la 11-a]] anoncis ke la [[12-a de septembro]] estos la tago de la nomo de [[Maria]]. Komencis la retreto de otomana armeo kaj Sobieski venkis nove apud [[Štúrovo]]. Interesa estas ankaŭ ke dum retreto Turkoj lasadis multe da sakoj kun [[kafo]]. Tial Sobieski fondis en Vieno unuan [[kafejo]]n kaj poste mem popularigis ĝin en Pollando kaj Litovio. Ĝis nun populara estas en Pollando la ''turka kafo'' kiel kafo preparata tre dense kaj varme.

 

== Mecenatado ==

 

Sobieski estis grava mecenato de kulturo. Li protektis multajn eminentajn arkitektojn kiel [[Andreas Schlüter]], [[Augustyn Locci]] kaj ankaŭ gravajn pentristojn kiel [[Daniel Schultz]] kaj [[Jerzy Eleuter Szymonowicz-Siemiginowski]]. Protektante la poetojn kaj filozofojn li mem multe renkontadis kun ili. Li patronis al poetoj [[Wespazjan Kochowski]], [[Joachim Pastoriusz]] kaj [[Wojciech Stanisław Chrościński]]. Li patronis ankaŭ al astronomoj kaj matematikoj kiel [[Gdańsk|gdanska]] [[Johano Hevelio]]. Hevelio fondis la novan konstelacion kiun nomigis [[Ŝildo (konstelacio)|Scutum Sobiescianum]] (Ŝildo de Sobieski). Pri Johano la 3-a Sobieski oni kreis du naciajn eposojn- ''Sobiesciada'' de [[Jędrzeja Ustrzyckiego]] kaj ''Viennis'' de [[Jan Damascen Kaliński]].

|post=[[Aŭgusto la 2-a (Pollando-Litovio)|Aŭgusto la 2-a]], "la Forta"

}}

 

<gallery>