Marteno Lutero: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Maksim (diskuto | kontribuoj) |
Iketsi (diskuto | kontribuoj) e esperantigado, anstataŭigis: thumb| → eta| (4), |left → |maldekstra (2) |
||
Linio 20:
== Vivo ==
[[Dosiero:Wittenberg Universität 18xx.jpg|
[[Dosiero:Martin Luther 2.jpg|
En julio [[1505]], Lutero preskaŭ estis frapita de fulmo kaj diris, "Sankta Ana, helpu min. Mi fariĝos monaĥo." Tiel li fariĝis aŭgustenana [[monaĥo]]. En [[1507]], Lutero fariĝis [[sacerdoto]]. En [[1508]] li estis sendita al la universitato de Wittenberg por studi pri [[Aristotelo]]. En [[1510]] la aŭgustenanoj sendis lin al [[Romo]] pro iu afero. Romo ŝancelis Luteron: tie li vidis la diboĉadon de la korteganoj de la Eklezio.
Linio 41:
En tiuj li klarigas sian reformon kaj doktrinon.
Al la Eklezio, lia doktrino ne estis iu pura kaj
:''Krom se mi estas konvinkita de la atesto de la Skriboj aŭ de klara rezono, (ĉar mi ne fidas en la papo nek la koncilioj per si mem, ĉar ili klare kaj ofte eraris kaj memkontraŭdiris), mi estas ligita al la Skriboj, kiujn mi citis, kaj mia konscienco estas kaptito de la Vorto de Dio. Mi ne povas rezigni ion ajn kaj ne tiel faros, ĉar agi kontraŭ mia konscienco estas nek sendanĝera nek prava. Mi ne povas fari alie.''
Linio 63:
Ĉi tiuj diferencoj fariĝis komuna al la plimulto de protestantismo.
'''[[Meso]]:''' Lutero diris meson en la germana, ne en la latina (la tiama kutimo), kaj oferis komunion en ambaŭ
'''Sakramentoj:''' Lutero retenis du el la sep katolikaj sakramentoj: [[bapto]] kaj [[komunio]] . Lutero kredas ke infanetoj povas baptiĝi.
Linio 82:
Post kiam li estis en tio senrevigita kaj estis travivinta misiosukcesojn de judoj al protestantoj, li ŝanĝiĝis al judomalamiko. En siaj malfruaj traktaĵoj ''Brief wider die Sabbather an einen guten Freund'' [Letero kontraŭ la sabatanoj al bona amiko] (1538), ''Von den Jüden und jren Lügen'' [Pri la judoj kaj iliaj mensogoj] (1543) kaj ''Pri Ŝemhamforaŝo kaj pri la gento de Kristo'' (1544) li deklaris la judojn al plej malica amiko de la kristanismo kaj referencis pri tio ankaŭ – ĉu prave aŭ ne, estas disputata – kontraŭjudajn eldirojn de la [[Nova Testamento]]. En 1543 li skribis:<ref>vidu ankaŭ Thorsten Ehrke: [http://www.kulturrat.de/dokumente/puk/puk2009/puk02-09.pdf ''Schluss mit der Luther-Apologie''] (PDF; 4,5 MB); en: ''Politik und Kultur. Zeitung des Deutschen Kulturrates'', eldono marton/aprilon 2009 de la Germana Kulturkonsilantaro, p. 37</ref>
:''Tiel malespera, tramalicigita, travenenigita, tradiabligita afero estas per tiuj ĉi judoj, ĉar tiuj ĉi 1400 jarojn estis kaj ankoraŭ estas nia plago, pestego kaj ĉiu mafeliĉo. Resume, ni havas verajn diablojn per ili. Se mi povus, mi faligus kaj en mia kolero trapikus lin [la judon] per la glavo. Jes ja, ili tenas nin [kristanojn] kaptitaj en nia propra lando, ili igas nin labori ĝisŝvite, produkti monon kaj bonon, dum kiam ili sidas malantaŭ la forno, maldiligentas, pompas kaj fritas pirojn, maĝaĉas, drinkaĉas, vivas dolĉe kaj bone de nia laborprodukto, tenas nin kaj niajn posedaĵojn kaptitaj per ilia malbenita uzuro, mokas dume kaj alkraĉas nin, ke ni laboru kaj lasu ilin esti maldiligentaj junkroj … estas do niaj sinjoroj, ni iliaj servutuloj.''
[[
Post tio sekvis sep-era plano por la traktado de la judoj:<ref>Martin Luther: ''Von den Juden und ihren Lügen'' (1543); in Martin Luthers Werke, Kritika Kompleta Eldono, volumo 53; Verlag H. Böhlau, 1920; pj. 522–523</ref>
Linio 94:
Kontraŭjudistoj en la [[Germana Regno]] kiel Adolf Stöcker, pli malfrue naziaj ideologiistoj kiel [[Alfred Rosenberg]] kaj Julius Streicher, kaj ne laste la Germana kristanoj kiel Martin Sasse ofte bazigis sur tiaj eldiroj de Luther kaj pravigis sian propran [[kontraŭjudismo]] per ili, kvankam Luther ne reprezentis "rasisme" argumentitan kontraŭjudismon. Ili povis la frazon stampitan de Heinrich von Treitschke en 1879 „La judoj estas nia malfeliĉo“ dedukti el tio: „ ĉar tiuj ĉi 1400 jarojn estis kaj ankoraŭ estas nia plago, pestego kaj ĉiu mafeliĉo.“ Multaj evangelaj germanoj rigardis la nazian raspolitikon 1933–1945 kiel plenumo de nacia kristanismo onidire volata de Luther.
=== Lutero kaj la muziko ===
Lutero, estanta lerta kaj sperta kantisto kaj [[liuto|liutisto]], sciis komponi laŭ la [[
:''Denn wir wissen, daß die Musik auch den Teufeln zuwider und unerträglich sei. Und ich sage es gleich heraus und schäme mich nicht, zu behaupten, daß nach der Theologie keine Kunst sei, die mit der Musik könne verglichen werden, weil allein dieselbe nach der Theologie solches vermag, was nur die Theologie sonst verschafft, nämlich die Ruhe und ein fröhliches Gemüte.'' [Ĉar ni scias, ke la muziko ankaŭ estas naŭza kaj neeltenebla por la diabloj. Kaj mi tuj eldiras kaj ne hontas aserti, ke post la teologio ne ekzistas arto komprenebla kun la muziko, ĉar nur tiu ĉi post la teologio povas, kion alikaze nur povas la teologio, nome la kvieton kaj gajan animon.]
::--Lutero al [[Ludwig Senfl]]<ref>El letero al [[Ludwig Senfl]] de la 1-a oktobro 1530; el Luther, Karin Bornkamm kaj Gerhard Ebeling (eldonintoj): ''Ausgewählte Schriften'', volumo 6, 1982, Insel Verlag, paĝo 134.</ref>
[[
Luther, koncedante al la muzikan praktikadon (''musica practica'') pli altan gravecon kompare kun la [[muzikteorio]] resp. muzika filozofio (''musica speculativa''), reprezentis vidmanieron pri la muziko kaj la socia pozicio de la muzikisto, kiu klare distingiĝis de la mezepoka kompreno.<ref>[[Oskar Söhngen]]: ''Theologie der Musik'', Johannes Stauda Verlag, Kassel, 1967, paĝo 84.</ref>
Linio 105:
:''Reĝoj, princoj kaj regantoj devas protekti la muzikon. Ĉar al grandaj potenculoj kaj regantoj konvenas teni bonajn liberajn artojn kaj leĝojn […] Oni devas nepre flegi la muzikon en lernejoj […] La junularon oni ĉiam alkutimiĝu al ĉi tiu arto, ĉar ĝi generas vere lertajn homojn.''
::Luther, ''Tischreden''<ref>Luther: Tischreden, volumo 5, n-ro 6248.</ref>
[[
:''Ankaŭ ke mi ne opinias, ke per la evangelio ĉiuj artoj devus esti terenbatata kaj malaperi, kiel kelkaj pastregoj opinias, sed mi volas ĉiujn artojn, aparte la muzikon, volonte vidi en la servo de tiu, kiu ĝin donis kaj kreis.''
:: --Luther: Antauparolo al la kantaro de Wittenberge el 1524<ref>Citita laŭ Georg Merz, Hans Heinrich Borcherdt (eldonintoj): ''Martin Luther. Ausgewählte Werke'', volumo 3; Munkeno: Kaiser, 1962; paĝo 322.</ref>
Linio 111:
:''Mi volonte volus havi hodiaŭ germanan meson, mi ankaŭ agas per tiu; sed volonte mi volus, ke ĝi havus veran germanan karakteron. Ĉar ke oni tradukas la latinan tekston kaj gardas la latinan tonon aŭ notojn, mi lasas okazi; sed tiu ne sonas agrabla nek honesta. Devas ambaŭ, teksto kaj notoj, akcento, melodio kaj [[tonmetaĵo]] deveni el vera gepatra lingvo kaj voĉo; alikaze ĉio estas imitado kiel faras la simioj.
::Citaĵo de Luther – 6739, XX. 265<ref>Citita laŭ Martin Luther / Friedrich Wilhelm Lomler, G.F. Lucius, D. J. Rust, L. Gackreuter, D. Ernst Zimmermann (eldonintoj): ''Geist aus Luther’s Schriften oder Concordanz der Ansichten und Urtheile des großen Reformators über die wichtigen Gegenstände des Glaubens, der Wissenschaft und des Lebens'', volumo 3, Verlag Karl Wilhelm Leske, 1830, paĝo 467, rete [http://books.google.de/books?id=iEItAAAAYAAJ&pg=PA467&lpg=PA467&dq=Nachahmen+wie+die+Affen+martin+luther&source=bl&ots=dmQpXLzh6p&sig=kRNfAUMKlhFuGybdxUSMWhvFZ9Q&hl=de&ei=_tKkS_XEBs6C_Qaa0umKCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CAkQ6AEwAQ#v=onepage&q=&f=false hier ].</ref>
De Luther estas transdonitaj 36 kantoj.<ref>[[Friedrich Schorlemmer]]: ''Hier stehe ich – Martin Luther''; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 97.</ref> [[Konrad Ameln]] kaj [[Markus Jenny]] supozas en sia publikaĵo ''Das deutsche Kirchenlied'', ke Luther verŝajne verkis 45 kantojn kaj kantaĵojn. Je almenaŭ 20 el ĉi tiuj kantoj la melodioj certe estas de li mem. Je la verkado de la kantoj Luteron parte subtenis la elektoprinca kantmajstro [[Konrad Rupff]] kaj kantoro [[Johann Walter]].<ref>Horst Herrmann: ''Martin Luther. Eine Biographie''; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 490. Friedrich Schorlemmer: ''Hier stehe ich – Martin Luther''; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 97.</ref> Je tio Luther uzis variajn formojn de traduko, plilampleksigo kaj [[kontrafakturo]]. Apude staras liberaj novkreitaĵoj de li.<ref>Karl Heinrich Wörner, Wolfgang Gratzer, Lenz Meierott: ''Geschichte der Musik – Ein Studien- und Nachschlagebuch'', Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 19938; paĝo 233.</ref> Li germanigis tradiciajn latinajn tekstojn de liturgiaj kantoj, ekzemple [[gregoria ĥoralo|gregoriajn]] himnojn, kaj ŝanĝis laŭbezone la melodion, por adapti ĝin al la trajtojn de la germana lingvo kaj ĝiaj leviĝoj kaj malleviĝoj. Siajn proprajn poeziajn talentojn li rigardis je tio per esprimaĵoj kiel „abomenan kaj mizeran rimadon“ nepre kritike.<ref>Manfred Lemmer: ''Beiträge zur Sprachwirkung Martin Luthers im 17./18. Jahrhundert'', parto 2, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, 1988, paĝo 98</ref> Krom tio li uzis melodiojn el popol- aŭ kristnaskokantoj same kiel de studentaj aŭ paroĥaj kantoj kaj parte ŝanĝis ilin iomete.<ref>Andrew Wilson-Dickson: ''Geistliche Musik – Ihre großen Traditionen – Vom Psalmengesang zum Gospel''; Brunnen Verlag, Gießen, 1994; paĝo 63.</ref> Tio estis ankaŭ ligita kun didakta celo:<ref>Citita laŭ [[Friedrich Blume (Musikwissenschaftler)|Friedrich Blume]]: ''Geschichte der evangelischen Kirchenmusik''; Kassel: Bärenreiter, 1965; paĝo 20.</ref>
:''furorkantoj, rajdanto- kaj montokantoj kristane kaj morale ŝanĝitaj, por ke la malbonaj ĉagrenigaj melodioj, malutilaj kaj hontindaj kantaĉoj kantendaj je stratetoj, kampoj, domoj kaj aliloke, dumpase de la tempo foriĝu, kiam oni povus havi kristanajn, bonajn, utilajn tekstojn kaj vortojn sub ili.''
Linio 125:
== Post morto ==
[[Dosiero:
[[Melanktono]], kiu regis la luteranan eklezion post Lutero kaj
skribis la kredon de [[luteranismo]] (la Konfeso de Augsburgo), moderigis la doktrinon de Lutero. Ekzemple, li re-enkondukis la ideon de libervolo kaj remetis la librojn ''Jakobo'', ''Judas'', ''Hebreoj'' kaj ''Apokalipso'' en la korpon de la Biblio.
Linio 131:
La doktrino de Lutero pri pravigo sole per fido fendis la eklezion, ekigis la protestantan reformadon kaj du jarcentojn da milito. Tamen, je la 31-a de oktobro [[1999]], je la 482-a datreveno de la ''95 tezoj'', la luterana kaj katolika eklezioj harmoniigis sian komprenon pri la doktrino.
<gallery>
Dosiero:Martin Luther by Lucas Cranach der Ältere.jpeg|<!--
</gallery>
<br clear=all>
Linio 157:
{{vivtempo|1483|1546|Lutero, Marteno}}
{{LigoLeginda|de}}▼
{{LigoLeginda|id}}▼
{{LigoLeginda|lt}}▼
{{LigoLeginda|sv}}▼
{{LigoLeginda|ar}}▼
[[Kategorio:Marteno Lutero| ]]
[[Kategorio:Luteranismo]]
Linio 162 ⟶ 169:
[[Kategorio:Tradukistoj de la Biblio]]
[[Kategorio:Homoj rilataj al Erfurto]]
{{LigoElstara|ml}}
{{LigoElstara|no}}
{{LigoElstara|vi}}
▲{{LigoLeginda|de}}
▲{{LigoLeginda|id}}
▲{{LigoLeginda|lt}}
▲{{LigoLeginda|sv}}
▲{{LigoLeginda|ar}}
| |||