|
Por unuigi la klopodojn de grupoj kaj Esperantistoj izolitaj, oni starigis je la [[1-a de februaro]] [[1903]] la [[Hispana Societo por Propagando de Esperanto|Hispanan societon por propagando de Esperanto]] (Valencio) kun la monata gazeto "[[La Suno Hispana]]" (oktobro 1903) kiel oficiala organo.
==2-a parto, [[1905]]-14.[[1914]]==
Tiu epoko estas karakterizata de tre aktiva propagando kaj bona sukceso. Fondiĝis grupoj en [[Manresa]] (la unua de KatalunujoKatalunio 1905); Coruna[[La Coruña]] (prez.prezidis [[Manuel MonteagudoMONTEAGUDO]], 1905); [[Bilbao]] (20-a de majo 1906) kaj S.[[San SebastianSebastián]] (prez.prezidis [[Julio CarridoCARRIDO]] 1-a nov.de novembro 1906), la unuaj de la Baska lando[[Eŭskio]]; S.[[San Fernando]] (Cadiz[[Kadizio]], jan.januaro 1907, prez.prezidis [[Jozefo GarzonGARZÓN RuizRUIZ]]) kaj Gibraltar[[Ĝibraltaro]] (7-a de marto 1907), la unuaj de [[Andaluzio]]; Mahon[[Mahón]] (18-a jul.de julio 1907) kaj [[Palma de Mallorca]] (19-a jul.julio 1907), la unuaj de [[Baleara insularo]]; Sta[[Santa Cruz de TeneriffeTenerife]] (prez. [[Juan CamberlengCAMBERLENG]], marto 1907), la unua de [[Kanaria insularo]]; [[Santiago de GaliciaCompostela]] (prez.prezidis [[Santalo]], febr.februaro 1906), [[Málaga]] (prez.prezidis [[Lano]], jul.julio 1907); [[Alicante]] (prez.prezidis [[Miguel ElizaícínELIZAICÍN]], kavaleria subkolonelo, apr.aprilo 1907); [[Tarancón]], [[Cartagena]], ktp. En 1908 [[Emilio GastonGASTÓN]], BenitezBenítez kaj Montagud starigis en [[Zaragoza]] la unuan E-an societon de Aragon[[Aragono]], "Frateco", unu el plej viglaj de la lando.
Ĵurnalaro de multaj urboj (ĉefe AlieanteAlicante, Barcelona, Bilbao, CorunaLa Coruña, GeronaGirona, JaenJaén, LeonLeón, Madrid, Malaga, Melilla, Murcia, Palma de Mallorca., TeneriffeTenerife, Valencia, kaj Vigo) informis siajn legantojn pri tia movado. Firmo Espasa publikigis [[Enciclopedia Espasa|plej gravan H.Hispanan enciklopedion]] (70 volumoj) kun traduko de ĉiu vorto en pluraj naciaj lingvoj kaj en EEsperanto.
H.Hispana Societo preparis la 5-an int.internacian Kongreson; du urboj petis akcepti la kongresanojn. S.San SebastianSebastián kaj BareelonaBarcelono; en ĉilastaĉi-lasta urbo ekzistis kelkaj grupoj kaj ĝi estis elektata por la kongreso, kiu sub la honora prezido de [[Alfonso la 13-a (Hispanio)|hispanaj gereĝoj]], estis sukcesa (11 sept.septembro 1909); aliĝis 1207 anoj el 32 landoj, kun 19 oficialaj senditoj regnaj. En Valencia profitante regionan ekspozicion, okazis postkongreso kun ĉeesto de Z[[Ludoviko ZAMENHOF]]. De tiam progresis multe EEsperanto en Katalunlando, dank'danke al klopodoj de [[KEF]].
En 1908 la E-istojEsperantistoj de Bilbao publikigis dum iuj monatoj litografite revuon "[[Bilbao E-istaEsperantista]]", kaj en 1910 "[[Nova Sento]]"n.
En 1907 Bravo del Barrio, Codorniu, RedottdoRedondo kaj aliaj starigis en Madrid "Centra E-ista Grupo" (prez. [[Jozefo PerogordoPEROGORDO]], artileria kapitano), kiu en 1909 publikigis monatan gazeton "H-a[[Hispana Revuo]]", kiu nur vivis tri monatojn (jun.junio-aŭg.aŭgusto), kaj "[[El Esperantista]]" (dulingva). Sendepende de la grupo, Mangada, Linera kaj Redondo publikigis "[[Luz EspanolaEspañola]]" (H-anHispana LumonLumo) h-ehispane kaj E-eEsperante, [[framasonismo|framasona]] monata revuo (marto 1911 - jan.januaro 19l21912), al kiu sekvis "[[Homaro (revuo)|Homaro]]" tute en EEsperanto (majo 1912 - jul. 1914). En 1911 fondiĝis en Madrid socialista grupo "[[Libera homo]]".
En CadizKadizo GarzonGarzón Ruiz publikigis en 1910 (jan.januaro-dec.decembro) "[[Gazeto Andaluzia]]", unua E-aEsperanta revuo de tiu regiono; tiu gazeto, post malapero de "La Suno H-aHispana", fariĝis oficiala organo de H.Hispana Asocio por propagando de EEsperanto kun la nomo [[Gazeto H-aHispana]] (jan.januaro-dec.decembro 1911) kaj de jan.januaro 1912 ludis tiun rolon "Nova Sento" de Bilbao. En 1913 reaperis "La Suno H.Hispana"
Krom lokaj bultenoj, estas citindaj gazetoj "jen[[Jen (gazeto)|Jen]]", de BarcelonaBarcelono, sprita kaj bonstila revuo, "[[Kataluna E-istoEsperantisto]]", oficiala organo de KEF, ankaŭ en BarcelonaBarcelono (ekde 1910), "[[La Korespondanto]]" (ValenciaValencio, 1911) kaj "[[Tutmonda Espero]]" (BarcelonaBarcelono).
===Tri kuriozaj notoj de tiu periodo:<br>===
1-a,* Je la 6-a de febr,februaro 1906 oni elparolis unuafoje la vorton E"Esperanto" en la h-a[[Kortesoj|hispana parlamento]]; tion faris deputito [[Leopoldo RomeoROMEO]].
* 2-a, enEn 1910 GarzionGarzón Ruiz donis en CadizKadizo al sia ĵusnaskita filo la nomon E"[[Esperanto (personnomo)|Esperanto]]".
* 3-a, enEn Granda Teatro de MadridMadrido oni ludis tute en EEsperanto komedion de [[Vital AzaAZA]] "[[Halto kaj gastejo]]" trad.tradukita de Redondo, okaze de festo organizita favore de kelneroj kaj hotelservistoj.
En 15-a aŭg.de aŭgusto 1911, ministra ordono permesis aranĝi kursojn de EEsperanto en ĉiuj oficialaj lernejoj; sekve de tio, je la 1-a de okt.oktobro 1911 komenciĝis la unua kurso de EEsperanto en la [[Centra Universitato de MadridMadrido]] (Lingva Fako).
==3-a parto. [[1914]]-[[1923]]==
''3-a parto. 1914-23''. Kaŭze de la [[Unua Mondmilito|tutmonda milito]], malgraŭ la neŭtraleco de H.Hispanio, EEsperanto suferis malprogreson; plimultkostiĝo de la papero helpis malaperigon de ĉiuj E-ajEsperantaj gazetoj, escepte "Kataluna E-istoEsperantisto"; la cirkonstancoj ne estis taŭgaj por fari sukcesan propagandon, ĉar ĉiuj sin priokupis precipe pri la milito kaj ĝiaj sekvoj. KEF daŭrigis sian laboron, ankaŭ [[Vaska Federacio]], kaj post malapero de H-aHispana Societo, stariĝis en Madrid "[[Zamenhofa Federacio]]" por propagandi E-onEsperanton en la ceteraj h-ajhispanaj regionoj (1916). Ĝia oficiala organo estis "H-a[[Hispana E-istoEsperantisto]]", revuo plej bela aperinta ĝis tiam en H.Hispanio, fondita de Mangada (MadridMadrido, jan.januaro 1917, - marto 1923; eld.eldonis Linera, S.San Lucas 5). Lokaj grupoj klopodis konservi "Lala sanktan fajron" ĝis la alveno de pli oportunaj tempoj. Oni starigis ankaŭ [[Hispana Esperanto-Konfederacio|Hispanan EEsperanto-Konfederacion]] sur la bazo de Federacioj Kataluna, Aragona kaj Vaska; ĝi havis sian unuan kongreson en [[Reus]] (11-13 jun.junio 1916.) koincidante kun la Vll7-a Kongreso regiona de KEF.
En tia epoko de malvigliĝo de la movado, kelkaj pioniroj faris dank'danke al EEsperanto citindan laboron. Kaŭze de la milito aŭstraj infanoj pereis aŭ suferadis pro malsato kaj malvarmo. Aŭstra E-istoEsperantisto [[Karlo BartelBARTEL]] petis helpon kaj E-istojEsperantistoj de la grupo "Frateco" de Zaragoza organizis ĝin. Sekvo de ilia klopodo estis la gastigado en kelkaj h-ajhispanaj urboj (ĉefe [[Tarrasa]], Zaragoza, Banolas[[Banyoles]], [[Oviedo]], BarcelonaBarcelono, [[Sabadell]], [[Cheste]], ValeneiaValencio, k.kaj a.aliaj) de 325 infanoj, kiuj alvenis al BarcelonaBarcelono de 10-a okt.de oktobro 1920 ĝis 7-a apr.de aprilo 1921 kaj reiris sian landon de 21-a jul.de julio 1921 ĝis 24-a apr.de aprilo 1922. Estis gvidantoj de tiu bonfara laboro Emilio GastonGASTÓN, de Zaragoza, (direktoro); Valentin[[Valentín AlavedraALAVEDRA]], de Tarrasa; [[Jozefo CasanovasCASANOVAS]], de GeronaGirona; [[Jozefo SerratSERRAT]], de BarcelonaBarcelono; [[Francisko Mane:MANE]], de Cheste kaj Jacintc[[Jacinto ComellaCOMELLA]], de Vich[[Vic]].
==4-a parto, [[1923]]-[[1933]]==
''4-a parto 1923-33''. Por unuigi ĉiujn E-istojn h-ajn oni starigis en 1925 Hispanan E-istan Asocion (HEA), formata de E-istoj izolaj kaj de tiuj apartenantaj al lokaj grupoj; tiuj siavice povas esti aliĝintaj senpere al HEA aŭ al regiona federacio, kaj la regiona federacio aliĝas al HEA - tiamaniere oni respektas individuan kaj asocian liberecon. Plie ekzistas ankaŭ la antikva Hispana E-a Konfederacio, restarigita laŭleĝe 7 marto 1932 kaj formata de Federacioj Kataluna, Aragona, Asturia, Kanaria, kaj Levantina (Orienthispana), la unua la plej grava. Ankaŭ ekzistas H-a E-ista Fervojista Konfederacio, aliĝinta al HEA. Nun oni laboras por kunigi tiujn tutlandajn asociojn kaj fari el ili unu asocion tuthispanan.
Krom la regionaj kongresoj organizitaj de KEF (la deksesa en Vendrell, dum la somero 1933 okazis naciaj kongresoj. Ne kalkulante tiun de Reus (jun. l9l6) okazis tri nomataj "Diskutantaj kunvenoj de E-istoj de Iberaj landoj" en Barcelona (2530 jun. 1920), Zaragoza (2629 majo 1921) kaj Valencia (printempo de 1923). La IVa okazinta en Bilbao jam estis nomata Kongreso. La Va en Cordoba (1012 majo 1925) petis kaj atingis, ke la registaro ordonu akcepti E-n kiel klara lingvo por la telegramoj. La VI-a (Madrid, jun. 1926) starigis H E-Instituton, kiu, laŭ la regularo, konsistas el ne pli ol kvardek membroj. La VII-a okazis en Sevilla (59 nov. 1928) kun la honora prezido de la reĝo kaj ankaŭ la VIII-a en Oviedo (14-18 sept. 1929) kun internacia ekspozicio de lernejaj laboraĵoj; la IXa, estis la dua de Madrid (1522 majo 1932), kaj la X-a en Santander (20-24 aŭg. l933), kun la honora prezido de la respublika prezidanto. Dum tiu kongreso oni donis la nomon de Z al strato de Santander; ja aliaj urboj havas kun tiu nomo placon, kiel Tarrasa, aŭ straton, kiel S Feliu de Guixols kaj Cheste kaj Barcelona (de 1931). En kongreso de Santander oni nomis komitaton (Fernando Sofer, Luis R. Escartin kaj Manuel Vazquez) por starigi unu solan tuthispanan asocion, sur la bazo de la nunaj.
[[Enciklopedio de Esperanto - H|EdE-H]]
==Vidu ankaŭ==
*[[Hispana esperantisto]]
|
