Klerismo: Malsamoj inter versioj

'''Klerismo''' (de:''Aufklärung'', en:''The Enlightenment'', es:''Ilustración'', et:''Valgustusajastu'', fr:''Siècle des lumières'', nl:''verlichting'') estas nomo de movado en la [[18-a jarcento]] en [[Eŭropo]], kiu celis disvastigi raciecon kontraŭ [[superstiĉo]]. Frukto de tio estis la apero de la [[Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers|Enciklopedio]] de [[Denis Diderot|Diderot]] kaj [[d'Alembert]] en kiu kunlaboris ankaŭ [[Voltero|Voltaire]], [[Jean Jacques Rousseau|Rousseau]], kaj [[Montesquieu]]. La Klerismo (aŭ ''Aĝo de racio'') estis kultura movado de intelektuloj komenciĝantaj en la fino de la 17-ajarcenta Eŭropo emfazanta racion kaj individuismon prefere ol tradicio.<ref>"enlightenment". Oxford Dictionaries. Oxford University Press, n.d. Web. 19a Septembro 2013.</ref> Ĝia celo estis reformi socion utiligante racion, por defii ideojn blokitajn en tradicio kaj kredo, kaj al antaŭscio tra la scienca metodo. Ĝi antaŭenigis sciencan penson, skeptikon, kaj intelektan interŝanĝon.<ref>Kors, Alan Charles. Encyclopedia of the Enlightenment. Oxford: Oxford UP, 2003. Print.</ref> Klerismo estis revolucio en hompenso. Tiu nova pensado estis racia pensaro kiu komenciĝis kun klare fiksitaj principoj, utiligas ĝustan logikon por alveni ĉe konkludoj, testas la konkludojn kontraŭ indico, kaj tiam revizias la principojn en la lumo de la indico.

 

Klerismaj pensuloj kontraŭbatalis superstiĉon kaj maltoleremon. Kelkaj klerismaj pensuloj kunlaboris kun [[Klera despotismo|kleraj despotoj]], nome absolutistaj regantoj kiuj provis perforte meti kelkajn el la novaj ideoj pri regado en praktikon. La ideoj de la klerismo daŭre penas signifan influon sur la kulturo, politikon, kaj registarojn de la [[okcidenta mondo]].

 

 

En Francio, klerismo estis bazita en la salonoj kaj kulminis per la granda ''[[Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences]]'' (1751-72) redaktita de [[Denis Diderot]] (1713-1784) kaj (ĝis 1759) de [[Jean le Rond d'Alembert]] (1717-1783) kun kontribuoj de centoj da gvidaj intelektuloj kiuj estis nomitaj ''filosofe'', precipe [[Voltero]] (1694-1778), [[Rousseau]] (1712-1778) kaj [[Montesquieu]] (1689-1755). Proksimume 25,000 ekzempleroj de la 35 voluma enciklopedio estis venditaj, la duono de ili ekster Francio. Tiuj novaj intelektaj trostreĉoj disvastigus al urbaj centroj en tuta Eŭropo, precipe en Anglion, Skotlandon, la germanajn ŝtatojn, Nederlandon, Pollandon, Rusion, Italion, Aŭstrion, Hispanion. Ĝi ankaŭ estis alkureganta en Ameriko, kie ĝia influo estis manifestita en la verkoj de francemuloj kiaj [[Benjamin Franklin]] kaj [[Thomas Jefferson]], inter aliaj. Ĝi ludis gravan rolon en la [[Usona Revolucio]]. La politikaj idealoj de la klerismo influis la Usonan Deklaracion de Sendependeco, la ''United States Bill of Rights'' (Rajtaro de Unuiĝintaj Ŝtatoj), la francan ''Deklaracion de la Rajtoj de homo kaj de la civitano'', kaj ekzemple la pol-litovan Konstitucion de 3a de majo, 1791.<ref>Robert R. Palmer, ''The Age of the Democratic Revolution'' (1964)</ref>

{{citation|last=Israel|first=J.|year=2001|title=Radical Enlightenment; Philosophy and the Making of Modernity 1650–1750|publisher=Oxford, Oxford University Press|page=159}}</ref>

 

 

 

==Landaj varioj==