Vikipedio

Ĝenerala teorio de relativeco: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[nekontrolita versio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
e polurado, anstataŭigis: <references /> → {{Referencoj}}
e Polurita
Linio 1:
{{polurinda}}
La '''ĝenerala teorio de ĝenerala relativeco''', ankaŭ nomata mallonge ''ĝenerala relativecteorio'' (mallongigo: '''ĜeRT'''), aŭ pli simple '''ĝenerala relativeco''', priskribas la bazajn fortojn de la [[fiziko]] inter [[materio]] (inkluzive de [[kampo (fiziko)|kampoj]] unuflanke kaj [[spaco (fiziko)|spaco]] kaj [[tempo]] aliflanke. Ĝi interpretas [[gravito]]n kiel geometrian econ de la kurbita kvardimensia [[spactempo]]. La bazojnbazoj de la teorio estis esence disvolvitaj de [[Albert Einstein]] (Alberto Ejnŝtejno), kiu prezentis la kernon de la teorio la 25-an de novembro 1915 al la [[Prusa Akademio de Sciencoj]]. Por priskribi la kurbigitan spactempon li uzis la [[diferencialgeometriondiferenciala geometrio|diferencialan geometrion]].
La ĝenerala relativecteorio ampleksigas la [[Speciala teorio de relativeco|specialan relativecteorion]] kaj, por sufiĉe malgrandaj kampoj de la spactempo, transiras en tiun. Samtempe ĝi estas ampleksigo de la [[Neŭtonaleĝoj gravitadleĝode Newton pri movo]] kaj entenas tiun kiel limkazon por sufiĉe malgrandaj masdensoj kaj rapidoj.
Intertempe la ĝenerala relativecteorio estis sufiĉe ofte per eksperimentoj konfirmita, tiel ke ĝi estas agnoskita kiel ĝeneral teorio amplaksigante [[gravitoteoriogravito]] ĝeneralen. En la formo formulita de [[Ejnŝtejno]] ĝi povis trudiĝi ĝis nun, kontraŭ ĉiuj poste proponitaj alternativoj.
 
En 1915 Ejnŝtejno enkondukis la '''ĝeneralan relativecan teorion de relativeco''', en kiu li konsideras korpojn akcelatajn unuj rilate al aliaj. Lia komenca celo estis klarigi la ŝajnajn malsamecojn inter la [[fizika relativeco|relativecaj]] leĝoj kaj la gravita leĝo. Li tiam novmaniere konceptis la graviton baziĝante sur la principo de samvaloreco. Laŭ tiu principo gravitaj fortoj plene samvaloras akcelajn fortojn. Do teorie ne eblas eksperimente konstati diferencon inter ambaŭ. Laŭ la speciala relativeca teorio persono en veturilo moviĝanta sur rekta vojo ne kapablas scii, ĉu la vojo estas senmova aŭ konstantrapida. Laŭ la ĝenerala relativeca teorio, se la veturilo akcelas, malakcelas aŭ turniĝas la pasaĝero ne kapablas scii, ĉu gravito aŭ akcelo kaŭzas la okazantajn fortojn.
 
Akcelo estas ŝanĝo de la rapido dum tempo. Ni konsideru astronaŭton starantan en raketo antaŭ la ekflugo. Kaŭze de la gravito, la astronaŭto staras tenata per forto egala je sia pezo p. Ni konsideru la saman raketon en la interplaneda spaco, malproksiman de ĉiu korpo kaj influatan de neniu gravito. Kiam la raketo akceliĝas, la astronaŭto denove spertas la puŝadon tenantan lin staranta. Se la akcelo estas 9,81&nbsp;m/s² (la tersurfaca gravita akcelo), la puŝado aplikata al la astronaŭto egalas p, lian pezon. Se li ne rigardas tra la luko, la astronaŭto ne scias, ĉu la raketo estas senmova sur la tero aŭ konstante akcelata en la interplaneda spaco. Do la forto kaŭzata de la akcelo ne distingeblas de la gravita forto. Laŭ la Ejnŝtejna teorio la neŭtona gravita leĝo hipoteze ne necesas. Ejnŝtejno ligas ĉiujn fortojn kun akcelaj efikoj, tiel gravito estas forto ligita kun akcelo. La raketon senmovan sur la tero altiras ties centro. Ejnŝtejno deklaras, ke la raketa akceliĝo okazigas tiun altiran fenomenon. En la tridimensia spaco la raketo ja estas senmova; ĝi do ne estas akcelata. Sed en kvardimensia spaco-tempo la raketo moviĝas laŭ sia universala linio. La kurbeco de la kontinuaĵo proksime de la tero implicas kurbecon de la universala linio de la raketo, kio klarigas ĝîan relativecan movon.
Linio 14:
La bazo por la ĝenerala relativecteorio estas interefiko inter ĉiuj specoj de fizikaj sistemoj kiuj povas porti [[energio]]n kaj [[impulso (fiziko)|impulson]] ("[[materio]]") kaj la spactempo kun du ecoj:
* Energio kaj impulso de la materio influas la geometrion de la spactempo, en kiu ili troviĝas. Tiu influo formuleblas tra ĝenerala nocio de [[kurbiĝo]], kaj en la ĜeRT spaco kaj tempo estas priskribata per la nocio ''spactempa kurbiĝo''.
* Materio, al kiu nenia [[forto]] estas aplikata, moviĝas en spaco kaj tempo laŭ la klasika koncepto laŭlonge de [[geodetogeodezia kurbo]]. Sed geodetogeodezia kurbo de la spactempo plej ofte ne estas [[rekto]]. Rektoj estas geodetojgeodeziaj linioj de nekurbaj spacoj, kiel tiuj de la 3-dimensia spaco de la klasika meĥaniko. La influon de materio al tiu moviĝo, kiun la klasika meĥaniko priskribas helpe de la [[gravito]], la ĜeRT priskribas ekskluzive per la geometrio de la spactempo. Ĉe tio, moviĝo de objekto laŭlonge de difinita vojo en la spaco estas interpretata, kiel en la [[speciala teorio de relativeco|speciala relativecteorio]], kiel vojo en la kvar dimensioj de la spactempo kaj nomata ĝia ''[[mondlinio]]''.
La unua eldiro priskribas efikon de materio sur la spactempon, la dua priskribas la efikon de la spactempo sur la moviĝo de la materio. La ĉeesto de materio do ŝanĝas la geometriajn kondiĉojn de la spactempo, el kiuj rezultiĝas ankaŭ la moviĝekvacioj de la materio. La ĜeRT konsideras ĉe tio la spacajn kaj tempajn koordinatojn kiel samrangajsamrangajn kaj traktas ĉiujn tempajn ŝanĝojn kiel geometrian problemon.
 
== Historio ==
<!--
bonvolu atenti, ke ĉe tradukitaj artikoloj necesas mencii la fonton;▼
vidu [[Vikipedio:Tradukoj]].
 
== Bazaj konceptoj ==
{La elgermanigo estas daŭrigota}
 
[...]
[...]
Linio 64 ⟶ 59:
* [http://web.physik.rwth-aachen.de/~msbraun/Skriptsammlung_frame.html#Relativitaet Skripte] zur SRT und ART
-->
 
== Fontoj ==
▲bonvolu''Bonvolu atenti, ke ĉeĉiuj tradukitaj artikoloj necesas mencii la fonton;
vidu [[Vikipedio:Tradukoj]]. La eltraduko de la germana artikolo daŭrigota.
''
== Referencoj ==▼
{{Referencoj}}▼
 
== Vidu ankaŭ ==
 
* [[Speciala teorio de relativeco]]
* [[Fizika relativeco]]
 
▲== Referencoj ==
▲{{Referencoj}}
 
{{havenda artikolo|Ĝenerala teorio de relativeco}}
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Ĝenerala_teorio_de_relativeco"