Usona Enlanda Milito: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto |
Neniu resumo de redakto |
||
Linio 17:
|perdoj2 = 93.000 falitaj en batalo<br />258.000 mortintoj tote<br />137.000 vunditaj
}}
La '''Usona Enlanda Milito''' ([[angle]] ''American Civil War''), plibone konata en [[Usono]] simple kiel la « enlanda milito » aŭ [[Nomoj de la Usona Enlanda Milito|sub aliaj nomoj]], estis [[enlanda milito]] de [[1861]] ĝis [[1865]]. Sep sudaj, [[sklavecaj ŝtatoj]] aparte deklaris [[secesio]]n el Usono kaj kunfondis la [[Konfederaciitaj Ŝtatoj de Ameriko|Konfederaciitajn Ŝtatojn de Ameriko]], kromnomitan « Konfederacio » aŭ « Sudo ». Al la nova sendependa lando aniĝis kvar pliaj usonaj ŝtatoj : kvankam la Konfederacio entute postulis la kontrolon de dektri ŝtatoj kaj de pliaj okcidentaj teritorioj, ĝi neniam estis oficiale agnoskita de eksteraj landoj. La usonaj ŝtatoj, kiuj ne deklaris secesion, fariĝis la « [[Unio (Usona Enlanda Milito)|Unio]] » aŭ « Nordo ». La milito originis pro konfliktaj vidpunktoj pri [[sklaveco en Usono]], kaj precipe pri ties enkonduko en la okcidentajn teritoriojn{{Markita referenco|Teritorioj|1}}. Post kvar jaroj, dum kiuj multaj intensaj bataloj kaŭzis la morton de pli ol 600 000 uniaj kaj konfederaciaj militistoj kaj detruis grandan parton de la sudaj ŝtatoj, fine disfalis la Konfederacio. Sklaveco estis aboliciita kaj komenciĝis malfacila [[Rekonstruado (Usono)|periodo de rekonstruado]], dum kiu oni cetere klopodis pri nacia repaciĝo kaj protekto de la civilaj rajtoj de la nove liberigitaj sklavoj.
En la [[usona prezidanta elekto de 1860]] kontraŭis la [[Respublikana Partio (Usono)|Respublikana Partio]] kaj ties kandidato [[Abraham Lincoln]] la enkondukon de sklaveco en la [[Teritorioj de Usono|teritoriojn]]. Lincoln venkis la baloton, sed iom antaŭ lia enoficiĝo planita je la [[4-a de marto]] [[1861]], sep sklavecaj [[Kotono|kotonaj]] ŝtatoj formis la Konfederacion. La unuaj ses apartigantaj ŝtatoj estis tiuj, kiuj havis la plej grandan proporcion de sklavoj en siaj loĝantaroj (entute 48,8%)<ref>{{en}} [http://www.sewanee.edu/faculty/willis/Civil_War/tables/dateSecession.html "Date of Secession Related to 1860 Black Population"], America's Civil War</ref>. La eloficiĝanta [[Demokratia Partio (Usono)|demokratia]] prezidanto [[James Buchanan]], samkiel Lincoln, deklaris tian secesion kontraŭleĝa. En sia inaŭgura parolado deklaris Lincoln, ke li ne deziris iniciati enlandan militon. La ok lastaj sklavecaj ŝtatoj daŭre rifuzis aniĝon al la Konfederacio. Konfederaciaj fortoj, dume, konkeris kaj ekokupis pluraj usonajn fortikaĵojn en la teritorio, de kiu ili postulis kontrolon. Post [[Packonferenco de 1861|malsukcesa packonferenco]], ambaŭ partioj de tiam ekpreparis militon. Estroj de la konfederacio, konforme al la slogano "[[King Cotton]]", malĝuste planis favoran intervenon de la eŭropaj landoj pro ilia ekonomia dependeco al kotono.
<!--- Hostilities began on April 12, 1861, when Confederate forces fired upon [[Battle of Fort Sumter|Fort Sumter]], a key fort held by Union troops in South Carolina. Lincoln called for each state to provide troops to retake the fort; consequently, four more slave states joined the Confederacy, bringing their total to eleven. The Union soon controlled the [[Border states (American Civil War)|border states]] and established a [[Union blockade|naval blockade]] that crippled the southern economy. The Eastern Theater was inconclusive in 1861–62. The autumn 1862 Confederate campaign into Maryland (a Union state) ended with Confederate retreat at the [[Battle of Antietam]], dissuading [[United Kingdom of Great Britain and Ireland|British]] intervention.{{sfn|Jones|1999|p=154}} Lincoln issued the [[Emancipation Proclamation]], which made ending slavery a war goal.<ref name="proclamation"/> To the west, by summer 1862 the Union destroyed the Confederate river navy, then much of their western armies, and the Union [[siege of Vicksburg]] split the Confederacy in two at the Mississippi River. In 1863, [[Robert E. Lee|Robert E. Lee's]] Confederate incursion north ended at the [[Battle of Gettysburg]]. Western successes led to [[Ulysses S. Grant|Ulysses S. Grant's]] command of all Union armies in 1864. In the Western Theater, [[William Tecumseh Sherman|William T. Sherman]] drove east to capture [[Atlanta in the American Civil War|Atlanta]] and [[Sherman's March to the Sea|marched to the sea]], destroying Confederate infrastructure along the way. The Union marshaled the resources and manpower to attack the Confederacy from all directions, and could afford to fight [[Battle of attrition|battles of attrition]] through the [[Overland Campaign]] towards Richmond, the Confederate capital. The defending Confederate army failed, leading to Lee's surrender to Grant at [[Battle of Appomattox Courthouse|Appomattox Court House]] on April 9, 1865. All Confederate generals surrendered by that summer.
The American Civil War was one of the earliest true [[industrial warfare|industrial wars]]. Railroads, the telegraph, steamships, and mass-produced weapons were employed extensively. The mobilization of civilian factories, mines, shipyards, banks, transportation and food supplies all foreshadowed [[World War I]]. It remains the deadliest war in [[History of the United States|American history]], resulting in the deaths of an estimated 750,000 soldiers and an undetermined number of [[civilian casualties]].{{refn|name=Casualties|group=N|A novel way of calculating casualties by looking at the deviation of the death rate of men of fighting age from the norm through analysis of census data found that at least 627,000 and at most 888,000 people, but most likely 761,000 people, died through the war.{{sfn|Hacker|2011|p=307-348}}}} One estimate of the death toll is that ten percent of all Northern males 20–45 years old, and 30 percent of all Southern white males aged 18–40 perished.{{sfn|Huddleston|2002|p=3}} From 1861 to 1865 about 620,000 soldiers lost their lives.<ref>''The American Civil War.'' By Garry.W.Gallagher, Stephen D Engle, Robert K Krick & Joseph T Glatthaar. Forward By Joseph M. McPherson</ref> --->
== Multaj klarigoj de la kaŭzoj de la milito ==
Linio 81 ⟶ 83:
* [[Fort Sumpter]]
* [[Unia armeo (Usona Enlanda Milito)|Unia Armeo]]
== Piednotoj ==
:1.{{Markita noto|Teritorioj|1}} "Teritorioj" estis organizitaj regionoj, kiuj ankoraŭ ne estis ŝtatoj.
== Referencoj ==
{{Referencoj}}
== Libro ==
| |||