Honduro: Malsamoj inter versioj

| nomoenlokalingvo = República de Honduras

| eonomo = Hondura Respubliko

| nacia himno = [[Himno Nacional de Honduras]] <br /> Nacia Himno de Honduro

| nacia devizo = Libre, Soberana e Independiente <br /> Libera, suverena kaj sendependa

| religio = [[Romkatolika Eklezio|katolikismo]] <br /> [[protestantismo]]

| km2 = 112.492

| loĝantoj = honduranoj

| loĝantaro = 7.483.763 ([[2007]])

| tel = 504

| politika sistemo = [[Prezidento|Prezidenta]] [[respubliko]]

| ĉefministro =

| nacia tago = [[15-a de septembro]]

 

=== Sendependiĝo ===

En [[1821]] la provinca oligarkio aliĝis la leviĝo de la aliaj centramerikaj provincoj kontraŭ la hispana krono. Post nur dujara alligo al la imperio de Meksikio ili memstariĝis en la federacio de la „Unuiĝintaj Provincoj de Centrameriko“. Unu el la gvidantoj, la honorito kiel „mezamerika Bolívar“ [[José Francisco Morazán Quezada|Francisco Morazán]] (*[[1792]], †[[1842]]), devenis el Honduro. Sed ankaŭ li ne povis malebligi la elrompiĝon de sia hejmprovinco kaj la disfalon de la federacio en [[1839]]. Jam ekde la komenciĝo de la „libereco“ multaj partioj de la [[oligarkio]] batalis pri la potenco.

 

=== La evoluo post la sendependiĝo ===

Ekde [[1821]] ĝis [[1876]] sinsekvis 85 registraroj. En 1876 [[Marco Aurelio Soto]] ekigis liberalan ŝanĝon: Li sekularigis la ekleziajn posedaĵojn, enkondukis la civilan geedziĝon kaj ŝtatan edukadosistemon. Liaj kontraŭuloj (eklezio kaj grandbienuloj) kaj partianoj (la urba burĝaro) poste sinorganizis en la ''Nacia Partio'' resp. en la ''Liberala Partio'', kiuj ĝis hodiaŭ restis la plej gravaj partioj de la lando. Samtempe Soto antaŭenigis la ekonomian ekspluato kaj la malfermado mondmerkaten. Per malavaraj koncesioj li allogis [[Usono|usonajn konzernojn]] kaj faris la landon fakte tian kolonion de usonaj entreprenoj, kia kreis la mondkonatan bildaĉon de „bananrespubliko“. La diktatoroj T. [[Carías Andino]] kaj J. M. [[Gálvez]], kiuj tenis sin je la potenco ekde [[1933]] ĝis [[1948]] resp. ekde [[1949]] ĝis [[1954]], fakte estis marionetoj de la [[United Fruit Company]]. Striko de ĉ. 25 000 laboristoj sur la usonaj bananplantejoj en la jaro [[1954]] enkondukis la disciplinadon de la potenco, kiun la t.n. „bananenklavo“ misuzis kontraŭ la resto de la lando.

 

En [[1969]] ekestis milito kontraŭ [[Salvadoro]], kiu eniros la historion kiel t.n. “futbalmilito“. La kaŭzo estis konfliktoj pri ekonomiaj refuĝintoj el [[Salvadoro]], kiujn la loĝantaro de Honduro kulpigis pri la ekonomiaj problemoj kaj kiujn ĝi malamikigis. La milito mortigis 3000 homojn kaj vundis 6.000. La konflikto mem tamen daŭris ĝis [[1980]], kiam la [[Organizo de Amerikaj Ŝtatoj]] interpacigis ambaŭ ŝtatojn.

 

=== Reen al parlamentismo ===

Je la prezindantobalotoj de [[1981]], kiuj signalis reiron al parlamentismo, la kandidato de la Liberala Partio, [[Roberto Suazo Córdova]], gajnis klaran majoritaton. Multaj observantoj dubis pri lia transvivokapablo en lando, en kiu ja okazis ene de 150 jaroj 125 armepuĉoj. Li travivis gravan ekonomian krizon kaj multajn onidirojn pri puĉoj. Li kaj sia posteulo [[José Azcona Hoyo]] tamen devis akcepti vole-nevole, ke [[Usono]] misuzis Honduron kiel bazo por sia nedeklarita milito kontraŭ la demokratio en [[Nikaragvo]]. Nur en [[1989]] interŝtata konferenco interkonsentis pri la nikaragvaj „Contras“ (kontraŭuloj), kiuj fakte estis dungosoldatoj pagitaj de Usono kaj per profitoj el la drogkomerco.

 

La prezidantobalotadon de novembro [[2005]] gajnis per [[Manuel Zelaya Rosales]] denove kandidato de la liberaluloj. Li promesis precipe daŭre kaj efike antaŭzorgi krimecon.

 

 

La {{daton|28|junio}} la prezidanto [[Manuel Zelaja]] estis arestita de militistaj kaj perforte deportita al [[Kostariko]]. Provizore tiun postenon okupis [[Roberto Micheletti]]. La [[puĉo]]n kondamnis la [[Unuiĝintaj Nacioj]], [[Usono]], [[Eŭropa Unio]], [[Venezuelo]], [[Argentino]], [[Kubo]] kaj [[Ekvadoro]] k.a.

| colspan="2" | *: inkluzive bordolinio

|}

 

== Geografio ==

 

Sude etendiĝas la [[Pacifiko]] (124&nbsp;km longa marbordo). La precipe montaran landon trairas orient-okcidenten montomasivo, kiun trafluas pluraj riveroj. La plej alta supro de Honduro estas la [[Cerro de Celaque]] de 2870&nbsp;m. La [[Golfo de Fonseca|Golfon de Fonseca]] en la sudokcidento antaŭas multaj vulkaninsuloj. En la valoj ĉe la kariba bordo troviĝas multaj bananplantejoj.

 

=== Plej gravaj urboj ===

{{Vidu ankaŭ|Listo de urboj de Honduro}}

Ĉefurbo kaj plej granda urbo kun 1,09 milionoj da loĝantoj (stato 2001) estas [[Tegucigalpo]], kiu troviĝas en la suda landoparto en la montaro, en la postregiono de la pacifika bordo. Vicgranda urbo kaj grava komercocentro en la nordokcidenta regiono estas [[San Pedro Sula]] (491.000 loĝantoj), kiu distancas ĉ. 40&nbsp;km disde la kariba bordo. La tri plej gravaj internaciaj flughavenoj troviĝas en ambaŭ urboj kaj krome en [[La Ceiba]] (111.000 loĝantoj), kiu kune kun [[Puerto Cortés]] (36.000 loĝantoj) konsistigas la du plej grandajn havenurbojn ĉe la kariba marbordo.

=== Departementoj ===

{{Vidu ankaŭ|Departementoj de Honduro}}

La regionajn administrajn unuojn de Honduro oni nomas [[departemento]]j (hispane ''departamentos''). Honduro enhavas 18 departementojn.

{{Div col|cols=2}}

<br style="clear:both"/>

=== Akvaro ===

La plej multaj riveroj de la lando fluas en la atlantikan oceanon. La 320 kilometrojn longa [[Río Patuca]] kaj la 240 kilometrojn longa [[Río Ulúa]] estas la du plej longaj riveroj de Honduro. La plej granda lago kaj samtempe la plej granda akvorezervujo de Honduro estas la 285 kvadratajn kilometrojn granda [[Lago Joĥoa]].

 

 

Kie ekzistas transporteblecoj por ligno, [[Usono|usonaj firmaoj]] jam ege malpliigis pro ekscesa ekspluato la konsiston el altvaloraj lignoj kiel [[mahagono]], [[cedro]] kaj [[makluro]]. Interempe usonaj firmaoj ekekspluatas la lignojn ankaŭ de la [[pino]]savanoj en la nordoriento. Se tiu ĉi evoluo pludaŭras, post ĉ. 20 jaroj dezertoj anstataŭos la abundegajn arbarojn.

 

==== Bestaro ====

 

==== Aĝostrukturo ====

La aĝostrukturon de la hondura loĝantaro pregas la relative forta kreskado de la loĝantaro de nun 2,8 % pojare. Infanoj kaj junuloj sub 15 jaroj konsistigas pli ol trionon (41 %) de la tuta loĝantaro. Nuntempe ĉiu ino naskas po 4,1 idojn dumvive. Honduro situas je ĉiuj tiaj indikatoroj konsiderinde super la latinamerika averaĝo (pojara loĝantarkreskado: 1,6 %; loĝantaro sub 15 jaroj: 30 %; fekundecokvoto: 2,4 idoj pro ino).

 

 

Honduro estas post [[Haitio]] la lando kun plejalta [[malriĉeco]] en [[Latinameriko]]. 71,6 % de la loĝantaro vivas sub la limo de malriĉeco (fonto: TAZ). Aliaj taksokalkuloj supozas eĉ ĝis 80 %.

Ĉiujare multaj honduranoj elmigras eksterlanden, precipe en [[Usono]]n. La senlaboreco en Honduro altas, tamen pro la laborstrukturo la statistikoj preskaŭ ne estas fidindaj. Ĝuste la fakta malriĉeco de la kampara loĝantaro ne estas registrebla per statistiko pri senlaboreco.

 

{{Leginda}}

{{ADLS|2013|02}}

 

[[Kategorio:Honduro| ]]