Mezopotamio: Malsamoj inter versioj

La unuaj urboj aperis en la suda Mezopotamio, kiuj fariĝis centroj de komerco, manufakturado, ŝtatadministrado kaj milita defendo. Mezopotamianoj trovis surloke konstrumaterialojn, inter kiuj estis [[argilo]], kiu estis uzata ne nur por la konstruado de domoj, sed ankaŭ por farado de tabletojtabuletoj por [[skribado]].

La riĉeco de Mezopotamio estis alloga por najbaraj popoloj. Rezulto estis multfojaj invadoj, dum kiukiuj fremdlandanoj okupadis lokojn de lokaj regantoj. Nur kelkaj dinastioj sukcesis regi pli ol unu jarcenton. Minaco de najbaroj estis plia kaŭzo por establi urbojn, kies fortikado kaj defendo estis kompare pli facilaj.

| Mezopotamio estas en konsisto de [[Persa imperio]], kiel ĝiaj satrapioj Babilona kaj Aŝura, kie [[Babilono]] estis pli grava en politiko kaj administrado. La sekva periodo karakterizis per ekonomikaekonomia regreso de la regiono.

| [[Seleŭkidoj]] konkeras Babilonon, kaj la epoko de Helenisma[[Helenismo|helenisma kulturo]] kaj ekonomia progreso venas en Mezopotamio.

| Mezopotamion konkeras muzulmanojmuzulmanaj [[Araboj]].

| Post la invadoj de [[mongoloj]], multaj ŝtat-strukturoj de Mezopotamio detruiĝas. La kulturo kaj ekonomikoekonomio suferas.

| [[Otomanoj]] kontrolas Mezopotamion.

| Orienta, pligrandaplejgranda parto de Mezopotamio, fariĝas parto de sendependa [[Irako]].

Dosiero:Sumerian MS2272 2400BC.jpg|<!-- eta|maldekstra|180px|[[(Sumera, Sumero)]] listo de (dioj, dias) en [[kojnoskribo]], caĉ. [[24-a jarcento Antaŭ kristo]] -->a.K.

Dosiero:Gudea of Lagash Girsu.jpg|<!--Kojnoskribisto, eta|maldekstra|180px|Kojnoskriboskulptaĵo _gravada_de _numa_22a skulpturo _do_ [[jarcentoj _XXII_ a.CK.]] ([[Luvro]], [[Parizo]]). A _linguagem_ _escrita_ _é_ _resultado_ _da_ _necessidade_ _humana_ _de_ _garantir_ a komunikado e a evoluo _da_ _técnica_. -->

Dosiero:Mesopotamië.jpg|<!--Mapo eta|maldekstra|180px|400de _px_|_Overzichtskaart_ _van_ '''Mezopotamio'''. -->

En la 3-a jarmilo regis la sacerdotoprincoj, kiuj tenis la potencojn kaj politikan kaj religian. Ili organizis la konstruadon de kanaloj[[kanalo]]j kaj la agrikulturon[[agrikulturo]]n. Necesis por tia administracio granda oficistaro. La sklavoj, kiuj laboris por la sacerdotoprincoj, ricevis naturaĵojn. Privataj posedaĵoj estiĝis nur en la epoko de [[Babilono]].

En la 2-a kaj ĝis la 1-a jarmilo a.K., kamparanoj daŭre ŝanĝis siajn produktojn kontraŭ necesaj nutraĵoj aŭ teksaĵoj. La temploj kaj iliaj sacerdotoj en Asirio multe malpli influis la ekonomion. La asira ŝtato akceptis privatajn posedaĵojn kaj financiĝis pere de tributoj kaj impostoj. La grundo estis posedaĵo de nobelaj familioj, kiuj pli kaj pli dependigis de si mem la terlaborantojn. Grandan avantaĝon havis la posedo de grundo - ĝi estis senimposta. Krom grundposedaĵoj la nobelaj familioj kutime posedis grandajn negocentreprenojn.

Ankaŭ en Babilono ekzistis influriĉaj negocistoj, kiuj starigis verajn familiajn dinastiojn[[dinastio]]jn. Ili pligrandigis siajn posedaĵojn ne nur per negoco, sed ankaŭ per financaj aferoj. Surprize en tiu epoko ŝajne ne ekzistis bazaroj[[bazaro]]j, kiel oni atendis tion en orienta lando. Sed la trovitaj dokumentoj tute ne parolas pri tia negocformo.

Mezopotamio negocis kun la najbaraj landoj. Negocrilatoj atingis eĉ la [[Balta Maro|Baltan Maron]] kaj la delton de la [[Induso]]. Varoj atingis la landon perŝipe aŭ [[karavano|perkaravane]]. KarvanojKaravanoj transportis la varojn unue per [[azeno]]j, kaj ekde la 1-a jarmilo a.K. per [[kamelo]]j. Malpli ofte estis uzataj [[ĉevalo]]j kaj ĉaroj[[ĉaro]]j. Konstruitaj vojoj estiĝis nur en la novasira imperio.

[[Dosiero:Cuneiform script.jpg|eta|[[Kojnoskribo|Kojnoskriba teksto]], [[Brita Muzeo]], [[Londono]]]]

Antaŭ la 4-a jarmilo a.K. la loĝantoj de Mezopotamio uzis tiel nomatajn nombroŝtonojn por ĉiutaga kalkulokalkulado. Pro la disvastiĝanta negoco en la 3-a jarmilo evoluiĝis la [[kojnoskribo]]. Unue la skribo ekzistis ĉefe el bildsimbolojbildosimboloj, poste ĝi iĝis pli abstrakta. Ĉar multaj homoj ne scipovis skribi, ili uzis la servon de skribistoj. Skribisto iĝis tiel respektata persono en la socio.

Por skribi, la signoj estis gravuritaj per [[grifelo]] ensur [[argiltabuleto]]jn. Unue oni kreis vertikalajn kaj horizontalajn liniojn. Sekve oni enmetis la simbolojn en tiujn kadretojn, puŝante triangulan finon de maldika bastoneto en la molan argiltabulon. Oni skribis kaj legis de maldekstre dekstren. La tiel nomata kojnoskribo plenumiĝis ĉirkaŭ 2.700 a.K.. Ĝi estis uzata dum pli ol 2500 jaroj ne nur en Mezopotamio, sed ankaŭ en [[Sirio]], ĉe la [[hititoj]] kaj en la diplomataj arkivoj de [[Egiptujo]].

Ĉe la [[Sumero|sumeranoj]], simboloj reprezentis tutajn vortojn, kiuj foje havis plurajn signifojn. Oni kunmetis foje simbolojn[[simbolo]]jn, ekzemple por prezenti agojn. Tiel la termino ''manĝi'' estis skribita kunmetante la simbolojn ''buŝo'' kaj ''pano''.

Laŭepoke la skribo iĝis pli kompleksa, unuopaj simboloj tiam prezentis ankaŭ sonojn, pluraj simboloj reprezentis tutajn frazojn. Tiel estiĝis [[literaturo]], kiel konstateblas ĉe la [[eposo pri Gilgameŝ]] konata en la tuta regiono.

La sumera lingvo restis ĝis la komenco de nia erao la lingvo de la kleruloj, tiel kiel la [[greka lingvo]] estis tiu de la kleruloj de la [[Romia Imperio]] kaj la [[latina]] en la [[mezepoko]].