Morto: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
Linio 11:
Ankaŭ la malo povas okazi, nome, ke post la morto de organismo, pluvivas kelkaj ĉeloj kaj organoj, uzeblaj por [[transplanto]] aŭ [[grefto]]. Tiukaze, tamen, la [[histo]]jn ankoraŭ vivajn oni devas eltiri kaj transplanti rapide, aŭ ili baldaŭ mortos manke de ''gastiganto''.
 
Certa diagnozo de morto estas grava ne nur por transplanta medicino, sed ankaŭ por eviti la [[ŝajnmorto|entombigon de vivantoj]]. Konataj viktimoj de la ŝajnmorteco estis ekz. [[Edgar Allan Poe]], [[Hans Christian Andersen]] kaj [[Alfred Nobel]] ([[Petrarca]] kaj [[Ludoviko la 9-a]] ankaŭ aliaj fontoj). Pro tio la morton de homo ordinare devas konstati fakulo, ekzemple [[kuracisto]]. Tiuj povas diferenci (kutime kaze de homoj) inter cirkula morto (la [[sango]] jam ne cirkulas), cerba morto (la [[cerbo]] jam ne funkcias) ktp.
 
Grandparte oni aplikas la esprimon "morto" nur al animaloj (homoj, bestoj), nur tre escepte, ekzemple poezie, al [[planto]]j aŭ [[fungo]]j.
Linio 19:
== Morto el [[medicino|medicina]] vidpunkto ==
 
Scii la precizan tempon de ies morto povas esti tre grave, ekzemple por determini la ekvalidon de ties [[testamento]], por aranĝi la [[funebro|funebrajn]] preparojn, aŭ, okaze de [[transplantadotransplanto]], ĉar la organojn oni devas eltiri laŭeble plej rapide post la morto de la donanto. Ankaŭ la preciza horo de la morto povas havi konsekvencon el jura vidpunkto kaze de mortigo aŭ de aliaj juraj procesoj. Enketistoj kutime uzas prilaboritegajn metodojn por determini tiun precizan momenton.
 
Historie, la fiksado de tiu momento ofte prezentis [[problemo]]jn. Antaŭ longa tempo oni difinis la eventon morto per la ĉeso de [[korbatokorbatado]]j kaj [[spiro|spirado]]. Tion oni nomis "[[klinika morto]]". Tamen nuntempe ekzistas [[tekniko]]j por restartigi la korbatadon kaj spiradon post jama halto.
 
Nun oni prefere parolas pri "[[cerba morto]]" aŭ "biologia morto", laŭ kiu oni rigardas personon mortinta kiam ĉesis la elektra aktivado en ties [[cerbo]]. Oni kredas, ke tiu ĉeso de aktivado signifas la definitivan malaperon de la [[konscio]]. Tamen ankaŭ ĉi tiu difino montriĝas ne tute senproblema.
 
== Morto el [[religio|religia]] vidpunkto ==
Al [[religio]]j kiuj kredas je la konceptonkoncepto de [[animo]], Morto estas disiĝo de animo je la korpo. La morto estas la vivo de la [[spirito]], kiam la korpo mortas, la animo revenas en la eterna vivo. En tiu senco oni povas paroli pri [[transtombo|transtomba vivo]].
 
La [[abrahama religio|abrahamaj religioj]] kredas je postmorta pluvivo de la animoj ekster la mondo, kun plena memoro pri la enmonda vivo. Aliaj religioj, ekz. [[budhismo]] kaj [[hinduismo]], kredas je transiro de la animo al alia enmonda estaĵo ([[metempsiĥozo]]), kiu ordinare ne memoras pri antaŭaj vivoj de la animo.
Linio 46:
 
=== Ĉu vivo postmorta? ===
[[Dosiero:Gustave Dore Inferno34.jpg|thumb|dekstre|240px|El infero: ilustraĵo de [[Gustave Doré]] por la ''[[La Dia Komedio]]'' de [[Dante]]]]
Kio okazas al la [[spirito]], [[konscio]] aŭ [[animo]] de [[homo]] post ĉi ties morto? La demandoj pri vivo post morto aŭ pri [[reenkorpiĝo]] (aŭ [[reenkarniĝo]]) aŭ pri [[spiritismo]] daŭre restas sen definitiva respondo. Por multaj, kredi je postmorta vivo estas konsolo rilate al la morto de amata persono aŭ al la konscio de la propra morto.
 
Linio 53 ⟶ 54:
 
=== Renversebleco aŭ retroigebleco de morto ===
 
[[File:Plaque resurrection dead VandA M.104-1945.jpg|thumb|300px|Reviviĝo de sanktuloj.]]
Oni kutime parolas pri la nerenverseblo aŭ ne'[[retro]]'igeblo de morto, kaj, fakte, sciencistoj ĝis nun ne sukcesis redoni vivon al organismo, kies morton ili ĉeestis.
 
Tamen estas personoj kredantaj morton retroigebla aŭ renversebla; el ili, multaj kredas laŭvorte je la [[resurekto]] aŭ [[reviviĝo]] de [[Jesuo Kristo]], dum aliaj kovas grandan esperon je la evoluigo de [[kriogenkriogenado]]a konservado kaj revivigo de korpoj.
 
=== Senmorteco ===
Linio 63 ⟶ 66:
 
=== Sinmortigo ===
[[Dosiero:Sylvia plath.jpg|eta|dekstre|250px|[[Sylvia Plath]], fama usona verkistino, en 1957: ŝi sinmortigis en 1963. Ankaŭ multaj aliaj verkistoj kaj artistoj sinmortigis.]]
* Vidu la pli detalan artikolon [[sinmortigo]].
{{Ĉefartikolo|sinmortigo}}
Ĉu plu vivi – aŭ mortigi sin? Jen baza demando de ĉiutaga [[filozofio]].
 
Sinmortigo aŭ memmortigo estas la ago mortigi sin mem propravole, propradecide, ne akcidente.
 
Multaj religioj (sed ne ĉiuj) opinias sinmortigon [[peko]], dum kelkaj leĝaroj opinias ĝin [[krimo]]. Aliflanke, diversaj kulturoj rigardas ĝin respektinda maniero eliĝi el kelkaj hontoplenaj aŭ senesperaj situacioj.
 
=== Eŭtanazio ===
* Vidu la pli detalan artikolon [[{{Ĉefartikolo|eŭtanazio]].}}
Eŭtanazio estas ago por intence plifruigi la morton de homo, kies pluvivon li mem aŭ aliaj konsideras nedezirebla. Ĉar la rajto je vivo estas [[homaj rajtoj|homa rajto]], oni konsideras, ke maksimume la deziro de la homo mem povas pravigi eŭtanazion, kiu tiaokaze estas "helpo je sinmortigo".
 
=== Mortpuno ===
{{Ĉefartikolo|mortopuno}}
* Vidu la pli detalan artikolon [[mortpuno]].
La mortpuno punas krimon per mortigo de la kriminto. Kvankam ĝi kontraŭas la [[Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj|deklaracion de la homaj rajtoj]], pluraj ŝtatoj en la mondo [[nun en 2012|ankoraŭ]] aplikas ĝin, kiaj [[Usono]], [[Ĉinio]], [[Irano]] ktp.
 
La mortpuno distingiĝas de aliaj punoj per kelkaj bazaj ecoj: Ĝi absolute malhelpas plian krimadon de la punito, ĝi ŝparas al la socio la kostojn por teni lin en prizono, kaj ĝi estas ne malfarebla aŭ kompensebla en la okazo de eraro. Kontraŭantoj de la mortpuno argumentas, ke per ĝia apliko la socio perdas sian moralan avantaĝon super la krimuloj, nome ke ĝi sentas sin ligita al [[etiko|etikaj]] principoj.
Linio 99 ⟶ 103:
* {{citaĵo|''Senpaga estas nur la morto, sed ĝi kostas la vivon.''}}
 
== Bibliografio en beletraj verkoj==
{{Ĉefartikolo|Libroj pri morto}}
Ekzistas la plej diversaj libroj pri la temo morto, inter ili:
Linio 106 ⟶ 110:
* ''[[Faŭsto]]'', de [[Johann Wolfgang von Goethe]]
* ''[[La metamorfozo (Kafka)|La metamorfozo]]'' de [[Franz Kafka]]
* ''[[Memoraĵoj de Sinmortiginto]]'' de Camilo Castelo Branco
* ''[[Kroniko de anoncita morto]]'' de [[Gabriel García Márquez]]
 
== Referencoj ==
Linio 124 ⟶ 130:
* [[Murdo]]
* [[Sinmortigo]]
* [[Harakiro]]
* [[Kamikazo]]
* [[Sinbruligo]]
* [[Sinmortigo en beletraj verkoj]]
* [[Ŝajnmorto]]
* [[Mortigo]]
* [[Postmorto]]
* [[Reviviĝo]]
* [[Elisabeth Kübler-Ross]]
* [[Spiritismo]]
 
=== Pri ritoj ===
Linio 141 ⟶ 154:
* [[Cerba morto]]
* [[Klinika morto]]
* [[Nekropsio]]
 
==Bibliografio==
* Tankred Koch: Lebendig begraben. Geschichte und Geschichten vom Scheintod, Edition Leipzig 1990, ISBN 3-361-00299-0
* Falk Wiesemann: Auch die Angst hat ihre Mode. Die Angst vor dem Scheintod in der Zeit von Aufklärung und Romantik. Klartext, Essen 2004, ISBN 3-89861-018-7
 
{{Morto}}