Kiel registrite je 10:57, 7 apr. 2014 redakti 80.139.44.182 (diskuto) →‎Frua morto ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 04:26, 25 nov. 2014 redakti malfari KuBOT (diskuto \| kontribuoj) Robotoj 112 941 redaktoj e Roboto unuecigis titolon de lastaj sekcioj; kosmetikaj ŝanĝoj Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 1: [[~~dosiero~~Dosiero:Friedrich Krupp.jpg\|eta\|rekta\|Friedrich Krupp, samtempa [[siluetotondaĵo]]]] '''Friedrich Krupp''' (naskiĝinta la [[17-an de julio]] [[1787]] en [[Essen]]; mortinta la [[8-an de oktobro]] [[1826]] samurbe) estis [[germana]] industriisto. Li validas kiel fondinto de la [[gisŝtalfabriko Krupp]]<ref name="James">Harold James: ''Krupp - Deutsche Legende und globales Unternehmen''; Verlag C.H. Beck, Munkeno 2011, ISBN 978-3-406-62414-8.</ref> kaj de la el tio evoluinta entrepreno [[Friedrich Krupp AG]], kiun lia filo [[Alfred Krupp]] elkonstruos al la dumtempe plej granda industria entrepreno en Eŭropo kaj kiu en 1999 kunfandiĝis kun ŝtalproduktejo Thyssen al ''[[ThyssenKrupp AG]]''. == Familio kaj edukado == [[~~dosiero~~Dosiero:Alfred Krupp Geburtshaus.jpg\|eta\|Naskiĝdomo de Friedrich Krupp kaj lia filo [[Alfred Krupp]] ĉe Flachsmarkt en la [[centro de Essen\|urbocentro]] de [[Essen]], jen proks. 1850–1880]] Friedrich Krupp, de li ĝis nun neniu bildaĵo pri li estas konata<ref name="James"></~~ref~~>, estis filo de ''Peter Friedrich Wilhelm Krupp'' (1753–1795) kaj ties edzino Petronella<ref name="James"></~~ref~~>, denaska Forsthoff. Ili apartenis al indiĝena komercisto-familio de Essen, kiu origine estis elmigrinta el [[Nederlando]].<ref name="James"></~~ref~~> La avino de Friedrich Krupp junaĝe vidviniĝinta en 1757, Helene Amalie Krupp<ref name="James"></~~ref~~>, denaska Ascherfeld (1732–1810)<ref name="James"></~~ref~~>, estis formita el vendejo por koloniaj varoj, kiun ŝi estis heredinta de sia edzo ''Friedrich Jodocus Krupp'', en ligon de diversaj komercaj kaj manufakturaj entreprenoj<ref name="James"></~~ref~~>. Friedrich Krupp lernis ĉe Burg-Gimnazio, ĝis kiam lie aĝis 14 jarojn, kaj ricevis en la negoco de sia avino komercistan edukadon. En 1807 Friedrich Krupp ricevis de sia avino okaze de sia gefianĉiĝo kun Theresia Helena Johanna Wilhelmi (1790–1850, filino de komercisto el Essen) kiel donaco la ferfandejon ''Gute Hoffnung'' (bona espero), la dua plej aĝa ferfandejon de la iama [[Ruhr-Regiono\|industrizono norde de la Ruhr]],kiun ŝi estis akirinta en 1799<ref name="James"></~~ref~~>. Friedrich, kiun lia avino jam en la aĝo de 20 jaroj estis instalinta tie kiel fabrikestro<ref name="James"></~~ref~~> kaj ekde 1805 ankaŭ akiris bazajn konojn pri [[metalurgio]], mastrumis en la fandejo ne kontentige; ĝi staris en konkurenco al la najbara ''St.-Antony-Hütte'', kiu rilate la akvoprovizo komence havis starejajn avantaĝojn. Helene Amalie Krupp retiris en 1808 la transdonadon de la fabriko. Ferfandejo ''Gute Hoffnung'' transiris pli malfrue al la fratoj [[Franz Haniel\|Franz]] kaj [[Gerhard Haniel]] same kiel al [[Heinrich Arnold Huyssen]], kiu per fandejo ''Gutehoffnungshütte'' konstruis por longa tempo la plej grandan laborigan entreprenon de la pli malfrua [[Oberhausen]]. Linio 13: En 1808 Friedrich Krupp geedziĝis kun sia fianĉino Theresia Wilhelmi. Ekde tiu ĉi jaro li tenis kune kun aliaj societanoj negocon kun nederlandaj koloniaj varoj kaj transprenis post la morto de sia avino en 1810 ties kolonivaran vendejon. El la geedzeco devenis dum la sekvaj jaroj filino Ida (1809–1882) kaj la tri filoj [[Alfred Krupp\|Alfred]] (1812–1887), [[Hermann Krupp\|Hermann]] (1814–1879) Friedrich (1820–1901). == Entreprenofondado == [[~~dosiero~~Dosiero:Krupp Denkmal an der Walkmühle.jpg\|eta\|rekta\|Memorŝtono ĉe la loko de la iama feltigmuelejo, kie Friedrich Krupp konstruis sian unuan muelmartelegon]] Kiam en 1810 mortis Helene Amalie, avino de Friedrich Krupp, la heredaĵo iris al li kaj lia fratino Helene. Mallonge poste Krupp rezignis la negocojn per kolonivaroj kaj fondis per la kapitalo el la heredaĵo metiejon, kiun li etikedis la 20-an de novembro 1811<ref name="James"></~~ref~~> kiel ''Firma Friedrich Krupp zur Verfertigung des Englischen Gussstahls und aller daraus resultierenden Fabrikationen'' (Firmao Friedrich Krupp por la produktado de angla gisŝtalo kaj de ĉiuj el ĝi rezultajn fabrikaĵoj). Kunsocietanoj estis la fratoj Georg Karl Gottfried<ref name="James"></~~ref~~> kaj Wilhelm Georg Ludwig von Kechel<ref name="James"></~~ref~~>, kiuj jam havis spertojn pri la produktado de gisŝtalo.<ref name="James"></~~ref~~> Celo de Krupp estis, produkti la avidatan gisŝtalon, kiu ekde la kontinenta blokado de [[Napoléon Bonaparte]] ne eniris de [[Anglujo]] sur la eŭropan kontinenton. Li tamen ne estis la unua: la produktado de angla gisŝtalo estis nepre konata en Eŭropo, ekde kiam en 1804 Johann Conrad Fischer (1773–1854) en [[Schaffhausen]] estis rompinta la anglan monopolon. Do la merkato bezonis la produkton, tamen entreprenista lerteco mankis. Norde de la [[remparo de Essen]], sur la terpeco de malnova feltigmuelejo en la marĉa malaltejo de la [[Emscher]] ĉe la rivereto Berne, Krupp konstruis per la heredita mono la domojn por muela forĝomartelejo<ref name="James"></~~ref~~>. Tiu ĉi starloko tamen montriĝis kiel maltaŭga<ref name="James"></~~ref~~>, ĉar nur malbone kulturita. Aldoniĝis la ŝanceliĝa kaj ofte tro malalta akvonivelo de la rivereto Berne, kio ne taŭgis por kontinua movado de la forĝomarteloj. Komence Krupp povis produkti nur cementoŝtalon. En 1812 li unuafoje liveris fajlilojn el ĉi tiu materialo. La gisŝtalfabriko ĉe Berne estis finkonstruata en 1813, post kiam proksimume 30.000 [[talero]]j estis investitaj je minimumaj enspezoj<ref name="James"></~~ref~~>. Krupp fakte foruzis la familian riĉaĵon.<ref name="James"></~~ref~~> Krom tio la kunsocietanoj ''von Kechel'' montriĝis kiel nefidindaj. Minacate de [[bankroto]] Krupp si apartigis de ili post longaj, elspezaj jurprocesoj kaj fariĝis en 1816 sola tenanto de la firmao. En ĉi tiu jaro li unuafoje estis kapabla liveri anglan gisŝtalon. Tiutempe la kontinenta blokado tamen jam ekde tri jaroj estis nuligita, kaj la ''vera'' angla gisŝtalo denove kaj grandkvante estis havebla sur la kontinento.<ref name="James"></~~ref~~> == Pligrandiĝo == [[~~dosiero~~Dosiero:StammhausKrupp1819.jpg\|eta\|Fandejo kun inspektistodomo (mldekstre) en la jaro 1819]] En 1817 la produktado plietendiĝis je tanistaj instrumentoj, boriloj, turnĉiziloj, monerostampiloj kaj moneroruloj. Ĉar nun ankaŭ la plejofte kontenta [[Reĝlando Prusujo\|prusa]] mon-administracio en [[Duseldorfo]] apartenis al sia klientaro, Krupp atingis iom da renomo. Li ankaŭ povis vendi pli malgrandajn kvantojn da gisŝtalo al eksterlandaj klientoj.<ref name="James"></~~ref~~> La unuaj gisŝtalaj ruloj por la stampado de moneroj tamen preskaŭ ne alportis sukceson, ĉar la administracio rifuzigis naŭ el 14 ekzempleroj pro kvalitaj kaŭzoj.<ref name="James"></~~ref~~> Ĉar la fabriko ĉe Berne troviĝis sur malbona starloko, Krupp plialtigis en 1818 la fabrikadon kaj metis la fundamenton por la konstruado de la [[gisŝtalfabriko Krupp]] okcidente de la urbo Essen sur areo, kiu jam ekde la 17-a jarcento estis familia posedaĵo. La 18-an de oktobro 1819 la nova fabriko ekproduktis tie, ĉe la Ŝoseo al [[Mühlheim]] antaŭ la pordego ĉe (rivereto) Limbecke, (la nuna strato Altendorfer Straße). Ĝi estis konceptita je sesdek fandofornoj, sed post la unua konstruetapo nur ok ekzistis. Ankaŭ tiutempe Krupp konstruigis tie inspektistodomon, kiun pli malfrue lia filo Alfred Krupp altenstiligis al Pradomo [[Krupp]]. Tiu ĉi nova starejo proksime de Minejo Neuack, de kiu Krupp ricevis karbojn, estis avantaĝa. Tamen Krupp devis pluteni la malnovan forĝejon ĉe Berne, ĉe la nova starejo ne ekzistis akvofluo. Linio 29: En 1820 Krupp liveris ĉefe tranĉajn instrumentojn, segilojn kaj klingojn. En 1823 li finfine sukcesis produkti la altvaloran fandujan ŝtalon,<ref>Beyer, Burkhard, Kurzzusammenfassung</ref> kvankam la rezultoj ankoraŭ restis neklaraj. Gravaj metalurgiaj procesoj ankoraŭ ne estis klarigeblaj. Krom tio pro financa malabundeco oni uzis malsamajn ercojn, kio rezultigis malsaman giskvaliton, kiun la klientoj kompreneble ne deziris. Je la fino Friedrich Krupp estis investinta sian tutan heredaĵon kaj krom tio akceptinta tro altajn ŝuldojn. == Frua morto == [[~~dosiero~~Dosiero:Friedrich Krupp und Therese Grabplatten.jpg\|eta\|Tomboplatoj de Friedrich Krupp kaj sia edzino Therese sur la [[Tombejo Bredeney]]]] La firmao donis neniajn nomindajn profitojn. La altŝuldiĝinta fondinto de la gisŝtalfabriko pli kaj pli ne povis majstri sian duoblan ŝarĝigon kiel fabrikanto kaj samtempe kiel tenanto de diversaj oficoj kaj honoroficoj en la urbo Essen.<ref name="James"></~~ref~~> Sekve de tio Friedrich Krupp grave malsaniĝis litoligite. En 1824 pro financaj kaŭzoj li devis transloĝiĝi en la inspektistodomon de sia fabriko. La klaskonvena domo ĉe ''Flachsmarkt'', tuj apud la [[Marktkirche (Essen)\|Marktkirche]], en kiu loĝis la sespersona familio, transdoniĝis al la kreditoroj.<ref name="James"></~~ref~~> La 8-an de oktobro 1826 Friedrich Krupp mortis 39 jarojn aĝa pro [[pulmo\|pulma]] akvoŝvelo. Li estis entombigata sur la tiama protestanta tombejo de Essen, kiu nun estas surkonstruita. Lia tomboplato troviĝas nun sur la urba [[Tombejo Bredeney]]. La entrepreno Krupp laborigis je la momento de lia morto ankoraŭ sep laboristojn. Vidvino Therese pludirektis, subtenate de sia plej aĝa, 14-jara filo [[Alfred Krupp\|Alfred]] kaj aliaj parencoj la entreprenon.<ref name="James"></~~ref~~> Ŝi restis ĝis 1848 posedanto. Filo Alfred kondukis la entreprenon dum la postsekvaj jardekon al tutmonda prestiĝo. La sekvatempa firmaonomo [[Friedrich Krupp AG]] tamen ekzistis ankoraŭ ĝis la kunfandiĝo al [[ThyssenKrupp\|ThyssenKrupp AG]] en la jaro 1999. == Literaturo == * Franz Maria Feldhaus: Krupp, Friedrich. En: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). vol. 55, Duncker & Humblot, Lepsiko 1910, p. 537 s. * Renate Köhne-Lindenlaub: Krupp, Friedrich. En: Neue Deutsche Biographie (NDB). vol. 13, Duncker & Humblot, Berlino 1982, ISBN 3-428-00194-X, p. 129 s. * Wilhelm Berdrow: ''Friedrich Krupp, der Gründer der Gussstahlfabrik, in Briefen und Urkunden.'' Herausgegeben im Auftrage der Friedr. Krupp AG. Baedecker, Essen (Ruhr) 1915. * Ders.: ''Friedrich Krupp (1787–1826).'' In: Rheinisch-Westfälische Wirtschaftsbiographien, Band I. Aschendorff, Monastero 1931, pj. 20-37. * Beyer, Burkhard: Vom Tiegelstahl zum Kruppstahl.Technik- und Unternehmensgeschichte der Gussstahlfabrik von Friedrich Krupp in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts. Essen: Klartext Verlag 2007. ISBN 978-3-89861-506-8 * Frank Stenglein: Krupp - Höhen und Tiefen eines Unternehmens, Essen: Klartext Verlag 2011. ISBN ~~9783837505184~~978-3-8375-0518-4 (paĝoj 15 ĝis 20) == ~~Ligoj~~Eksteraj ~~eksteren~~ligiloj == * {{DNB-Portal\|118778129}} * [http://www.thyssenkrupp-technologies.com/de/konzern/geschichte_grfam_k1.html Biografio de Friedrich Krupp] ĉe [[ThyssenKrupp]] == Referencoj == <references /> [[Kategorio:minindustriaj entreprenistoj]]▼ [[Kategorio:entreprenistoj de Essen]]▼ [[Kategorio:germanoj]]▼ [[Kategorio:Krupp\|Friedrich]]▼ {{vivtempo\|1787\|1826\|Krupp, Friedrich}} [[Kategorio:viroj]]▼ ▲[[Kategorio:~~minindustriaj~~Minindustriaj entreprenistoj]] ▲[[Kategorio:~~entreprenistoj~~Entreprenistoj de Essen]] ▲[[Kategorio:~~germanoj~~Germanoj]] ▲[[Kategorio:Krupp\|Friedrich]] ▲[[Kategorio:~~viroj~~Viroj]]

Friedrich Krupp: Malsamoj inter versioj