Vikipedio

Rozo: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Neniu resumo de redakto
Neniu resumo de redakto
Linio 77:
[[dosiero:Rosa acicularis 8448.JPG|eta|''[[Rosa acicularis]]'']]
=== Disvastigo ===
La genro limiĝis origine sur la norda hemisfero. Ĝi, do, estas [[holartktiso|holarktisa]] floro. Ĝi kreskis tie en ĉiu tri moderaj zonoj en la [[boreala zono|boreala]], en la nemorala kaj en la meridionala zonoj. Nur malmultaj specioj entendiĝas ĝis la subtropikaj aŭ tropikaj montaroj: ''Rosa montezumae'' en [[Meksikio]], ''Rosa abyssinica'' en [[Etiopio]] kaj la [[Araba duoninsulo|Arabio]], ''Rosa leschenaultiana'' en la sudokcidenta [[Hindio]], kaj ''Rosa transmorrisonensis'' kaj ''Rosa philippinensis'' sur [[Luzono]]. En la nordo kelkaj specioj kreskas ĝis la akta arbara limo aŭ eĉ trans la [[polusa cirklo]]: ''[[Rosa acicularis]]'', ''[[Rosa majalis]]'' kaj [[mola rozo]] (''Rosa mollis''). En Eŭropo rozoj kreskas ĝis [[Islando]] kaj norda [[Skandinavio]]. En Ĉinio nature kreskas ĉirkaŭ 95 specioj, 65 nur tie.<ref name="FoC" />
Ekzistas nur unu specio kie nature kreskas kaj en Eŭropo kaj en Nordameriko: ''Rosa acicularis''.
 
== Sistematiko ==
La genro “Rosa” estas la sola genro el la [[Tribo (biologio)|tribo]] ''Roseae''. D. Potter k.a. metis ĝin 2007 post revizio de la plantfamilio en la nova subtribo Rosodae kune kun “[[Rubus]]”.<ref name=”Potter”>D. Potter, T. Eriksson, R. C. Evans, S. Oh, J. E. E. Smedmark, D. R. Morgan, M. Kerr, K. R. Robertson, M. Arsenault, T. A. Dickinson, C. S. Campbell: “ Phylogeny and classification of Rosaceae”. Plant Systematics and Evolution, Band 266, 2007, S. 5–43. {{DOI|10.1007/s00606-007-0539-9}}</ref>
La genra nomo “Rosa” estas la [[latina lingvo|latina nomo]] por rozo. Ambau esprimoj baziĝas sur la [[hindeŭropa pralingvo|hindeŭropa]] radiko *vrod aŭ *vard.
=== Interna sistematiko ===
[[dosiero: Baikonur 01.jpg|eta|persa rozo („Rosa persica“)]]
[[dosiero:Rosa moyesii1HELLAN.jpg| eta |[[mandarina rozo]] („Rosa moyesii“)]]
[[dosiero:Gebirgsrose.jpg| eta |[[pendanta rozo]] („Rosa pendulina“)]]
[[dosiero:Rosa willmottiae 4.jpg| eta |Willmott-a rozo („Rosa willmottiae“)]]
[[dosiero:Rosa nitida.jpg| eta |[[brilanta rozo]] („Rosa nitida“)]]
Linio 94:
[[dosiero:Wild Rosa gallica Romania.jpg| eta |[[vinagra rozo]] (“Rosa gallica”)]]
{{polurinda}}
La genro “Rosa” konsistas el ĉirkaŭ 100 ĝis 200 8eĉ ĝis 250) specioj.<ref name=”FoC” /> .
La genro estas dividita en kvar subgenroj, el kiuj kelkaj denove estas dividitaj en sekkcioj. Menciitaj estas la eŭropa specioj la HENKER 2003 (slekto, aldonoj estas signitaj).
• Subgenro „Hulthemia“. Ĝi estas kelkfoje memstara genro „Hulthemia“, ĝi estas laŭ molekulgenetikaj esploroj nedubeble parto de la genro „Rosa“<ref name=“Wissemann2005“ />. Ĝi nur entenas unu specio:
** Persa rozo („[[Rosa persica]]“ MICĤ. EX J.F.GMEL.)<ref name=“Zander2008“ />: Ĝi estas disvastigita en [[Mezazio]], [[Irano]], [[Afganio]] kaj [[Siberio]].
• Subgenro “Rosa” (sin.: “Eurosa” FOCKE):
** Sekcio “Banksianae” |LINDL.: Ĝu havas du speciojn:<ref name=”FoC” />
*** [[Banks-rozo]] (“[[Rosa banksiae]]” W.T.AITON): Gi kreskas kun du varioj en alteco inter 500 kaj 2200 metrojn en la ĉinaj provincoj [[Gansuo]], [[Guiŝuo]], [[Henano]], [[Hubejo]], [[Jiangsuo]], [[Siĉuano]] kaj [[Junano]].<ref name=”FoC” /><ref name=”GRIN” />
*** “[[Rosa cymosa]]” TRATT., la taksonomio statuso estas pridiskutata.<ref name=”Wissemann2005” />: Ĝi hejmiĝas en Ĉinujo, [Tajvano]], [[Laoso]] kaj [[Vjetnamio]] vor.<ref name=”FoC” />
** Sekcio “Bracteatae” Thory: Ĝi nur havas unu specio
*** Macartney-rozo (“[[Rosa bracteata]]” J.C.WENDL.): Ĝi nature krekas kun du varioj en suda Japanio, Tajvano kaj la ĉinaj provincoj Fuĵiano, Guiŝuo, Hunano, Jiangsuo, Jianĝio, Junano kaj Ĝeĝjango .<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa clinophylla]]” THORY, taksonoimie neklare<ref name=”Wissemann2005” />
** Sekcio “Caninae”: Ekzistas ĉ. 60 specioj, vidu [[hundorozo]].
** Sekcio “Carolinae”: Ĝi havas ses speciojn en Nordameriko, lasttempe ordigite en la sekcio “Cinnamomeae”.<ref name=”Wissemann2007” />
*** [[ROSARosa CAROLINAcarolina]] L.<REF NAME=”ZANDER2008” />
*** [[BRILANTAbrilanta ROZOrozo]] (“ROSA“Rosa nitida” WILLD.)<ref name=”Zander2008” />
*** [[marĉa rozo]] (“Rosa palustris” MARSHALL)<ref name=”Zander2008” />
*** [[virginia rozo]] (“Rosa virginiana” MILL.)<ref name=”Zander2008” />
** Sekcio “Cinnamomeae” kun ĉ. 85 specioj en Nordameriko, Azio kaj Eŭropo (ĉi tie kvar specioj) la plej granda sekcio:
*** [[”Rosa acicularis”]] LINDL.<ref name=”Zander2008” />: Tiu [[Boreala zono|boreala ]] specio nature kreskas en [[Kanado]], [[Alasko]], [[Usono]], [[Azio]], Nord- kaj [[Orienteŭropo]].
*** arkansasa rozo („[[Rosa arkansana]]“ PORTER<ref name=“Wissemann2005“ />: Ĝi nature kreskas en Kanado kaj Usono.
*** „[[Rosa beggeriana]]“ Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.<ref name=“Wissemann2005“ />: Ĝi estas ofta en Irano, in Afganio, [[Kazaĥio]], [[Mongolio kaj en la ĉinaj provincoj Gansuo kaj [[Ŝinĝjango]].<ref name=“FoC“ />
*** [[Rosa blanda]] (AITON)< aŭ labradora rozo ref name=“Zander2008“ />: Ĝi nature kreskas en Nordameriko.
*** „[[Rosa laxa]]“ RETZ.<ref name=“Wissemann2005“ />: Ĝi nature kreskas en Ŝinĝjango , la Interna Mongolio, meza Siberio kaj [[Mezazio]].
*** „[[Rosa majalis]]“ HERRM.<ref name=“Zander2008“ />: Ĝi nature kreskas en Eurazio.
*** [[mandarena rozo]] (“Rosa moyesii” HEMSL. & E.H.WILSON): Ĝi nature kreskasen altecoj inter 2700 kaj 3800 metrojn nur en la ĉinaj provincoj Siĉuano kaj Junano.<ref name=”FoC” />
*** [[Rosa multibracteata]] HEMSL. & E.H.WILSON): Ĝi nature kreskas en altoj de 2100 ĝis 2500 mrojn nur en la ĉinaj provincoj Siĉuano kaj Junano.<ref name=“FoC“ />
*** [[alpa rozo]] („Rosa pendulina“ L.)<ref name=“Zander2008“ />: Ĝi nature kreskas en Eŭropo.
*** [[sulka rozo]] („Rosa rugosa“ THUNB.): Ĝi nature kreskas en Orientazio kaj en Eŭropo ĝiestas invazia specio.
*** „[[Rosa sertata]]“ ROLFE<ref name=“Wissemann2005“ />: Ĝi kreskas en du varioj en la ĉinaj provincoj Anhuio Gansuo, Henano, Hubejo, Jiangsuo, Jianĝi, Ŝenŝjio, Ŝanŝio, Siĉuano, Junano kaj Ĝeĝjango en alteco de 1400 kaj 2200 metrojn. <ref name=“FoC“ />
*** “[[Rosa arkansasa|Rosa suffulta]]” Greene<ref name=”Wissemann2005” />
*** [[Willmotts-rozo]] („Rosa willmottiae“ Hemsl.<ref name=“Wissemann2005“ />): Ĝi kreskas en du varioj en alteco inter 1300 kaj3800kaj 3800 metrojn nur en lla okcidentaj partoj de la ĉinaj provincoj Gansuo, Ĉinghajo kaj Siĉuano.<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa woodsii]]“ LINDL.<ref name=“Wissemann2005“ />: Ĝi nature kreskas de Alasko ĝis Meksikio.
** Sekcio “Indicae” (sin.: “Rosa” sect. „Chinenses“ DC. EX SER.): Ĝi nur konsistas el du aŭ trei specioj:
*** Ĉina rozo („[[Rosa chinensis]]“ JACQ.): Ĝi nur kreskas nature en la ĉinaj provincoj Guĵuo kaj Siĉuano.<ref name=“FoC“ />
*** [[odor-rozo]], („[[Rosa odorata]]“ (ANDREWS) SWEET): Ĝi nature kreskas en Birmo, Tajlando, norda Vjetnamio kaj ls ĉina provinco Junano.<ref name=“FoC“ />
*** [[gigantflora rozo]] („[[Rosa gigantea]]“ COLLETT EX CRÉP.<ref name=“Wissemann2005“ />): Ĝi nature kreskas en nordorienta Hindio, Birmo kaj la ĉina provinco Junano.
** sekcio „Laevigatae“ THORY: Ĝi nur havas unu specio:
*** [[ĉeroka rozo]] („Rosa laevigata“ MICĤ.): Ĝi nature kreskas en Ĉinio kaj Tajvano.<ref name=“FoC“ /> En Nordameriko ĝi estas [[invadaj specioj|novplanto]].
** sekcio „Pimpinellifoliae“ DC. EX SER.: Ĝ konsistas el ĉ. 15 Specioj en [[Eurazio]]:
*** „[[Rosa altaica]]“ WILLD.<REF NAME=“WISSEMANN2005“ />
*** „[[Rosa ecae]]“ AITCH.<REF NAME=“WISSEMANN2005“ />: Ĝi nature kreskad en Mezazio, Afganio kaj Pakistano.
*** malbonodora rozo („[[Rosa foetida]]“ HERRM.)<ref name=“Zander2008“ />: Tiu ĉi kulturozo venas el Malgrandazio ĝis norokcidenta Himalajo.
*** Ĉina or-rozo („[[Rosa hugonis]]“ HEMSL.): Ĝi kreskas en altecoj inter 600 kaj 2300 metrojn en la ĉinaj provincoj Gansuo, Ĉinghajo, Ŝanŝio kaj Siĉuano.
*** „[[Rosa primula]]“ BOULENGER<ref name=“Wissemann2005“ />: Ĝi kreskas en alteco inter 800 kaj 2500 metrojn en la ĉinaj provincoj Gansuo, Hebejo, Henano, Ŝanŝio, kaj Siĉuano.<ref name=“FoC“ />
*** [[silka rozo]] („Rosa sericea“ LINDL.): Gi multe kreskas en Hindio, Butan, Sikimo, Biemo kaj la ĉinaj provincoj Gŭiĝoŭo, Siĉuano, Tibeto kaj Junano.<ref name=“FoC“ />
*** [[multpikaĵa rozo]] („Rosa spinosissima“ L.)<ref name=“Zander2008“ />: Ĝi nature kreskas en Eŭrazio kaj en Nordameriko ĝi estas novplanto.
** Sekcio „Synstylae“ DC.: Ĝi konsistas el 30 ĝis 35 specioj en Azio, Nordameriko, Afriko kaj Eŭropo:
*** [[Abesina rozo]] („Rosa abyssinica“ R.BR. EX LINDL.): Ĝi estas la sola specio kiu sole nur kreskas nature en Afriko.
*** “[[Rosa anemoniflora]]” FORTUNE EX LINDL.<ref name=”FoC” />
*** [[kampa rozo]] („Rosa arvensis“ HUDS.)<ref name=“Zander2008“ />: Ĝi nature kreskas en Eŭropo kaj Turkio.
*** „[[Rosa brunonii]]“ LINDL.<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa daishanensis]]“ T.C.KU<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa deqenensis]]“ T.C.KU<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa derongensis]]“ T.C.KU<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa duplicata]]“ T.T.YU & T.C.KU: Ĝi nature kreskas en Tibeto.<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa filipes]]“ REHDER & E.H.WILSON: Ĝi kreskas en altoj inter 1300 kaj 2300 metroj en la ĉinaj provincoj Gansuo, Ŝanŝio, Siĉuano, Tibeto kaj Junano.<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa glomerata]]“ Rehder & E.H.Wilson
*** „[[Rosa helenae]]“ Rehder & E.H.WILSON<ref name=“Wissemann2005“ />:. Ĝi nature kreskas en Tajlando, Vjetnamio kaj la ĉinaj provincoj Gansuo, Guiŝuo, Hubejo, Ŝanŝio, Siĉuano kaj Junano.<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa henryi]]“ Boulenger
*** „[[Rosa kunmingensis]]“ T.C.KU<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa kwangtungensis]]“ T.T.YÜ & H.T.TSAI<ref name=“FoC“ />
*** “[[Rosa langyashanica]]” D.C.ZHANG & J.Z.SHAO<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa lasiosepala]]” METCALF<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa lichiangensis]]” T.T.Yu & T.C.Ku<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa longicuspis]]” BERTOLONI<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa luciae]]” FRANCHET & ROCHEBRUNE<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa ludingensis]]” T.C.KU<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa maximowicziana]]” REGEL<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa miyiensis]]” T.C.KU<ref name=”FoC” />
*** [[Rosa multiflora|multflora rozo]] (“Rosa multiflora” THUNB. EX MURRAY): Ĝi kreskas nature en Ĉinio, Tajvano, Japanio kaj Koreio.<ref name=”FoC” />
*** [[fenica rozo]] („Rosa phoenicia“ BOISS.)<ref name=“Zander2008“ />: Ĝi nature kreskas en le orienta mediteranea regiono.
*** “[[Rosa pricei]]” HAYATA<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa rubus]]” H.LÉV. & Vaniot<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa sambucina]]” KOIDZUMI<ref name=”FoC” />
*** [[ĉiamverda rozo]] („Rosa sempervirens“ L.)<ref name=“Zander2008“ />: Ĝi nature kreskas en Sudeŭropo, Nordafriko, Turkio kaj Sirio.
*** Preria rozo („[[Rosa setigera]]“ MICĤ.): Ĝi hejmisgas en Nordameriko.
*** “[[Rosa shangchengensis]]” T.C.KU<ref name=”FoC” />
*** “[[Rosa soulieana]]” CRÉP.<ref name=”FoC” />
*** „[[Rosa taiwanensis]]“ NAKAI: Ĝi nature kreskas en alteco sub 2500 metroj en Tajvano.<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa transmorrisonensis]]“ HAYATA: Ĝi nature kreskas en Tajvano kaj [[Filipinoj]].<ref name=“FoC“ />
*** “[[Rosa uniflorella]]” BUZUNOVA<ref name=”FoC” />
*** „[[Rosa weisiensis]]“ T.T.YU & T.C.KU<ref name=“FoC“ />
*** „[[Rosa wichuraiana]]“ CRÉP.: Ĝi devenas el [[Orientazio]].
** Sekcio „Rosa“ (antaŭe „Gallicanae“ DC.): Ĝi nur konsistas el unu specio:
*** [[gaŭla rozo]] („Rosa gallica“ L.)<ref name=“Zander2008“ />: Ĝi hejmiĝas en Eŭropo kaj Proksima Azio.
• Subgenro „Platyrhodon“: Ĝi konsistas el nur unu specio:
** [[erinaca rozo]] („Rosa roxburghii“ TRATT.): Ĝi nature kreskas en multaj regionoj de Ĉinio kaj Japanio.<ref name=“FoC“ />
• Subgenro „Hesperhodos“: Ĝi konsitas el jenaj du specioj el Nordameriko
** [[stelforma rozo]] („Rosa stellata“ WOOTON)<ref name=“Zander2008“ />: .Ĝi kreskas nature en Usono.
** „[[Rosa minutifolia]]“ ENGELM.<ref name=“Wissemann2005“ />
La secioj tre similas unu al la aliaj en morfologiaj kaj molekulgenetikaj karakterizaĵoj. Multaj specioj verŝajne nur ekestis en [[Holoceno]]. La ofta apero de hibridoj estas signo por ankoraŭ ne finiĝinta evoluo. De la multspeciaj sekcioj verŝajne nur „Caninae“ estas [[monofila]]. La sekcioj „Carolinae“ kaj „Cinnamomeae“ kaj „Synstylae“ „Indicae“ estas ne la kladaj kriterio dividablaj kaj lasttempe oni rigardas ilin kiel propraj sekcioj.<ref name=“Wissemann2005“ />
<gallery>
Rosa glauca A.jpg|''[[Rosa glauca]]''
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Rozo"