Dentalo: Malsamoj inter versioj

En [[lingvistiko]], '''dentalo''' (aŭ '''denta konsonanto''', aŭ pleonasme '''dentala konsonanto''') estas [[konsonanto]] artikulaciata per tuŝo de la [[lango]] kontraŭ la supraj dentoj, kiel ekzemple {{IPA|/t/}}, {{IPA|/d/}}, {{IPA|/n/}}, kaj {{IPA|/l/}} en iuj lingvoj. Dentaloj estas primare distingataj disde sonoj en kiuj kontakto estas farata inter la lango kaj la [[Gingivo|ginviva]] kresto, kiel en la angla (vidu artikolon [[Alveolaro|Alvolaraalveolara konsonanto]]), pro la akustika simileco inter la sonoj kaj la fakto, ke en la [[latina alfabeto]] ili ambaŭ estas ĝenerale skribataj per la samaj simboloj aŭ signoj (''t'', ''d'', ''n'', kaj tiel plu).

''Puraj'' aŭ ''apikalaj'' dentaloj okazas en multaj lingvoj. En la [[Albana lingvo|Albanaalbana]], estas du [[lateralo|lateralaj]] (flankaj) proksimaĵoj, (''l''-sonoj): unu [[apikalo|apikala]] alveolaro, kaj unu apikala dentalo. Tamen, la apikala dentala konsonanto estas [[artikulacio|artikulaciata]] per la [[retirita langa radiko]] — tio estas, ĝi estas [[velarizado|velarizita]] (alvelarigita).

La [[Sanskrita lingvo|Sanskritasanskrita]], la [[Hindia lingvo|Hindiahindia]] kaj ĉiuj aliaj [[Hindiaj lingvoj]] havas tutan aron da dentalaj [[plozivo]]j kiuj okazas [[fonemo|foneme]] kiel [[Voĉa konsonanto|voĉaj]] kaj nevoĉaj, kaj kun aŭ sen [[aspiracio]]. Ankaŭ la [[Nazala konsonanto|nazalanazalo]] plozivo {{IPA|/n/}} ekzistas en tiuj lingvoj, sed estas sufiĉe alveolara andkaj apikala artikulacie. En tiuj lingvoj ĉi tiuj [[koronalo|koronalaj]] haltojplozivoj kaj nazaloj estas tre similaj al tiuj trovataj en la Hispanahispana (apiko-dentalo), sed malsamaj al tiuj en la Francafranca (lamino-alveolaro), kaj sufiĉe distingaj de tiuj trovataj en la angla (apiko-alveolaro). Al la parolanto de la hindia, la alveolaraj {{IPA|/t/}} kaj {{IPA|/d/}} de la angla sonas pli similaj al la respektivaj [[retroflekso|retrofleksaj konsonantoj]] de sia propra lingvo ol al la dentalaj.

La Hispanahispana kaj la Italaitala havas aron da dentalaj [[haltoplozivo]]j kaj [[nazalo]]j: apiko-dentalaj haltoj okazas kiel [[alofono]]j de {{IPA|/t/}}, {{IPA|/d/}}, kaj {{IPA|/n/}}, respektive. Notindas en la ekzemploj, ke dumke {{IPA|/t/}} kaj {{IPA|/d/}} ordinare estas realigataj kiel apiko-dentalaj haltojplozivoj, la hispana {{IPA|/n/}} ordinare estas realigata kiel apiko-alveolara haltonazalo (kiel en la angla), sed [[asimiliĝo|asimiliĝas]] al la apiko-dentala loko de articulacio kiam ĝi antaŭas tian konsonanton. La hispana alveolara lateralo {{IPA|/l/}} faras la samon.