Interna milito: Malsamoj inter versioj

'''Interna milito''' (ofte nomata ankaŭ ''enlanda milito'' kaj ''intercivitana milito'') estas [[milito]], en kiu la fortoj partoprenantaj en la konflikto apartenas al la sama [[lando]], [[imperio]] aŭ (alitipa) politika estaĵo, kaj batalas por alpreni la regadon de la regno. La esprimoj ''intercivitana milito'', ''civitana milito'' aŭ ''civila milito'' ne ĝustas, ĉar ili supozigas,, ke la armita konflikto ne enhavas armeojn, kio maloftas aŭ tute ne eblas: civiluloj kiam armiĝas jam ne plu estas civiluloj.

 

 

Interna milito estas alt-intensa konflikto, ofte implikante kutime armetrupojn, kiu estas eltenita, organizita kaj grandskala. Internaj militoj povas rezultigi nombregojn de viktimoj kaj la konsumo de signifaj resursoj.<ref name=hironaka3>Ann Hironaka, ''Neverending Wars: The International Community, Weak States, and the Perpetuation of Civil War'', Harvard University Press: Cambridge, Mass., 2005, p. 3, ISBN 0-674-01532-0</ref>

Internaj militoj ekde la fino de [[2-a Mondmilito]] daŭris averaĝe iom pli ol kvar jarojn, kio estas rimarkinda pliiĝo de la unu-kaj-duonjara averaĝo de la 1900-1944 periodo. Dum la indico de apero de novaj internaj militoj estis relative stabila ekde la mezo de la [[19-a jarcento]], la kreskanta daŭro de tiuj militoj rezultigis kreskantajn nombrojn da militoj daŭrantajn en ĉiu tempo. Ekzemple, ekzistis ne pli ol kvin internaj militoj survoje samtempe en la unua duono de la [[20-a jarcento]] dum pli ol 20 samtempaj internaj militoj okazis proksime al la fino de la [[Malvarma Milito]] antaŭ ol ĝi finiĝis. Ekde [[1945]], enlandaj militoj rezultigis la mortojn de pli ol 25 milionoj da homoj, same kiel la malvola delokiĝo de milionoj pli. Enlandaj militoj krome rezultigis ekonomian kolapson; [[Somalio]], [[Birmo]] ([[Mjanmao]]), [[Ugando]], [[Demokratia Respubliko Kongo]] kaj [[Angolo]] estas ekzemploj de landoj kiuj estis konsideritaj kun esperplenaj futuroj antaŭ esti englutitaj en internaj militoj.<ref>Hironaka (2005), pp. 1-2, 4-5</ref>

 

James Fearon, akademiulo de civitaj militoj en [[Universitato Stanford]], difinas internan militon kiel "perforta konflikto ene de lando kontraŭbatalita fare de fakorganizitaj grupoj kiuj planas preni potencon en la centro aŭ en regiono, aŭ ŝanĝi registarpolitikojn".<ref name=fearon/> Ann Hironaka plue precizigas ke unu flanko de enlanda milito estas la ŝtato.<ref name=hironaka3/> La intenseco ĉe kiu burĝa tumulto iĝas civita milito estas pristudita fare de akademiuloj. Kelkaj politikaj sciencistoj difinas enlandan militon kiel okazigo de pli ol 1000 viktimoj,<ref name=fearon/> dum aliaj plue precizigas ke almenaŭ 100 devas veni de ĉiu flanko.<ref>Edward Wong, [http://www.nytimes.com/2006/11/26/world/middleeast/26war.html?_r=1&oref=slogin "A Matter of Definition: What Makes a Civil War, and Who Declares It So?"] ''New York Times'' November 26, 2006</ref> La projekto ''Correlates of War'' (Korelacioj de Milito), datenserio vaste uzita de akademiuloj pri konfliktoj, klasifikas intercivitajn militojn kiel okazigo de pli ol 1000 milit-rilataj viktimoj por jaro da konflikto. Tiu indico estas malgranda frakcio de la milionoj mortigitaj en la Dua Sudana Enlanda Milito kaj en la Kamboĝa Enlanda Milito, ekzemple, sed ekskludas plurajn tre diskonigitajn konfliktojn, kiaj ekzemple ''La Problemoj'' de [[Nord-Irlando]] kaj la lukto de la [[Afrika Nacia Kongreso]] en la epoko de [[Apartismo]] en [[Sudafriko]].<ref name=hironaka3/>

 

La [[Konvencio de Ĝenevo]] ne specife difinas la esprimon "interna milito", tamen oni skizas la respondecajn kampojn de partioj en "armita konflikto ne de internacia karaktero". Tio inkludas internajn militojn, aliflanke neniu specifa difino de interna milito estas disponigita en la teksto de la Konvencioj.

 

Tamen la [[Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco]] serĉis disponigi iun klarigon tra siaj komentaĵoj pri la Konvencio de Ĝenevo, notante ke la Konvencioj estas "tiel ĝeneralaj, tiel neklaraj, ke multaj el la delegacioj timis ke eble estos prenita por kovri ajnan agon faritan fare de forto de armoj". Sekve la komentaĵoj zorgas pri malsamaj "kondiĉoj" laŭ kiuj la apliko da la Ĝeneva Traktato dependus, la komentaĵo tamen substrekas ke tiuj ne devus esti interpretitaj kiel rigidaj kondiĉoj. La kondiĉoj listigitaj fare de la IKRK en ĝia komentaĵo estas kiel sekvas:<ref>Fina Registro de la Kvara Ĝeneva Konvencio de 1949, (Volume II-B, p. 121)</ref><ref>Vidu ankaŭ la [[Internacia Komitato de la Ruĝa Kruco]] [http://www.icrc.org/ihl.nsf/COM/375-590006?OpenDocument commentary] pri la Tria Ĝeneva Konvencio de 1949, Artikolo III, Sekcio "A. Cases of armed conflict" ĉe la interpreto de IKRK pri la difino kaj listado de proponita alternativa vortumado.</ref>

 

(4) (a) Ke la ribelantoj havu organizon asertantan havi la karakterizaĵojn de Ŝtato; (b) Ke la ribelantoj faru aŭtoritatajn ekzercojn kiel reale aŭtoritata ''[[de facto]]'' super la loĝantaro ene de difinita parto de la nacia teritorio; (c) Ke la armetrupoj agu sub la direkto de fakorganizita aŭtoritato kaj estu pretaj observi la ordinarajn militleĝojn; (d) Ke la ribelanta aŭtoritato jesu esti ligitaj per la provizaĵoj de la Konvencio.

 

Akademiuloj esplorantaj la kialon de interna milito estas altiritaj per du kontraŭstaraj teorioj, nome por avideco kontraŭ plendo. Malglate deklarite: ĉu konfliktoj estas kaŭzitaj fare de homoj kiuj, ĉu difiniĝas laŭ etneco, religio aŭ alia socia alligiteco, aŭ ĉu konfliktoj komenciĝas ĉar ĝi estas rilataj al la ekonomiaj plej bonaj avantaĝoj de individuoj kaj grupoj kiuj komencas ilin? Scienca analizo apogas la konkludon ke ekonomiaj kaj strukturaj faktoroj estas pli gravaj ol tiuj de identeco en okazoj de interna milito.<ref>Vidu, ekzemple, Hironaka (2005), pp. 9–10, kaj Paul Collier, Anke Hoeffler kaj Nicholas Sambanis, "The Collier-Hoeffler Model of Civil War Onset and the Case Study Project Research Design," en Collier & Sambanis, Vol 1, p. 13</ref>

 

Ampleksa studo de interna milito estis aranĝita fare de teamo de la [[Monda Banko]] komence de la 21-a jarcento. La studkadro, kiu estis nomita la Modelo Collier–Hoeffler, ekzamenis 78 kvinjarajn pliigojn de interna milito okazintaj de 1960 ĝis 1999, same kiel 1,167 kvinjarajn pliigojn de "neniu enlanda milito" por komparo, kaj submetis la datenojn lokitajn al regresa analizo por vidi la efikon de diversaj faktoroj. La faktoroj kiuj pruviĝis havi statistike signifan efikon al la ŝanco ke interna milito okazus en iu antaŭfiksita kvinjara periodo estis:<ref name=cs17>Collier & Sambanis, Vol 1, p. 17</ref>

 

Alta proporcio de primaraj krudvaroj en naciaj eksportaĵoj signife pliigas la riskon de konflikto. Lando ĉe "pintodanĝero", kun krudvaroj konsistantaj el 32% da [[malneta enlanda produkto]], havas 22% riskon de falado en internan militon en antaŭfiksita kvinjara periodo, dum lando kun neniuj primaraj krudvaraj eksportaĵoj havas 1% da risko. Se disagregite, nur [[nafto]] kaj ne-naftaj grupiĝoj montris malsamajn rezultojn: lando kun relative malaltaj niveloj de dependeco de naftaj eksportaĵoj estas ĉe iomete malpli risko, dum altnivela dependeco de [[petrolo]] kiel eksportaj rezultoj en iomete pli da risko de interna milito ol nacia dependeco de alia primara krudvaro. La verkintoj de la studo interpretis tion kiel la rezulto de la facileco laŭ kiu primaraj krudvaroj povas esti eldevigitaj aŭ kaptitaj kompareble al aliaj formoj de riĉo; ekzemple, estas facile kapti kaj kontroli la produktadon de orminejo aŭ naftejo komparite kun sektoro de vestoproduktado aŭ gastigaj servoj.<ref name=cs16>Collier & Sambanis, Vol 1, p. 16</ref>

 

Dua fonto de financo estas naciaj diasporoj, kiuj povas financi ribelojn kaj insurekciojn el eksterlande. La studo trovis ke statistike interŝanĝi la grandecon de la [[diasporo]] de lando de la plej malgranda trovita en la studo al la plej granda rezultis en sesobla pliiĝo en la ebleco de intera milito.<ref name=cs16/>

 

 

Malalte popersona enspezo estis proponita kiel kialo por plendo, ekigante armitan ribelon. Tamen, por ke tio estu vera, oni atendus ekonomian malegalecon ankaŭ signifa faktoro en ribeloj, kie ĝi ne estas. La studo tial finis ke la ekonomia modelo de ŝancokosto pli bone klarigis la rezultojn.<ref name=cs17/>

 

Altaj niveloj de loĝantara disiĝo kaj, laŭ pli malgranda mezuro, la ĉeesto de monta tereno, pliigis la eblecon de konflikto. Ambaŭ de tiuj faktoroj favoras ribelantojn, ĉar loĝantaro disiĝinta transe direkte al la limoj estas pli malfacila kontrolebla ol tiu koncentrita en centra regiono, dum montoj havigas terenon kie ribelantoj povas serĉi rifuĝon. Same disponeblo de antaŭvidita armeaj fortoj kompare kun alia flanko kiu aŭ ne disponas je tio aŭ disponos el ĝi nur post ties plua preparo, povas enkuraĝigi la ribelantojn aŭ ekantojn de interna milito.<ref name=cs16/>

 

La plej multaj defendantoj por "plendo" - la teorio ke internaj militoj komenciĝas pro temoj de identeco, prefere ol ekonomio - estis statistike sensignifaj, inkluzive de ekonomia egaleco, politikaj rajtoj, etna polusiĝo kaj religia frakciecigo. Nur etna domineco, la kazo kie la plej granda etno konsistas el plimulto de la loĝantaro, pliigis la riskon de enlanda milito. Lando karakterizita per etna domineco havas preskaŭ dufoje la eblecon de interna milito. Tamen, la kombinitaj efikoj de etna kaj religia frakciecigo, t.e. la pli granda ŝanco ke ĉiu du hazarde elektitaj popoloj de apartaj etnaj aŭ religiaj grupoj, la malplia ebleco de interna milito, ankaŭ estis signifa kaj pozitiva, tiel longe kiel la lando evitis etnan dominecon. La studo interpretis tion kiel deklarado ke malplimultoj pli ribelas supozeble se ili sentas ke ili estas dominitaj, sed ke ribeloj pli okazas supozeble ĉe la pli homogena estu la loĝantaro kaj pli koheziaj la ribelantoj. Tiuj du faktoroj povas tiel esti viditaj kiel mildigaj unu por la alia en multaj kazoj.<ref name=cs18>Collier & Sambanis, Vol 1, p. 18</ref>

 

La diversaj faktoroj kontribuantaj al la risko de enlandamilita pliiĝo pliiĝas rilate al la kvanto de loĝantaro. La risko de interna milito pliiĝas ĉirkaŭ proporcie kun la grandeco de la loĝantaro de lando.

 

== Historiaj ekzemploj ==

* La [[Etiopia Interna Milito]] (1991),

* La [[Ĉina Enlanda Milito]], (1927-1950),

* La [[Rusia Enlanda Milito]] (1918-1922),

* La [[Usona Enlanda Milito]] ([[1861]]-[[1865]])

 

== Vidu ankaŭ ==

* [[Ŝtato]]

 

{{havenda artikolo|Interna milito}}