Mezepoko: Malsamoj inter versioj

En Okcidento, oni ofte dividas Mezepokon en '''fruan periodon''' (iafoje misnomata la "[[Malluma Epoko]]", almenaŭ de la 5-a ĝis la 8-a jarcentoj) de ŝanĝiĝemaj regnoj, relative malalta nivelo de ekonomia agado kaj sukcesaj eniroj de nekristanaj popoloj ([[slavoj]], [[araboj]], [[skandinavoj]], [[madjaroj]]); mezan periodon (la '''Alta Mezepoko''') de disvolviĝintaj institucioj de [[sinjoreco]] kaj [[vasalo|vasaleco]], [[kastelo|kastel]]-konstruado kaj ĉevalarajda militado, kaj revigliĝanta urba kaj komerca vivo; kaj '''malfruan periodon''' de kreskanta [[Reĝo|reĝa]] potenco, la estiĝo de komercaj interesoj kaj malfortiĝo de kutimaj ligoj de dependeco, speciale post la pesto de la [[14-a jarcento]].

 

{{Ĉefartikolo|Disfalo de la Romia Imperio}}

 

La [[Romia Imperio]] atingis sian plej grandan teritorian amplekson dum la 2a jarcento p.K.; la sekvaj du jarcentoj travivis la malrapidan malkreskon de romia kontrolo de ĝiaj malproksimaj teritorioj.<ref name=Cunliffe391>Cunliffe ''Europe Between the Oceans'' pp. 391–393</ref> Ekonomiaj aferoj, inkluzive de [[inflacio]], kaj ekstera premo sur la limoj kombiniĝis por igi la 3an jarcenton tre malstabila, kaj imperiestroj venadis al la trono nur por esti rapide anstataŭigitaj per novaj uzurpantoj.<ref name=Collins3>Collins ''Early Medieval Europe'' pp. 3–5</ref> Armeaj elspezoj kreskis konstante dum la 3a jarcento, plejparte en respondo al la milito kun [[Sasanidoj|Sasanida Irano]], kiu revivigis en la mezo de la 3a jarcento.<ref name=Heather111/> La armeo duobliĝis en grandeco, kaj kavalerio kaj pli malgrandaj trupoj anstataŭigis la [[legio]]n kiel la ĉefa taktika unuo.<ref name=Brown24>Brown ''World of Late Antiquity'' pp. 24–25</ref> La bezono de enspezo kaŭzis pliigitajn [[imposto]]jn kaj malkreskon en nombroj da la kuriaj, aŭ terposedantaj, klasoj, kiuj volis malpezigissiajn ŝultrojn el la ŝarĝoj por translokigi tiujn al iliaj naskiĝurboj.<ref name=Heather111>Heather ''Fall of the Roman Empire'' p. 111</ref> Pli da burokratoj estis necesaj en la centra administracio por trakti la bezonojn de la armeo, kio kondukis al plendoj de civiluloj ke ekzistis pli da impostokolektistoj en la imperio ol impostpagantoj.<ref name=Brown24/>

 

La imperiestro [[Diokleciano]] (284-305) dividis la imperion en aparte administritajn [[Bizanca imperio|orientan]] kaj [[Okcident-Romia Imperio|okcidentan]] duonojn en [[286]]; la imperio ne estis konsiderita dividita memstare laŭ loĝantoj aŭ regantoj, ĉar leĝaj kaj administraj promulgoj faritaj en unu dividaĵo estis konsideritaj validaj en la alia..<ref name=Collins9>Collins ''Early Medieval Europe'' p. 9</ref> En 330, post periodo de civita milito, [[Konstantino la Granda]] (306-337) refondis la grandurbon [[Bizanco]] kiel la lastatempe renomita orienta ĉefurbo, [[Konstantinopolo]].<ref name=Collins24>Collins ''Early Medieval Europe'' p. 24</ref> La reformoj fare de Diokleciano fortigis la registaran burokration, reformitan impostadon, kaj fortigis la armeon, kiu prokrastis la provizorajn problemojn de la imperio sed ne solvis la strukturajn problemojn kiujn ĝi alfrontis: nome troa impostado, malkreskanta naskoprocento, kaj premoj sur ĝiaj limoj, inter aliaj.<ref name=Cunliffe405>Cunliffe ''Europe Between the Oceans'' pp. 405–406</ref> [[Enlanda milito]] inter rivalaj imperiestroj iĝis ofta en la mezo de la [[4-a jarcento]], distrante soldatojn de la limfortoj de la imperio kaj permesante al invadantoj invadi.<ref name=Collins31>Collins ''Early Medieval Europe'' pp. 31–33</ref> Dum multo da la [[4-a jarcento]], romia socio stabiliĝis en nova formo kiu deviis de la pli frua klasika periodo, kun pliiga abismo inter la riĉuloj kaj senhavuloj, kaj malkresko en la vigleco de la pli malgrandaj urboj.<ref name=Brown34>Brown ''World of Late Antiquity'' p. 34</ref> Alia ŝanĝo estis la [[Kristanigo]], aŭ konvertiĝo de la imperio al [[kristanismo]], laŭpaŝa procezo kiu daŭris de la 2a ĝis la [[5-a jarcento]]j.<ref name=Brown65>Brown ''World of Late Antiquity'' pp. 65–68</ref><ref name=Brown82>Brown ''World of Late Antiquity'' pp. 82–94</ref>

 

En 376, la [[ostrogotoj]], fuĝante de la [[hunoj]], ricevis permeson de imperiestro [[Valento]] (364-378) ekloĝi en la romia regiono [[Trakio]] en [[Balkanio]]. La kompromiso ne iris glate, kaj kiam romiaj oficialuloj mistraktis la situacion, la ostrogotoj komencis al atako kaj rabaĵo.<ref name=Collins51>Collins ''Early Medieval Europe'' p. 51</ref> Valento, provanta demeti la malordon, estis mortigita kontraŭbatalante la ostrogotoj ĉe la [[Batalo de Adrianopolo]] la 9an de aŭgusto 378.<ref name=Bauer47>Bauer ''History of the Medieval World'' pp. 47–49</ref> Same kiel la minaco de tiaj tribaj konfederacioj de la nordo, ankaŭ internaj dividoj ene de la imperio, precipe ene de la [[Kristana Eklezio]], iĝis kulpaj problemoj.<ref name=Bauer56>Bauer ''History of the Medieval World'' pp. 56–59</ref> En 400, la [[visigotoj]] invadis la Okcident-Romian Imperion kaj, kvankam dum nelonge ili estis devigitaj foren de Italio, en 410 ili [[Rabado de Romo (410)|fine rabis Romon]].<ref name=Bauer80>Bauer ''History of the Medieval World'' pp. 80–83</ref> En 406 la [[alanoj]], [[vandaloj]], kaj [[suevoj]] trapasis en [[Gaŭlio]]n;dum la venontaj tri jaroj ili disvastiĝis trans [[Gaŭlio]] kaj en 409 trapasis la [[Pireneoj]]n en nuntempan Hispanion.<ref name=Collins59>Collins ''Early Medieval Europe'' pp. 59–60</ref> La [[Elorienteŭropaj popolmigradoj]] komenciĝis, kiam diversaj popoloj, komence plejparte ĝermanaj popoloj, moviĝis en tuta Eŭropo. La [[Frankoj]], [[Alemanoj]], kaj la [[Burgundoj]] ĉiuj alvenis en norda Gaŭlio dum la [[Engloj]], [[Saksoj]], kaj [[Jutoj]] setliĝis en [[Britio]].<ref name=Cunliffe417/> En la 430-aj jaroj la [[hunoj]] komencis invadi la imperion; ilia reĝo [[Atilo]] (ĉ. 434-453) gvidis invadojn en Balkanion en 442 kaj 447, en Gaŭlion en 451, kaj en Italion en 452.<ref name=James67>James ''Europe's Barbarians'' pp. 67–68</ref> La huna minaco restis ĝis la morto de Atilo en 453, kiam la huna konfederacio kiun li estis gvidinta faliĝis dise.<ref name=Bauer117>Bauer ''History of the Medieval World'' pp. 117–118</ref> Tiuj invadoj de la triboj tute ŝanĝis la politikan kaj demografian naturon de kio estis la Okcident-Romia Imperio.<ref name=Cunliffe417>Cunliffe ''Europe Between the Oceans'' p. 417</ref>

 

Ĉirkaŭ la fino de la [[5-a jarcento]] la okcidenta sekcio de la imperio estis dividita en pli malgrandajn politikajn unuojn, regitajn fare de la triboj kiuj invadis en la komenca parto de la jarcento.<ref name=Wickham79>Wickham ''Inheritance of Rome'' p. 79</ref> La elpostenigo de la lasta imperiestro de la okcidento, nome [[Romulo Aŭgusto]], en [[476]], tradicie markis la finon de la Okcident-Romia Imperio.<ref name=Wickham86>Wickham ''Inheritance of Rome'' p. 86</ref> La [[Orienta Romia Imperio]], ofte menciita kiel la [[Orientromia Imperio]] post la falo de sia okcidenta ekvivalento, havis malgrandan kapablon certigi kontrolon de la perditaj okcidentaj teritorioj. La imperiestroj de la [[Bizanca Imperio]] konservis kontrolon super la teritorio, sed neniu el la novaj reĝoj en la okcidento kuraĝis levi sin al la pozicio de imperiestro de la okcidento, dum bizanca kontrolo de la plej granda parto de la okcidenta imperio ne povis esti daŭrigita; la rekonkero de la itala duoninsulo kaj mediteranea periferio fare de [[Justiniano]] (reg. 527-565) estis la ununura, kaj provizora, escepto.<ref name=Collins116>Collins ''Early Medieval Europe'' pp. 116–134</ref>

 

===Bizanca survivado===

===Apero de Islamo===

===Eklezio kaj monaĥismo===

==Malfrua Mezepoko==

 

Nur en la [[14-a jarcento|14-a]] / [[15-a jarcento]] malpliboniĝis la klimato kaj estiĝis la tiel nomata [[malgranda glacia epoko]]. Pro tio ŝanĝis la nutrado kaj parte estiĝis [[subnutrado]], kio kaŭzis malaltiĝon de la averaĝa korpoalto dum la sekvaj jarcentoj.

 

 

== Bibliografio ==

* [[Islama invado de Iberio]]

 

{{referencoj|3}}

 

 

{{havenda artikolo|Mezepoko}}

 

[[Kategorio:Alta Mezepoko]]

[[Kategorio:Historio]]

[[Kategorio:Mezepoko| ]]