Ŝahnameo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
Neniu resumo de redakto
Linio 1:
[[Dosiero:Brooklyn Museum - Bahram Gur and Courtiers Entertained by Barbad the Musician Page from a manuscript of the Shahnama of Firdawsi (d. 1020).jpg|thumbnail|Paĝo el manuskripta versio de la Ŝahnameo de Ferdoŭsio. [[Broklina Muzeo]]]]
[[File:Shahnama (Book of Kings) Abu'l Qasim Firdausi (935–1020).jpg|thumb|Ŝahnameo de Ferdoŭsio (935–1020)]]
[[Dosiero:Shahnameh3-1.jpg|eta|Ŝahnameo]]
[[Dosiero:Shahnameh3-5.jpg|eta|Ŝahnameo]]
 
'''Ŝahnameo''' aŭ '''Ŝahnameho''' (en persa شاهنامه‎ laŭvorte ''Ŝahletero'' aŭ ''Libro de [[ŝaho|Ŝahoj]]'') estas la plej fama [[epopeo]] en la [[persa lingvo|persa]] lingvo. Ĝin verkis [[Abol-Gasem Ferdoŭsio]], la plej granda [[epopeo|epopeisto]] de la [[perslingva literaturo]] de [[Persio]] aŭ [[Irano]]. Temas pri la [[Popolaj eposoj|popola eposo]] por la [[Granda Irano]]. Ferdoŭsio kreis ĝin dum 30-jara periodo pr. inter 977 aŭ 980 kaj 1010 p.K. en urbo ''[[Tuso''<!-- ne metu simplan ligilon, kiu gvidas al teksto pri la spira malhelpo! -->(Irano)|Tuso]] en provinco [[Ĥorasano]] en la nordoriento de nuna Irano.
 
La epopeo entenas 60&nbsp;000 versduojn<ref name='"TIO20100513"'>{{cite web|last=Lalani|first=Farah|title=A thousand years of Firdawsi’s Shahnama is celebrated|url=http://www.theismaili.org/cms/998/A-thousand-years-of-Firdawsis-Shahnama-is-celebrated|work=The Ismaili|accessdate=24a de Majo 2010|date=13a de Majo 2010}}</ref> pro kio ''Ŝahnameo'' estas la plej longa epopeo de la mondo verkita de unusola poeto. Ĝi temas pri la antikvaj reĝoj, aŭ ŝahoj de Persio, iam [[mitologio|mitecaj]]. Ĝi rakontas ĉefe la persan [[mitologio]]n kaj je ioma etendo ankaŭ la historian pasinton de la [[Persa Imperio]] el la kreado de la mondo ĝis la [[Islama konkero de Persio]] en la 7a jarcento. Nuntempaj [[Irano]], [[Afganio]] kaj la ampleksaj [[Granda Irano|regionoj]] influitaj de la persa [[kulturo]] (kiaj [[Kartvelio]], [[Armenio]], [[Turkio]], kaj [[Dagestano]]) omaĝas tiun nacian epopeon.
Linio 11 ⟶ 13:
 
La parkerindaj versoj de la verko ĉiam aperas en popolparoloj kaj aŭtoraj tekstoj fierigante kaj la dirantojn kaj la diratojn.
[[File:Baysonghori Shahnameh 3 Faramarz son of Rostam mourns the death of his father and of his uncle Zavareh.jpg|230px|thumb|Faramarz, filo de Rostam, ploras la morton de sia patro, kaj de sia onklo, Zavareh.]]
 
==Kompono==
[[Image:The assassination of Chosroës Parvez.jpg|270px|thumb|left|La murdo de Kosro la 2-a en manuskripto de [[Mogola Imperio|mogola epoko]] en 1535]]
 
Ferdoŭsio startis verki ''Ŝahnameon'' en la jaro 977 kaj kompletigis ĝin en la 8a de Marto 1010.<ref>{{cite web|last=Khaleghi-Motlagh|first=Djalal|title=Ferdowsi, Abu'l Qāsem i. Life|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ferdowsi-i|work= Encyclopædia Iranica |accessdate=27a de Majo 2012|date=26a de Januaro 2012|quote=the poet refers... to the date of the ''Šāh-nāma''’s completion as the day of Ard (i.e., 25th) of Esfand in the year 378 Š. (400 Lunar)/8 March 1010}}</ref> ''Ŝahnameo'' estas monumento de poezio kaj [[historiografio]], nome la ĉefa poezia memoro pri kio [[Ferdoŭsio]], liaj samtempuloj, kaj liaj antaŭuloj konsideris la resuman rakonton de la iama historio de [[Irano]]. Jam ekzistis tiaj rakontoj en prozo, kiel ekzemple la ''Ŝhahnameo'' de Abu-Mansur Dakiki. Malgranda parto de la verko de Ferdoŭsio, en eroj disaj tra la tuta ''Ŝahnameo'', estas entute de lia propra komponado.
 
''Ŝahnameo'' estas eposa poemo de ĉirkaŭ 50,000 [[duverso]]j, verkitaj en komenca [[Moderna persa]]. Ĝi estas bazita ĉefe sur proza verkaĵo de sama nomo kompilita en la koemnca vivo de Ferdoŭsio en sia naskoloka [[Tuso (Irano)|Tuso]]. Tiu prozaĵo nome ''Ŝahnameo'' estis siavice kaj majoritate tradukaĵo de Pahleva ([[Mezpersa lingvo]]) verko, konata kiel ''Xwadāynāmag'' ("Libro de reĝoj"), malfrua [[Sasanida Imperio|sasanida]] kompilaĵo de la historio de reĝoj kaj herooj de Persio el mitaj tempoj ĝis la regado de [[Ĥosro la 2-a]] (590–628). La ''Xwadāynāmag'' enhavis historian informaron pri la lasta sasanida periodo, sed ŝajne ĝi ne uzis historiajn fontojn por la komenca sasanida periodo (3a al 4a jarcentoj).<ref>{{cite book|last=Zaehner|first=Robert Charles|title=Zurvan: a Zoroastrian Dilemma|year=1955|publisher=Biblo and Tannen|isbn=0819602809|page=10}}</ref> Ferdoŭsio aldonis materialon pluigante la historion al la elpovigo de sasanidoj fare de araboj meze de la 7a jarcento.
 
La unua kiu entreprenis la versigon de la Pahlevia kronikaro estis Abu-Mansur Dakiki, samtempulo de Ferdoŭsio, poeto de la kortego de la [[Samanidoj]], kiu subite finigis ĝin post kompleti nur 1,000 versojn. Tiuj versoj, kiuj temas pri la elstarigo de la profeto [[Zoroastro]], estis poste aligitaj fare de Ferdoŭsio, dankinte, en sia propra poemo. La stilo de ''Ŝahnameo'' montras karakterojn kaj de verkita kaj de parola literaturo. Kelkaj fakuloj plendas ke Ferdoŭsio uzis ankaŭ Zoroastrajn ''nask'', kiaj tiuj de la nune perdita ''Ĉihrdad'' kiel fontoj.
{{redaktata}}
Many other [[Pahlavi scripts|Pahlavi]] sources were used in composing the epic, prominent being the [[Kārnāmag-ī Ardaxšīr-ī Pābagān]], which was originally written during the late Sassanid era and gave accounts of how [[Ardashir I]] came to power which, because of its historical proximity, is thought to be highly accurate. Besides, the text is written in the late Middle Persian, which was the immediate ancestor of [[Persian language|Modern Persian]]. Hence, a great portion of the historical chronicles given in ''Shahnameh'' are based on this epic and there are in fact various phrases and words which can be matched between these two sources according to [[Zabihollah Safa]].<ref>{{cite book|last=Safa|first=Zabihollah|title=Hamase-sarâ’i dar Iran, Tehran 1945|year=2000}}</ref>
 
According to one account of the sources, a Persian named Dehqan in the court of King [[Khosrau I|Anushehrawan]] Dadgar had composed a voluminous book in prose form, known as ''Khoday Nameh''. After the fall of the [[Sassanid Empire|Iranian Empire]], ''Khoday Nameh'' came into the possession of King [[Ya'qub-i Laith Saffari|Yaqub Lais]] and then the [[Samani]] king [[Nuh I|Nuh]] ordered the poet Daqiqi to complete it, but Daqiqi was killed by his slave. Ferdowsi obtained the book through a friend.
 
==Notoj==