Kiel registrite je 21:48, 9 jun. 2015 redakti Kani (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj, Administrantoj 273 477 redaktoj →‎Historio ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 20:52, 10 jun. 2015 redakti malfari Walber (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 2 593 redaktoj Neniu resumo de redakto Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 35: }} '''Benino''' ([[franca lingvo\|france]] ''Bénin'') estas ŝtato en Okcidenta [[Afriko]]. Ĝi limas okcidente al [[Togo]], norde al [[Burkina Faso]] kaj [[Niĝero]], oriente al [[Niĝerio]] kaj sude al la [[Gvinea Golfo]]. Antaŭ la jaro 1975, la lando nomiĝis Dahomeo. Tiu nomo rilatas al la tiama [[Reĝlando Dahomeo]]. ==Geografio== [[File:Benin map.png\|thumb\|upright\|Benino kaj ĝia najbaraj landoj]] La lando situas inter la rivero [[Niĝero (rivero)\|Niĝero]] en la nordo kaj la marborda ebenaĵo en la sudo. Ĝi longas entute 650 km kaj larĝas maksimume 320 km. La nordo konsistas plejparte el [[savano]] kaj semi-aridaj montoj. Meze de la lando troviĝas la [[montaro Atokara]], kies plej alta punkto en Benino estas la monto Sagboroa kun altitudo egala al 658 metroj. La sudo de la lando konsistas el malalta marborda ebenaĵo kun [[marĉo]]j, lagoj kaj [[laguno]]j kiel la lago Nokoué aŭ la laguno de Porto Novo. La plejparto de la loĝantaro vivas en la sudaj marbordaj ebenaĵoj, kie la plej grandaj urboj estas koncentritaj, inklude [[Porto Novo]] kaj [[Cotonou]]. La lando situas en tropika zono, la klimato estas varma kaj humida kun relative malmulte da pluvo, kvankam estas du pluvaj sezonoj (de aprilo al julio kaj de septembro al novembro). La [[Internacia Kortumo]], bazita en Hago, en julio 2005 difinis la finan limon inter Benino kaj Niĝero sur la insuloj en la lito de la Niĝero kaj Mekrou: naŭ insuloj estis konceditaj al Benino kaj dekses, inkludante tiun de Lete, al Niĝero. ==Historio== Benino estiĝis de la [[Reĝlando Dahomeo]]. En la 17a jarcento ĉi tiu regno kovris grandan parton de okcidenta Afriko. En la 17-a jarcento ĝi prosperis pro la komercado de sklavoj kum la eŭropanoj, precipe la portugaloj kaj la nederlandanoj. La marbordo de la regno tiel fariĝis konata kiel la "Marbordo de sklavoj". Malnova portugala fortikaĵo, nun muzeo, en la marborda urbo de [[Ouidah]] memoras la komercon de sklavoj. Je la mezo de la 19-a jarcento multaj brazilaj eksaj sklavoj (Aguda) establiĝis en urboj kiel [[Porto-Novo]] kaj Ouidah kie koncentriĝas la komerco. Kulture ili havis gravan influon sur la loka loĝantaro, ĉefe la joruba. ~~{{Ĉefartikolo\|Reĝlando Dahomejo}}~~ [[Dosiero:Atakora Benin Batia.jpg\|\|thumb\|left\|300px\|Pajsaĝo en la montaro Atakora]] La [[Reĝlando Dahomejo]] estis afrika reĝlando lokita en la sud-okcidento de la nuna Benino inter la 17-a jarcento kaj la fino de la 19-a jarcento. Reĝlando Dahomejo kreskiĝis sur la altebemaĵo de Abomey en la komenco de la [[1600-aj jaroj]] kaj fariĝis regiona potenco je la [[18-a jarcento]] per la konkerado de strategiaj urboj de la Atlantika marbordo, speciale la [[haveno]] de [[Ouidah]]. Dum la plejmulta parto de la 18-a kaj 19-a jarcentoj, le reĝlando Dahomejo estis grava regiona ŝtato, kiu fariĝis grava loko por la [[Triangula komerco\|traktado de la atlantikaj sklavoj]], eble liverinta ĝis 20% de la sklavoj en Eŭropo kaj en Ameriko. En [[1894]], la reĝlando estis integrita al la [[Franca Okcidenta Afriko]] kiel la [[Franca Dahomejo]]. La lando iĝis sendependa en [[1960]] kiel la Respubliko de Dahomejo, antaŭ ol iĝi la Populara Respubliko de Benino en [[1975]] kaj la [[Benino\|Respubliko de Benino]] en [[1990]]. De la 18-a jarcento la regno disfalis tiel la francoj sukcesis en 1892 atingi grandan parton de la areo sub ilia kontrolo. LaDe la tiama regno restas la [[reĝaj palacoj de Abomejo]] kiuj estas [[kultura heredaĵo]] de [[Unesko]].▼ En la jaro [[1960]] akiris sendependecon de [[Francio]]. Tiam la nomo de la lando estis '''Dahomeo''' (''Dahomey''). Pro nestabila politiko dum [[1972]]–[[1977\|77]] ekzistis milita reĝimo. En [[1975]] la lando estis renomita al '''Benino'''. En 1899 la lando estis aneksita al la franca Okcidentafriko. En 1958 la lando akiris sendependecon kiel la Respubliko de Dahomey, kaj la 1an de aŭgusto 1960 la lando fariĝis plene sendependa. ~~==Kultura heredaĵo==~~ ▲La [[reĝaj palacoj de Abomejo]] estas [[kultura heredaĵo]] de [[Unesko]]. La sekvaj dek du jaroj estis markitaj de kronika malstabileco, la eksaj koloniaj elitoj, plejparte el la Sudo, disputis pri povo. Okazis pluraj puĉoj kaj ŝanĝoj de registaro. La politika sceno estis regita de Sourou Apithy, Hubert Magiistino, kaj Justin Ahomadegbé. Ĉiu el ili reprezentis malsaman parton de la lando. Tiuj tri figuroj atingis interkonsenton en 1970 por formi prezidantan konsilion. En 1972, la prezidanta konsilio estis renversita pro militista puĉo direktita de Mathieu Kérékou. Li enkondukis marksisman registaron kaj renomis la landon la Popola Respubliko de Benino en 1975. Je la fino de la 80-aj jaroj Kérékou forlasis marksisman ideologion post ekonomia krizo kaj decidis establi denove demokration. En 1991 li perdis la prezidentajn balotojn kaj iĝis la unua nigra afrika prezidanto kiu demisiis post elektoj. Li estis postsekvita de Nicéphore Soglo. En la prezidantaj balotoj en 1996, Kérékou venkis Soglon kaj reiĝis prezidento. En la 2006-aj prezidentaj balotoj Kérékou ne estis plie elektebla kaj estis postsekvita de Yayi Boni kiu estis reelektita en 2011. == Gravaj urboj en Benino == Linio 69 ⟶ 86: Benino membras en Ekonomia kaj Mona Unuiĝo de Okcidenta Afriko (Union économique et monétaire ouest-africaine) (UEMOA) === ~~Benino~~Esperanto en ~~Esperanto~~Benino === == {{ĉefartikolo\|Esperanto en Benino ==}}▼ En la kvina kanto de la verko de [[Abel Montagut]] nome ''[[Poemo de Utnoa]]'' okazas asembleo de la Gobanoj (eksterteranoj). Tie oni akceptas, ke oni plikuraĝigu la malfortigitan Utnoan (nome la ĉefrolulo [[Noa]]) pere de la drogo ''anoŭdo''. Inna malsupreniras kaj liveras ĝin al Noa. Je ties efiko aperas antaŭ li la poeto [[Valmikio]] kaj poste la japana pentristo [[Hokusajo]] kiuj montras al li laŭvice la enormajn atingojn de la estonta homaro, se li sukcesas savi ĝin, nome, en [[Azio]], kaj poste venas la vico de [[Fidiaso]], kaj poste [[Maria Sklodovska]], kiuj montras al Utnoa la mirindaĵojn de [[Eŭropo]]. La venonta ĉiĉerono estas [[Akenatono]] kiu montras interesaĵojn el [[Afriko]] kaj poste prezentas la venontan ĉiĉeronon nome [[Sunĝata Kejta]]; tiu omaĝas la historian gravon de la areo: ~~Estas~~Esperanto enestas reprezentita de pluraj asocioj. ~~Benino~~Ekzistas [[Asocio de Beninaj Esperantistoj]], fondita en [[2000]], kaj [[Amikeca Esperanto-Klubo]] kun rilatoj al [[Universala Esperanto-Asocio]]. ▼ ~~{{citaĵo\|:Tuj sekve ili ŝvebas super la Golfo Benina,~~ ~~:kie l'[[Ifeoj\|Ifeajn]] kreojn artistoj majstre heredis:~~ ~~:-Jen la palacfasadoj bareliefe retablas~~ ~~:kaj plenas per figuroj reĝaj plej fajne ĉizitaj.~~ ~~:Tie skulptiĝis bestoj de la ĉirkaŭa medio:~~ ~~:jen arĝentitaj kokoj, jen la saltema gepardo,~~ ~~:tamburoj, braceletoj kaj orelringoj eburaj~~ ~~:kiuj prezentas homojn kun okulbrovoj enigmaj.<ref>[[Abel Montagut]], ''[[Poemo de Utnoa]]''. Pro Esperanto. Vieno, 1993. ISBN 3-85182-007-X. 225 p., p. 123.</ref>}}~~ ▲== Esperanto en Benino == ▲Estas en Benino [[Asocio de Beninaj Esperantistoj]], fondita en [[2000]], kaj [[Amikeca Esperanto-Klubo]] kun rilatoj al [[Universala Esperanto-Asocio]]. ~~Estas en Benino [[ILEI]]-sekcio.~~ Estas en Lokossa [[Afrika Oficejo]] de UEA.▼ En julio-aŭgusto 2008 okazis tutmonda ILEI-konferenco en [[Porto-Novo]] (Centro Songhai) kun proksimume 50 partoprenantoj el [[Afriko]], [[Azio]], [[Aŭstralio]] kaj [[Eŭropo]]. Okazis sesio de [[Internaciaj Ekzamenoj]] de [[UEA]] / [[ILEI]]. [[Mireille Grosjean]], prezidanto de [[Internacia Ekzamena Komisiono]], ĉeestis la konferencon. ~~En Centro Songhai staras arbo kun [[ZEO]]-ŝildo "ARBRE DE L'ESPERANTO".~~ En novembro-decembro [[2011]] okazis en [[Kotonuo]] kurso en nivelo "Unua Kontakto" en [[Kotonuo]] kun 70 komencantoj. Tiu kurso estis starigita de la neregistara organizo [[Scio Sen Bariloj]], kies prezidanto estas [[Privas Tchikpe]]. En novembro [[2012]] okazis denove la kurso "Unua Kontakto"(KUK) en Kotonuo en la kulturcentro JoCa en Gbodjetin-Cotonou. Tio okazis post prelego de [[Mireille Grosjean]] pri "125 jaroj da justa komunikado per la Internacia Lingvo [[Esperanto]]. Aliĝis al KUK 26 personoj al la ekzameno, sukcesis 25. ~~Samesemajne okazis preparkurso kaj poste sesio de [[Internaciaj Ekzamenoj]] de [[ILEI]] [[UEA]], elementa kaj meza niveloj.~~ ~~Tiuj eventoj okazis sub la aŭspicioj de la NRO [[Scio Sen Bariloj]].~~ ~~En [[Kotonuo]] staras la [[Domo de Esperanto en Gbodjetin-Kotonuo]] en strateto "von en face du bar Zéro Souci".~~ ~~En Kotonuo okazis la [[kvina Afrika Kongreso de Esperanto (AKE)]] de la 29a de decembro [[2013]] ĝis la 4a de januaro [[2014]].~~ ▲~~Estas~~Ekzistas ankaŭ [[ILEI]]-sekcio kaj en Lokossa troviĝas [[Afrika Oficejo]] de UEA. ~~=== Esperantistoj ===~~ * [[Jean Codjo]]; * [[Latifou Gbadamassi]]; * [[Benoit Zinkpe]]; * [[Privas Tchikpe]] == Referencoj == Linio 123 ⟶ 106: {{el}} http://www.benintourisme.com/index.fr.php <!-- _Site_ _de_ _prezentare_ _deţinut_ _de_ _Ministerul_ _Culturii_, _Artizanatului_ _şi_ _Turismului_ _din_ Benino --> [[Kategorio:Benino\| ]] [[Kategorio:~~Okcidentafriko~~Afriko]] [[Kategorio:Afrika Unio]]

Benino: Malsamoj inter versioj