Svahila lingvo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
||
Linio 61:
La svahila skribiĝis per la [[araba alfabeto]] ĝis la [[18a jarcento]], sed la formo skribita kutima en la aktualo uzas la [[latina alfabeto|latinan alfabeton]]. Ĵuse oni disvastigis la skribsistemon Mandombe por kelkaj centrafrikaj lingvoj, inter kiuj estas la svahila, kvankam tiu estas minoritata kaj ligata al la kongaj lingvoj kaj la religio kimbanga. La moderna skribmaniero estas tre [[fonemo|fonembaza]], pro kio ties legado kaj prononcado estas sufiĉe facila, diference ekzemple de la angla kaj franca, kie la etimologia skribmaniero hegemonias super la fonema, partikulare ĉe la vokaloj.
===Fonologio===
===Vortotrezoro==
=== Salutoj kaj ĉiutagaĵoj ===
* (si)Jambo: Saluton *
* Usiku Mwema: Bonananokton
* Hakuna matata: Ĉio en ordo
* Habari: Kiel vi fartas?
* Shikamoo: Respektomontra saluto al aŭtoritatoj aŭ maljunuloj
* Marahaba: Respondo al ''shikamoo''
* Bwana: Sinjoro
* mama: Sinjorino
* pole sana: Mi bedaŭras
* Samahani: Pardonu (araba prunto)
* Asante: Dankon
* kwa heri : Adiaŭ
* Hujambo: Kiel vi fartas?
* Karibu: Bonvenon
Noto: ''jambo'' estas vorto dirata al kiu supozeble ne konas aŭ parolas la lingvon. Se oni interkomprenas la svahilan, la respondo estas ''sijambo''; se la interparolanto ne parolas ĝin, la respondo estas ''jambo'' simple.
=== Neologismoj ===
* hoteli: hotelo (de la angla ''hotel'')
* baisikeli: biciklo (de la angla ''bicycle'')
* polisi: polico (de la angla ''police'')
* kadi: karto (de la angla ''card'')
* picha: foto (de la angla ''picture'')
* maji: akvo (de la araba ''mā´'')
* safi: pura (de la araba ''sāfī'', 'pura')
* krismasi: kristnasko (de la angla ''Christmas'')
* daktari: kuracisto (de la angla ''doctor)''
* askari: gvardio (de la araba ''`askarī'', 'soldado')
* kondom: kondomo (de la angla ''condom'')
* vinyo : vino (de la portugala "vinho")
* meza : tablo (de la portugala "mesa")
* bendera : flago (de la portugala "bandeira")
* limau : citrono (de la portugala "limão")
Noto: granda parto de la vortotrezoro devenas de la araba, angla kaj portugala pro historiaj, ekonomiaj kaj koloniaj tialoj.
La plej parto de fremdaj vortoj, kvankam ne ĉiuj, finas per I, kio facile identigas ilin. Same estas lingvoj kiuj prenis
vortojn el la svahila, por ekzemplo, la portugala kaj franca ''ananás'' (kaj de tie en [[Esperanto]] [[ananaso]]).
=== Manĝoj kaj utilaĵoj ===
* Baridi: malvarma (de la araba ''bārid'')
* chumvi: [[salo]]
* kahawa: [[kafo]] (de la araba ''qahwa'')
* chai: [[teo]] (de la araba ''shāy'')
* sukari: [[sukero]] (de la araba ''sukkar'')
* chakula: manĝo
* Nyama: [[viando]]
* limau : [[citrono]] ''(de la portugala)''
* vinyio: [[vino]] ''(de la portugala)''
* ananas : [[ananaso]]
=== Animaloj ===
* jogoo: koko
* Simba: leono
* Popo: vesperto
* pweza: polpo
* tembo: elefanto
* kiboko: hipopotamo
* chui: leopardo
* duma: gepardo
* Nugu: paviano
* sokwe: ĉimpanzo
=== Gramatikaĵoj ===
* sasa: nun
* zaidi: pli (de la araba ''ziyāda'')
* chache zaidi: malpli
=== Utilaĵoj ===
* meza: tablo
* jua kali: multa suno
* mtoto: infano
* hoteli ya chakula: restoracio
* dala dala: aŭtobuso
* chumba: ĉambro
* choo: necesejo
* rafiki: amiko (de la araba ''rafīq'', 'kompano')
=== Koloroj ===
* nyeupe: blanka
* nyeuse: nigra
* blu: blua (de la angla ''blua'')
''Noto: en svahila oni diras rangi ya blu; koloro '''de''' bluo''
=== Diversaj ===
* Pole pole: Pli malrapide
* Bendera, mabendera: flago, flagoj
* Hakuna Matata/Hakuna matatizo/Hamna matatizo: Senprobleme
* Nairobi: freŝa akvo
=== Nombroj ===
* cero : sifuri (de la araba ''sifar'')
* Unu: moja
* Du: mbili
* Tri: tatu
* Kvar: Nne
* Kvin: Tano
* Ses: Sita (de la araba ''sitta'')
* Sep: Saba (de la araba ''saba`a'')
* Ok: Nane
* Naŭ: Tisa (de la araba ''tisa`'')
* Dek: Kumi
* Dekunu: Kumi na moja
* Dudek: Ishihirini (de la araba ''`ishrīn'')
* Unua: a kwanza
* Dua: a pili
Noto: la nombroj devenaj el la araba uzatas kun artikolo, spite ke ne ekzistas artikolo en svahila.
=== Direktoj ===
* kulia: dekstre
* kushoto: maldekstre
* kilometri: kilometro
=== Vehikloj ===
* gari: aŭto (de la angla ''car'')
* pikipiki: motorciklo
* mafuta: benzino
* forbaifor: ĉiaterena veturilo (de la angla ''four by four'': 4x4)
* Dala dala: aŭtobuzo / aŭ kamioneto de transporto de pasaĝeroj
=== Verboj ===
* Kusema: paroli
* Kuwika: saluti
* Kuhitaji: bezoni (''nahitaji: mi bezonas, sihitaji: mi ne bezonas'')
=== Monatoj ===
* Januari : januaro
* februari : februaro
* machi : marto
* aprili : aprilo
* mei : majo
* juni : junio
* julai : julio
* agostai : aŭgusto
* septemba : septembro
* octoba : oktobro
* novemba : novembro
* desemba : decembro
Ĉiuj monatojnomoj estas fremdaj vortoj el la angla, sed ekzistas ankaŭ alternativaj monatojnomoj, p. ek.: mwezi ya pili, dua monato.
== Notoj ==
| |||