Psikologio: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
Linio 8:
== Historio ==
[[Dosiero:Ivan_Pavlov_nobel.jpg|thumb|[[Nobel]]-premiito [[Ivan Pavlov]].]]
En la malfruafino de la [[19-a jarcento]] la psikologio komencis uzi [[scienca metodo|sciencajn metodojn]] por studi la homan menson, kaj ekde tiam ĝi estas agnoskita kiel aparta scienco.
 
En [[1879]] la [[Germanio|germana]] [[sciencisto]] [[Wilhelm Wundt]] fondis la unuan [[laboratorio]]n, kiu estis ekskluzive dediĉita al psikologia [[esploro]]. Aliaj fruaj psikologoj estis la germano [[Hermann Ebbinghaus]] (pioniro pri la studo de [[memoro]]), la [[rusio|ruso]] [[Ivan Pavlov]] (kiu malkovris la lernoprocezon de [[kondiĉigo]]), la usonano [[William James]] kaj la [[aŭstrio|aŭstro]] [[Sigmund Freud]].
Linio 14:
La ideoj de Freud iĝis aparte konataj, ĉefe ĉar ili multe kontraŭis la ĝis tiam akceptitan bildon de la homa menso. Li inventis la esprimon [[subkonscio]], kaj li asertis ke la "memo" ekzistis en interbatalo inter la [[egoo]], la [[superegoo]] kaj la [[iduso]].
 
Ekde la mezamezo de la [[20-a jarcento]] multaj psikologoj malakceptas la teorion de FREUDFreud, ĉar laŭ ili ĝi ne havas sufiĉan sciencan bazon. Tio kondukis al la estiĝo de [[kondutismo]]. Laŭ kondutismo la psikologio studu nur la observeblan konduton, ĉar tion oni povas mezuri. Scienca scio de la [[menso]] laŭ kondutistoj ne eblas, ĉar ĝi estas tro [[metafiziko|metafizika]].
 
Fine de la [[20-a jarcento]] estiĝis nova interdisciplina studo de la homa menso, konata kiel [[kognitiva scienco]]. Kognitiva scienco denove konsideras la menson investigeblapriserĉebla subjekto, kaj uzas [[evolua psikologio|evoluan psikologion]], [[lingvistiko]]n, [[komputiko]]n, [[filozofio]]n kaj [[neŭroscienco]]n por studi ĝin.
 
== Fakeroj<ref>Carlson, N. et al. "Psychology, The Science of Behaviour" 3rd Canadian Edition. Pearson. 2005.</ref> ==
== Fakeroj ==
<ref>Carlson, N. et al. "Psychology, The Science of Behaviour" 3rd Canadian Edition. Pearson. 2005.</ref>
* [[Fiziologia psikologio]]: La fakero de psikologio kiu studas la fiziologion de [[konduto]].
* [[Kompara psikologio]]: La fakero de psikologio kiu studas la konduton de diversaj organismoj pro kompreni iliajn funkcian signifon kaj iliajn rilaton al [[evoluo]].
Linio 31 ⟶ 30:
* [[Inter-kultura psikologio]]: Studas la efektojn de kultoroj pri konduto.
* [[Klinika psikologio]]
 
<!-- angle: Developmental Psychology -->
===Evolua psikologio===
{{Ĉefartikolo|Evolua psikologio}}
'''Evolua''' aŭ '''evolucia psikologio''' estas psikologia alirmetodo, kiu eksplikas la fakojn de [[psikologio]] (ekz. socia, personeca...) pere de [[adaptado|adaptadaj]] kaj [[evolucio|evoluaj]] signifoj. La evolucia psikologio esploras klasikajn psikologiajn faktojn kaj datenojn, sed provas klarigi ilin per la evolu-historio de la homo, ekzemple la homa situacio en [[ĉasistoj-kolektistoj|ĉasistaj-kolektistaj]] socioj. Tiaj socioj formis kadron por homa vivo dum jarmiloj, dum kiuj la evolucio [[natura selektado|favoris]] individuojn, kiuj laŭ sia psiko plej bone integriĝis en tian socion.
 
== Skoloj ==
Linio 46 ⟶ 47:
* [[Transpersona psikologio]]
* [[Kleriga psikologio]]
 
===Psikanalizo===
{{Ĉefartikolo|Psikanalizo}}
'''Psikoanalizo''' (el la [[greka]]j vortoj ''ψυχη'' [[psiko]] aŭ [[animo]], kaj ''ανάλυσις'' [[analizo]], do "esploro kaj mal-enigm-igo de la animo") estas [[skolo]] de [[psikologio]] kaj [[psikoterapio]], fondita ĉirkaŭ la jaro [[1890]] de la [[vieno|viena]] [[neŭrologio|neŭrologo]] [[Sigmund Freud]]. El la origina teoriaro de psikoanalizo evoluis la diversaj skoloj de [[profunda psikologio]].
 
La teoria konceptaro origine celas malkovri kaj prilabori psikajn konfliktojn kaj malordojn, kiujn repuŝo igis nekonsciaj dum la personeca disvolviĝo. Sigmund Freud, post studo de [[histerio|histeriaj pacientoj]], unuafoje vortumis kaj difinis la modelon de [[Nekonscio]]. Dum la plua evoluo de la teoria laboro, li aldone evoluis la koncepton de [[Mio]] (Egoo), [[Supermio]] (Superegoo) kaj [[Ĝio]] (Iduso). La "Mio" naskiĝas el rilato kaj malsamiĝo inter homo kaj mond, kaj la "Supermio" temas pri la kulturaj aspektoj, moralo, kaj ĝi nepermesas ke homo realigu ĉiujn dezirojn. Kontraŭe la "Ĝio" estas la instinktoj kaj [[spontanea]]j deziroj, kiujn la homoj kunvivantaj en socia organismo ne ĉiam senbremse transformas al ago, ĉar tio pliakrigus la interhomajn konfliktojn.
Aparte de la teoria konceptaro, la psikoanalizo iĝis kompleksa modelo por la priskribo kaj klarigo de la homa psiko, kaj sur ĝi baziĝas ampleksa psikoterapia skolo por la terapia trakto de en- kaj interpersonaj konfliktoj, kiu ankaŭ esploraj kulturajn fenomenojn. En ĉiuj dimensioj la psikoanalizo ĝis la nuntempo pluevoluiĝas de praktikaj terapiistoj kaj teoriaj esploristoj, kaj sekve la moderna psikoanalizo karakteriziĝas per teoria, metoda kaj terapia pluralismo.
 
Sigmund Freud dum la komencaj jaroj de la terapia skolo kunlaboris kun [[Carl Gustav Jung]], sed ĉirkaŭ la jaro [[1911]] ilia kunlaboro ĉesis, kaj la skolo de Jung restis renomita "[[analiza psikologio]]". El aliaj psikoterapiistoj laborantaj sur la bazo de la teorio pri psikoanalizo respektive pri [[profunda psikologio]] elstarigindas inter alie [[Alfred Adler]], [[Otto Reich]] kaj [[Erich Fromm]], [[Melanie Klein]], [[Heinz Kohut]] kaj [[Jacques Lacan]].
 
== Aplikoj ==
Linio 56 ⟶ 67:
* [[Trafika psikologio]]
* [[Neŭro-lingvistika programado|NLP]] ([[Neŭro-lingvistika programado]])
 
===Psikoterapio===
{{Ĉefartikolo|Psikoterapio}}
'''Psikoterapio''' ([[greke]] ψυχοθεραπεία, psiĥoterapía - ''kuracado de la [[psiko]]'') estas la trakto de homoj kun emociaj, korpaj aŭ kondutaj perturboj aŭ malsanoj, per sistema apliko de psikologiaj metodoj de voĉa kaj senvoĉa komunikado.
 
Ekzistas diversaj psikoterapiaj skoloj. En iuj, aparte en la [[psikoanalizo]] kaj parencaj skoloj, aparte gravas la kompreno kaj trakto de la [[malkonscio]], la profundaj pensoj, sentoj, memoroj kaj motivoj, kiuj influas la konscian mondkoncepton kaj la konduton, sed ne estas rekte percepteblaj kaj konscie klaraj al la individuo kiu petas pri psikoterapia helpo. En aliaj skoloj, ekzemple la interparola terapio laŭ [[Carl Rogers]] aŭ la racia kondutoterapio, pli centras la konscia pensado kaj sentado, kiu analiziĝas kaj modifiĝas por pli da [[bonfarto]].
 
En la unuopaj ŝtatoj de la mondo malsamas la kriterioj, kiuj rajtigas je la titolo "psikoterapiisto". En multaj ŝtatoj [[kuracisto]]j kaj [[psikologo]]j, kiuj post la faka studado plenumas aldonan psikoterapiistan studon, post sukcesa fino de ambaŭ edukoj rajtas je la titolo - en iuj landoj kaj cirkonstancoj ankaŭ fakuloj de aliaj profesioj, ekzemple [[pedagogo]]j, post plenumo de aldona psikoterapiista studo rajtas je ĝi. Kutime oni diferencigas inter psikoterapio de plenkreskuloj kaj tiu de infanoj kaj adoleskuloj, ĉar aparte por la terapia trakto de infanoj aplikiĝas signife aliaj metodoj ol por tiu de plenkreskuloj.
 
== Metodoj ==