Kantono Valezo: Malsamoj inter versioj

{{Informkesto kantono de Svislando

|nomo=Kantono Valezo

<!--|koord={{Koordinatoj gm|46|14|N|7|22|E}}-->

|koord={{coord|46|14|N|7|22|E|type:country}}

|denseco=58

}}

 

== Geografio ==

[[Gornergrat]] estas monto situanta 3 kilometroj sude de Zermatt en svisa kantono Valezo. Ĝi estas 3 130 metroj alta.

 

Kantono Valezo limas en nordo al [[Kantono Berno]], en nordoriento al [[Kantono Urio]], en oriento al [[Kantono Tiĉino]], en sudoriento kaj sudo al [[Italio]], en okcidento al [[Francio]] kaj en nordokcidento al [[Kantono Vaŭdo]].

 

La kantono konsistas el 14 distriktoj, kiuj estiĝis el la 13 malnovaj interezzonoj (alemane ''Zehnden''), kiujn reprezentas la 13 steloj en la blazono kaj flago de la kantono. La du distriktoj Raron Orienta kaj Raron Okcidenta formis unu interrezono.

 

Oficialaj kantonaj lingvoj estas la franca (denaske parolata de 60 procentoj de la kantonanoj) kaj la germana (denaske parolata de 30 procentoj): En la orienta parto, la regiono ''Supra Valezo'' oriente de la komunumo ''Sierre'', dominas la germana lingvo kaj lokaj [[alemana lingvo|altalemanaj dialektoj]] - en la okcidenta parto, la regiono ''Malsupra Valezo'' okcidente de ''Sierre'', la franca lingvo kaj provenca dialekto.

 

Fervoje Valezo atingeblas de nordo tra la [[Baza tunelo de Lötschberg]], de oriento tra la [[Furkotunelo]], de sudo tra la [[Sempionotunelo]] kaj de okcidento per la grava tajnlinio de Laŭzano. Tra Lötschberg-Sempiono pasas unu el la du gravaj svisaj transalpaj fervojlinioj, kiu konektas nordon kaj sudon de [[Eŭropo]]. Tra la Sempionotunelo krome pasas la grava linio de [[Parizo]] al [[Milano]]. Aŭtovoje Valezo atingeblas de [[Laŭzano]] pere de la [[svisa aŭtovojo A9]], la sola rekta autovojaliro al Valezo. Krome Valezo atingeblas pere de [[Sempiono-Pasejo]], [[Grimsel-Pasejo]], [[Montpasejo Granda Sankta Bernardo]] kaj nur somero tra [[Furkopasejo]]. Vintre eblas el nordo, oriento kaj sudo atingi la kantonon per la aŭtomobiltrajnoj kiuj funkcias tra la tri gravaj fervojtuneloj de Lötschberg, Sempiono kaj Furko. Tra Furko cirkulas la etŝpura Materhorno-Gotardo-Fervojo, sur la linio de Laŭzano la [[Svisaj Federaciaj Fervojoj]], kaj tra la tuneloj de Lötschberg kaj Sempiono la [[Berno-Lötschberg-Sempiono-Fervojo]]. Multnombraj mallarĝŝpuraj fervojoj, dentoradofervojoj, aertelferoj, kaj seĝotelferoj kondukas al la flankaj valoj kaj multnombraj turismaj lokoj.

 

En la jaro [[-25|25 antaŭ Kristo]] la [[Romio|romianoj]] konkeris Valezon kaj atribuis ĝin al la [[Raetia|Provinco Raetio]]. En la [[5-a jarcento]] la [[Burgonjo|burgonjanoj]] konkeris la suban hodiaŭan franclingvan parton de Valezo, kiu fariĝis tiam parto de [[Burgonjo]] kaj poste de [[Savojo]], dum en la supra parto de Valezoj setlis la alemana tribo de la [[Valzoj]], kiuj almigris tra [[Grimsel-Pasejo]] el la regiono de la hodiaŭa [[Berna Oberlando]]. Provoj de la [[Berno|bernanoj]] en la 13-a ja 15-a jarcento konkeri Valezon malsukcesis; dum la du bataloj de [[Ulrichen]] en la jaroj [[1211]] kaj [[1419]] la valezanoj defendis sukcese sian sendependecon. En la 15-a jarcentoj la alemanaj distriktoj de la Supra Valezo konkeris la 6 savojajn distriktojn de la Suba Valezo kaj subemtis ilin ĝis la konkero fare de [[Napoleono la 1-a]] al sia administracio. En la jaro [[1802]] Napoleono deklaris la teritorion de Valezo sendependa respubliko. Tiu respubliko en la jaro [[1810]] kiel [[Departemento Sempiono]] estis integrita al [[Francio]]. En la jaro [[1815]] Valezo surbaze de verdikto de la [[Viena Kongreso]] aliĝis kiel plenrajta kantono al [[Svislando]].

 

== Vidu ankaŭ ==

 

== Eksteraj ligiloj ==

{{komunejokat|Canton of Valais|markilo=Valezo}}

 

 

{{Ŝablono:Svisaj kantonoj}}

 

[[Kategorio:Kantonoj de Svislando|Valezo]]