Libera ĵazo: Malsamoj inter versioj

'''Libera ĵazo''' estas unuaflanke historia termino por harmonie libera [[improvizado (muziko)|improvizado]] en [[ĵazo]] ekde la 1960-aj jaroj. Aliaflanke ĝi estas modelo ĝis nun disradianta, kiu propponas la eblecon de libera disvolviĝo de ĉiam novaj formoj en ĵazo kaj trans ĵazo (ekzemple en [[intuitiva muziko]]). La termino mem povas konduki al miskomprenoj, ĉar libereco rilate la tradiciajn ludmanierojn nur limigite estas uzata kaj krom plena libereco je la formo (''liberforma ĵazo'') nepre ekzistas improvizaĵoj, kiuj baziĝas sur komponaĵoj kaj kompoziciecaj interkonsentoj pri strukturoj.

 

== Evoluo ==

La termino „libera ĵazo“ - en la anlga lingvo „free jazz – deduktiĝas de la sondisko ''Free Jazz: A Collective Improvisation'', kiun [[Ornette Coleman]] en 1960 verkis kun duobla kvaropo (kun i. a. [[Don Cherry]], [[Eric Dolphy]] kaj Charlie Haden). La evoluo de libera ĵazo okazis en Usonon kaj malmulte poste ankaŭ en Eŭropo. Nekontestata estas la vojprepara influo de tiaj usonaj muzikistoj kiel [[John Coltrane]], Eric Dolphy, Ornette Coleman, [[Sun Ra]], Albert Ayler, Pharoah Sanders, Anthony Braxton, Roscoe Mitchell, Cecil Taylor, Alice Coltrane, Jeanne Lee, Sonny Sharrock aŭ Rashied Ali, kiuj ankaŭ laŭ nuntempa rigardo apartenas al la plej kreopovaj reprezentantoj de la frua libera ĵazo.

Ekde la fino de la 1950-aj jaroj junaj nigrusonaj kaj eŭropaj ĵazmuzikistoj eksperimentis per eksterordinare novaj sonoj: per enrompo en la spacon de libera tonaleco, per rezigno de [[Harmoniscienco|funkcia harmoniaro]] resp. disonantaj (do streĉoplenaj) akordoj, kiaj ĝis tiam ne estis imageblaj en ĵazo. Ĉi tiun plilarĝigon de la muzika materialo preparis jam ekde 1941 la [[Lennie Tristano|Tristano-Lernejo]], sed ankaŭ [[George Russell]], Paul Bley, [[Charles Mingus]], Jaki Byard, [[Jackie McLean]] kaj la ĉambromuzikaj eksperimentoj de [[Jimmy Giuffre]]. La ŝoka efiko de ĉi tiu muziko – en la fruaj 1960-aj jaroj ankaŭ nomata „pionira ĵazo“ - estis eĉ intensigita per novspecaj ludoteknikoj kaj eksterordinaraj sonaj kaj bruaj efektoj, ekzemple ekstreme altaj, akresonaj, „kriaj“, „siblaj“, „kvakaj“ aŭ „gruntaj“ tonoj. Alvenis akcentado de la intenseco nekonata en pli fruaj ĵazstiloj. Neniam antaŭe en la [[historio de ĵazo]] oni atribuis grandan signifon al forta ludo kaj intenseco laŭ tiel ekstaza senco.

 

 

Ĝis nun el la eŭropa libera ĵazo de la 1960-aj jaroj elformiĝis la plej variaj ludmanieroj. Kelkaj muzikistoj de la dua kaj tria generacioj ekz. Hannes Bauer, Joëlle Léandre, Thomas Lehn aŭ Tony Buck baziĝas per sia muziko pli sur la eŭropa muziktradicio. Aliaj kiel ekz. [[Theo Jörgensmann]], Mats Gustafsson, Axel Dörner aŭ Christopher Dell pli kaj pli enigis ĵazelementojn en sian muzikon. Ĉi tiu proceso ankoraŭ ne estas finita kaj igas antaŭscieti interesajn evoluojn.

 

== Stilaj distingiloj ==

* Philippe Carles, Jean-Louis Comolli (1971, dt. Übers. 1974-a noveldono 1980): Free Jazz, Black Power. Hofheim

* [[Ekkehard Jost]] (1987): Europas Jazz: 1960 - 1980. Frankfurto ĉe Majno

{{Portalo Muziko}}

== Eksteraj ligiloj ==