Filozofio de fiziko: Malsamoj inter versioj

'''Filozofio de fiziko''', en [[filozofio]] esploras la filozofiajn aspektojn (logikaj, epistemologiaj, ontologiaj, metafizikaj) de konceptoj kiaj [[materio]], [[energio]], [[spaco]] kaj [[tempo]]. Krom tio, ĝi interesiĝas pri la filozofiaj (logikaj, epistemologiaj, ontologiaj] konsekvencoj de la teorioj de ''[[fizika relativeco]]'' kaj ''[[Kosmologio (filozofio)|kosmologio]],'' pri la rezultoj kaj interpretoj de la ''[[kvantuma mekaniko]],'' pri la fundamentoj de la ''[[statistika mekaniko]],'' kaj pri la problemoj koncernantaj la ''[[kaŭzeco]]n, [[determinismo]]n /nedeternismon, [[naturo]]n de la [[leĝo (scienco)|fizikaj leĝoj]].'' Kvankam filozofia sub-disciplino, la ''filozofio de la fisiko'' kunlimas kaj, laŭkelkaspekte, nedistigelas el la priscienca studo pri la fundamentoj de la fiziko. Kutime iuj de tiuj kunlimaĵoj estas esplorataj ankaŭ kiel partoj de la [[metafiziko]] kaj de la [[ontologio]].

[[Dosiero:Wooden hourglass.jpg|thumbeta|rightdekstra|Tempo, en diversaj filozofioj, estas vidita kiel [[Identeco kaj ŝanĝo|ŝanĝo]].]]

*Ĉu la tempo estas unudirekta aŭ ĉu ĝi tia estas nur en la mallonga tempo kiun la homo spertis kaj spertas?<ref>Laŭ la filozofioj influataj de la [[Biblio]], malsame ol naturaj religioj, la tempo estas kreitaĵo same kiel la tuta materio. Laŭ [[Aŭgusteno de Hipono|Aŭgusteno]] (la tempo estis kreita de Dio kune kun la [[universo]], sed ĝia naturo restas profunde mistera, tiel ke la filozofo, vivinta ĉevale de la [[4-a jarcento|4-a kaj 5-a jarcentoj]], asertas ion ironie: ''«Se oni min ne demandas kio estas la tempo, mi tion scias, sed se oni min tion demandas mi ne scias»''. Tamen Aŭgusteno kritikas la aristotelan koncepton pri la tempo intencitan kiel mezuron de la movo (de la astroj): en la [[Konfesoj]] li asertas ke la tempo estas «kuŝejo de la animo» kaj referencas al percepto propra de la subjekto kiu, malgraŭ ke mem vivas en la esteco (per la atentopovo), konscias pri la estinteco danke al la memoro kaj pri estonteco danke al al atendo. Ekde Aŭgusteno en la kristana pensado la tempo estas, en filozofio kiel jam en teologio, konceptata unudirekta-progresiva kaj ne plu cirkla-cirkula kiel en la helenisma mondo. </ref>

Diversaj scienculoj partoprenis en tiu debato, inter kiuj [[Isaac Newton]] ''(la spaco estas io absoluta),'' [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] ''(la spaco estas rilata)'' kaj [[Henri Poincaré]] ''(la spaca geometrio estas konvencio).'' Ĵuse krome elmerĝis ankaŭ la problemo starigita de la ''[[kvantuma gravito]]:'' ĉu la spaco-tempo estas ''"kontinua"'' (ĝenerala relativeco) aŭ ''"kvantumigita"'' (kvantuma gravoro je loop)? <ref>Ankaŭ rilate la spacon, la filozofioj kaj teologioj inspirigantaj al la [[Biblio]] juĝas la spacon ion kreitan samtempe kun la aliaj kreitaĵoj. Kaj, laŭ ili, ne influas sur ĝi la problemo ĉu la spaco estas senlima aŭ ne, ĉar temus nur pri «senlimeco», ne pri [[Senfino (filozofio)|«senfineco»]]. [http://docenti.unicatt.it/web/pubblicazioni.do?cod_docente=14394&language=ITA&section=pubblicazioni] </ref>

[[Kategorio: Fiziko]]