Itala Renesanco: Malsamoj inter versioj

La '''Itala Renesanco''' ({{lang-it|Rinascimento}} [rinaʃʃiˈmento]) estis la [[Renesanco|plej frua manifestado]] de la ĝenerala eŭropa [[Renesanco]], nome periodo de granda kultura ŝanĝo kaj atingaro kiu ekis en [[Italio]] dum la [[14a jarcento]] kaj daŭris ĝis la [[16a jarcento]], markante transiron inter [[Mezepoko]] kaj [[Moderna Epoko]] en [[Eŭropo]]. La termino ''Renesanco'' estan esence moderna esprimo kiu enmodiĝis en la 19a jarcento, en la verko de historiistoj kiaj [[Jules Michelet]] kaj [[Jacob Burckhardt]]. Kvankam la originoj de movado kiu estis limigita ege en la klera kulturo de intelekta kutimaro kaj sponsorado povas esti datita jam el la plej frua parto de la 14a jarcento, multaj aspektoj de italaj kulturo kaj socio restis tre mezepokeca; la Renesanco ne venis al sia kompleta tuto ĝis la fino de la jarcento. La franca vorto ''renaissance'' (''Rinascimento'' en itala) signifas "renaskiĝon", kaj fakte tiu epoko estas plej bone konata pro la renovigita intereso en la kulturo de [[klasika antikveco]] post la periodo kiun la [[Humanismo|renesancaj humanistoj]] etikedis kiel [[Malluma Epoko|Mallumaj Epokoj]].

 

Kvankam nuntempe la Itala Renesanco eble estas plej bone konata pro la [[pentrarto]] kaj la [[arkitekturo]], tiu periodo fakte atingis ĉefajn rezultojn en [[literaturo]], [[Renesanca muziko|muziko]], [[filozofio]], kaj aliaj artoj, same kiel en [[scienco]]. Italio iĝis la agnoskita eŭropa ĉefa lando en ĉiuj tiaj areoj ĉirkaŭ la malfrua 15a jarcento, kaj je variaj gradoj retenis tiun hegemonion ĝis ĉirkaŭ 1600. Tio okazis spite turbulan kaj ĝenerale katastrofa periodo en la itala politiko, laŭ kies fluo plej el Italio estis submetita fare de la ĉefaj eŭropaj potencoj, nome fare de francoj, germanoj kaj hispanoj. La Eŭropa Renesanco ekis en [[Toskanio]] (Centra [[Italio]]), kaj centriĝis en urboj kiaj [[Florenco]] kaj samregionaj.<ref>Burke, P., ''The European Renaissance: Centre and Peripheries'' (1998)</ref> Ĝi poste etendis al [[Venecio]], kie la restaĵoj de [[antikva Grekio|antikvgreka kulturo]] estis alportitaj, provizante al [[humanismo|humanistaj]] fakuloj per novaj tekstoj. La Renesanco poste havis gravan efikon sur [[Romo]], kiu estis ornamita per kelkaj strukturoj en la nova modo ''all'antico'' (antikveca), poste ege rekonstruita per la povego de humanistaj 16a-jarcentaj [[papo]]j. La Itala Renesanco pintis en la mezo de la 16a jarcento kiam invadoj fare de eksterlandanoj metis la tutan regionon en la tumulto de la [[Italaj Militoj (16a jarcento)|Italaj Militoj]]. Tamen, la ideoj kaj idealoj de la Renesanco daŭris kaj etendis al la resto de Eŭropo, komencante la aperon de la [[Norda Renesanco]], kaj de la [[Angla Renesanco]].

{{redaktata}}

 

The same is true for [[Renaissance architecture|architecture]], as practiced by [[Filippo Brunelleschi|Brunelleschi]], [[Leon Battista Alberti]], [[Andrea Palladio]], and [[Bramante]]. Their works include [[Florence Cathedral]], [[St. Peter's Basilica]] in Rome, and the [[Tempio Malatestiano]] in Rimini (to name only a few, not to mention many splendid private residences: see [[Renaissance architecture]]). Finally, the Aldine Press, founded by the printer [[Aldo Manuzio]], active in Venice, developed [[Italic type]] and the small, relatively portable and inexpensive printed book that could be carried in one's pocket, as well as being the first to publish editions of books in Ancient Greek. Yet cultural contributions notwithstanding, some present-day historians also see the era as one of the beginning of economic regression for Italy (there were some economic downturns due to the opening up of the Atlantic trade routes and repeated foreign invasions and interference by both France and the Spanish Empire).