Petro la Granda: Malsamoj inter versioj

'''Petro la Unua''' (konata kiel '''Petro la Granda''') (ruse Пётр Первый, Пётр Великий) naskiĝis la [[{{daton|9-a de |junio|9-an de junio]] [[1672]]}} en [[Moskvo]], mortis la [[{{daton|8-a de |februaro|8-an de februaro]] [[1725]]}} en [[Sankt-Peterburgo]]) estis la unua [[imperiestro]] de [[Rusio]]. Li reĝis ĝis 1696 kune kun sia duonfrato. Liaj gepatroj estis caro [[Aleksej Miĥajloviĉ|Aleksio Miĥajloviĉ]] kaj carino ''Natalia Nariŝkina''. Li apartenis al [[Romanovoj (dinastio)|dinastio Romanov]], tial lia plena nomo estas '''Petro Alekseeviĉ Romanov''' (ruse '''Пётр Алексеевич Романов''').

[[Dosiero:Two tsars by I.Repin (1900, GRM).jpg|thumbeta|dekstre|300px|Alveno de Ivano la 5-a kaj Petro la 1-a al la ceremonio de kronigo de tiu lasta. Litografio de [[Ilja Jefimoviĉ Repin]].]]

Jam dekomence, la edukado de Petro (komisie de la [[Caro]] [[Aleksej Miĥajloviĉ|Aleksej la 1-a]]) estis metita en manoj de kelkaj tutoroj, inter kiuj ĉefe Nikita Zotov, Patrick Gordon, kaj Paul Menesius. La 29an de januaro 1676, la Caro Aleksej mortis, lasante la suverenecon al pli aĝa duonfrato de Petro, la malforta kaj malsaneca [[Fjodor Aleksejeviĉ|Fjodor la 3-a]]. Tra tiu periodo, la regado estis ĉefe administrata de Artamon Matvejev, klerisma amiko de Aleksej, kaj politika ĉefo de la familio Nariŝkin kaj unu el plej gravaj bonfarantoj por la infanaĝo de Petro. Tio ŝanĝis kiam Fjodor mortis en 1682. Ĉar Feodor ne lasis filon, ekis disputo inter la familioj Nariŝkin kaj Miloslavski pri kiu heredu la tronon. La alia duonfrato de Petro, [[Ivano la 5-a]], estis la tuj venonta laŭ linio por la trono, sed li estis draste malsana kaj mense nesana. Sekve la [[Bojaro|Bojarano]] (nome konsilantaro de rusaj nobeloj) elektis la 10-jaraĝan Petron por iĝi Caro kun lia patrino kiel regento. Tiu aranĝo estis prezentita antaŭ la popolo de Moskvo, kiel antikva tradicio postulis, kaj estis ratifita. [[Sofia Aleksejevna]], unu el la filinoj de Aleksej el lia unua geedziĝo, estris ribelon de la ''strelci'' (nome rusaj elitaj militistoj) en aprilo kaj majo de 1682. En la sekva konflikto kelkaj parencoj kaj amikoj de Petro estis murditaj, inklude Matvejev, kaj Petro atestis kelkajn el tiuj agoj de politika violento.<ref>{{citecitaĵo bookel libro||titletitolo=A History of Russia|authoraŭtoro=Riasanovsky, Nicholas|yearjaro=2000|publishereldoninto=Oxford: [[Oxford University Press]]|pagepaĝo=214}}</ref>

[[Dosiero:Young Peter the Great parsuna.jpg|thumbeta|leftmaldekstre|Petro la Granda, dum infanaĝo]]

Petro ne partikulare atentis ke aliaj regas en sia nomo. Li engaĝiĝis en tempopasigiloj kiaj ŝipkonstruado kaj navigado, same kiel ludi batalojn per sia ludila armeo. La patrino de Petro serĉis devigi lin adopti pli konvencian konduton, kaj aranĝis lian nupton kun [[Eŭdoksia Lopuĥina]] en 1689.<ref>{{citecitaĵo bookel libro||titletitolo=A History of Russia|authoraŭtoro=Riasanovsky, Nicholas|yearjaro=2000|publishereldoninto=Oxford: Oxford University Press|pagepaĝo=218}}</ref> La geedziĝo estis malsukcesa, kaj dek jarojn poste Petro devigis ŝin iĝi monaĥino kaj tiele li liberiĝis el tiu unio.

Ankoraŭ, Petro ne akiris faktan kontrolon super rusaj aferoj. La povo estis anstataŭ plenumita de lia patrino, Natalja Nariŝkina. Nur kiam Natalija mortis en 1694 Petro iĝis sendependa suvereno.<ref>{{citecitaĵo bookel libro||titletitolo=A History of Russia, sixth edition|authoraŭtoro=Riasanovsky, Nicholas|yearjaro=2000|pagepaĝo=216}}</ref> Formale, Ivano la 5-a restis kiel kunreganto kun Petro, kvankam li estis senefika. Petro iĝis la ununura reganto kiam Ivano mortis en 1696.

[[Dosiero:Peter benois.jpg|thumbeta|''Petro la Gramda meditante la ideon konstrui Sanktan Petersburgon borde de la [[Balta Maro]]'' de [[Alexandre Benois]], 1916]]

Printempe de [[1711]] Petro la Granda proklamis al la mondumo novan statuson de ''Ekaterina'', kiun li ordonis titoli - lia edzino kaj carino. Ties oficiala geedziĝo okazis la [[{{daton|19-an de |februaro]] [[|1712]]}} en [[Sankt Peterburgo]].

[[Dosiero:Inconnu d'après J.-M. Nattier, Portrait de Pierre Ier (musée de l’Ermitage).jpg|thumbeta|Petro la Granda, pentraĵo de [[Jean-Marc Nattier]], 1717]]

* Zitser, Ernest A. "Post-Soviet Peter: New Histories of the Late Muscovite and Early Imperial Russian Court," Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History, Volume 6, Number 2, Spring 2005 (New Series), pp. &nbsp;375–392 Review of recent books. doi:10.1353/kri.2005.0032 [http://muse.jhu.edu/journals/kritika/v006/6.2zitser.html in Project Muse]

{{Projektoj|q=Petro la Granda}}

{{havenda artikolo|Petro la Granda}}