Dengo: Malsamoj inter versioj

'''Dengo''' (el la [[portugala lingvo]] ''dengo'' aŭ ''dengue'', "afektado") estas unu el la ĉefaj virusaj [[malsano]]j en la mondo kaj grava [[problemo]], ĉefe en [[tropiko|tropikaj landoj]] (kiel [[Brazilo]]), kie la [[klimato]] kaj la urbaj kutimoj oferasdisponigas tre favorajn kondiĉojn al disvolvigola disvolviĝo kaj proliferado de ĝia disvastiga kulo, la ''[[Aedes aegypti]]'' [ajdes ajgipti/edes eĝipti] el la genro [[stegomijo]].

La unua mencio pri dengo en la mondo estis en [[1779]] en la insulo [[Javo]]. En [[Ameriko]], la unua kazo okazis en [[Kubo]], en [[1782]]. En Brazilo, estas raportoj pri dengo ekde [[1846]]. Tiam la maladomalsano ricevis la nomon "dengo" kiu signifas "virineca afektado" ĉar estis rigardita kialkiel malgrava malsano, aŭ ĉar tiam ĝi estas pli malforta, aŭ ĉar tiam ekzistis aliaj pli gravaj malsanoj en Brazilo. Ankaŭ povas deveni de kultura sinteno de brazilanoj, kiuj, ĝenerale, rigardas malsanojn kiel montron de malforto (en [[Brazilo]] oni uzas [[amnestezioanestezio]]n tre pli malofte en dentajdenta flegado, kancermortontoj ofte refuzasrifuzas kontraŭdolormedikamentojn, ekzemple).

Dum preskaŭ centjarojarcento dengo malaperis deel [[Brazilo]]. ReaperisĜi reaperis en [[1981]] kaj [[1982]] en [[Boa Vista]], [[Rorajmo]]. En [[1986]] estis granda epidemio kiu komenciskomenciĝis en [[Rio-de-Ĵanejro]] kaj sekveposte iris al [[Cearao]] kaj [[Alagoaso]]. En la sekva jaro, ĝi atingis ankaŭ [[Bahio]]n, [[Minas-Ĝerajso]]n, [[Pernambuko]]n kaj [[San-Paŭlio]]n, kie ĝi restas endemia.

Estas kvar tipoj dade [[viruso]]j kiuj kaŭzas dengon, sed nur du tipoj da dengo.

Teorie, oni povas imuniĝi se oni jam kvarfoje travivintustravivis la malsanon, sed, praktike, oni mortas je la tria fojo.

[[Simptomo]]j: Kapdoloro, okuldoloro, alta [[febro]] (ofte trans 40 °C), muskoldoloro, manko de apetito, ruĝaj makuloj trasur la korpo, malforteco kaj, foje, hemoragio per [[gingivo]] kaj nazo. La komenco de simptomoj estas subita kaj forta, ĝenerale la malsanulo povas memori la ekzaktan horon kiam ili komenciskomenciĝis. La simptomoj estas fortegaj en la plenkreskuloj, sed malfortaj en [[bebo]]j. Ju pli maljuna la homo, des pli fortaj la simptomoj.

La hemoragia tipo havas la samajn simptomojn kiel la klasika tipo, sed ekkrakas la [[vejno]]jnj kaŭzante elverŝon de [[sango]]. Tiu ekkrako povas esti pli aŭ malpli forta kaj eĉ kaŭzi [[morto]]n. KielĈar la venojvejnoj neniam revenas al la antaŭa sanstato, duafoje, la hemoragia tipo nepre kaŭzos la morton, sed tiu estas tre malofta.

Nova tipo de dengo aperis en la brazila [[Amazonio]] en [[2005]], neŭra dengo. Tiu tipo atingas [[nervo]]jn kaj [[cerbo]]n, ĝi blindigas kaj handikapas la viktimojn. Nur ses homoj akiris ĝin ĝis hodiaŭ.

Ne estas rekta interhoma infekto. NuraLa nura formo de infektado estas per piko de kontamnitakontaminita ino de ''Aedes aegypti''. La kulino povas infekti iun nur dum 12 tagoj post suĉisuĉinte la sangon de infektita homo. Unu kulino povas dum sia vivo (45 tagoj) infekti maksimume 300 homojn. La kova periodo de la malsano estas inter 3 kaj 15 tagoj post la piko.

Ne estas kuraco al dengo. Nur oniOni povas nur trakti la simptomojn kaj esperi ke la korpo reagos. Oni devas eviti la rumponrompon de [[vejno]]j evitante viglajn movojn kaj medikamentojn kiuj dilatas la sangajn ujojn.