Civilizo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
Neniu resumo de redakto
Linio 8:
Civilizoj estas organizataj en dense loĝataj setlejoj dividataj en [[hierarkio|hierarkiaj]] [[socia klaso|sociaj klasoj]] kun reganta elito kaj subulaj urbaj kaj ruraj loĝantaroj, kiuj engaĝiĝas en intensiva [[agrikulturo]], [[minado]], malgrandskala fabrikado kaj [[komerco]]. Civilizo koncentrigas povon, etendante homan kontrolon super la resto de naturo, inklude super aliaj homaj estaĵoj.<ref>Michael Mann, ''The Sources of Social Power,'' Cambridge University Press, 1986, vol.1 pp.34-41.</ref>
 
[[File:Tikal mayan ruins 2009.jpg|thumb|300px|[[Tikal]] estas unu el la plej grandaj arkeologiaj kuŝejoj, urbaj centroj, kaj turismaj allogoj de la [[Antaŭkolumba Ameriko|antaŭkolumba]] [[Majaoj|Majaa civilizo]]. Ĝi esas situanta en la arkeologia regiono de la [[Departemento Peten|Petena Baseno]] en kio estas nune norda [[Gvatemalo]].]]
La plej frua apero de civilizoj estas ĝenerale asociata kun la finaj stadioj de la [[Neolitika Revolucio]], rezulte en la relative rapida procezo de [[ŝtato|ŝtatformigo]], politika disvolviĝo asociata kun la apero de reganta elito. Tiu neolitikaj teknologio kaj vivostilo estis establitaj unue en [[Mezoriento]] (por ekzemplo ĉe [[Göbekli Tepe]], el ĉirkaŭ 9,130 a.K.), kaj poste en la basenoj de la riveroj [[Jangzio]] kaj [[Flava Rivero]] en [[Ĉinio]] (por ekzemplo ĉe Pengtuŝana kulturo el 7,500 a.K.), kaj poste etendiĝis. Sed ankaŭ similaj "revolucioj" ekis sendepende el 7,000 a.K. en lokoj kiaj ĉe la [[Civilizacio Norte Chico]] en [[Peruo]]<ref>Haas, Jonathan; Winifred Creamer, Alvaro Ruiz (23a de Decembro 2004). "Dating the Late Archaic occupation of the Norte Chico region in Peru," ''Nature'' 432 (7020): 1020–1023. doi:10.1038/nature03146. PMID 15616561</ref> kaj [[Mezameriko]] ĉe la rivero [[Balsaso]]. Tiuj estis inter la lulilaj ses civilizoj tutmonde kiuj aperis sendepende.<ref>Kennett, Douglas J.; Winterhalder, Bruce (2006). ''Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture''. University of California Press. pp. 121–. ISBN 978-0-520-24647-8. Alirita la 27an de Decembro 2010.</ref> [[Mezopotamio]] estas la loko de la plej fruaj disvolviĝoj de la Neolitika Revolucio el ĉirkaŭ 10,000 a.K. Ĝi estis identigita kiel estinta "inspirinta kelkajn el la plej gravaj disvolvigoj en la homa historio inklude la inventon de la [[rado]], de la plantado de la unuaj cerealaj [[Agrokultivaĵo|kultivadoj]] kaj la disvolvigo de la [[Manskribaj literoj|kursiva]] [[skribmaniero]], de [[matematiko]], [[astronomio]] kaj [[agrikulturo]]."<ref name="historyandpolicy">{{cite web|url=http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-13.html|title=Iraq, past, present and future: a thoroughly-modern mandate?|last=Milton-Edwards|first=Beverley|date=May 2003|work=History & Policy|publisher=History & Policy|accessdate=9a de Decembro 2010|location=[[Unuiĝinta Reĝlando]]}}</ref>
{{redaktata}}
La Neolitika Revolucio siavice estis dependa el la disvolvigo de sedentarism, the domestication of grains and animals and the development lifestyles which allowed [[economies of scale]] and the accumulation of surplus production by certain social sectors. The transition from "complex cultures" to "civilisations", while still disputed, seems to be associated with the development of state structures, in which power was further monopolised by an elite ruling class.<ref>Carniero, R.L. (Ed) (1967), "The Evolution of Society: Selections from Herbert Spencer’s Principles of Sociology", (Univ. of Chicago Press, Chicago, 1967), pp. 32-47,63-96, 153-165.</ref>
 
La Neolitika Revolucio siavice estis dependa el la disvolvigo de sedentarismnemigremo, thealdomigo domesticationde ofgrajnoj grainskaj andanimaloj animalskaj andla thedisvolvigo developmentde lifestylesvivostiloj whichkiuj allowedpermesis skalajn [[economies of scaleekonomio]]jn andkaj thela accumulationakumuladon ofde surplusplusa productionproduktado byfare certainde socialkelkaj sectorssociaj sektoroj. La Thetransiro transition fromel "complexkompleksaj cultureskulturoj" toal "civilisationscivilizoj", whilekvankam stillankoraŭ disputeddisputate, seemsŝajnas toestis beasociataj associatedkun withla thedisvolvigo developmentde of state[[ŝtato|ŝtataj]] structuresstrukturoj, inen whichkiu powerpovo wasestis furtherplue monopolisedmonopoligita byde anelita elitereganta ruling classklaso.<ref>Carniero, R.L. (EdEld.) (1967), "The Evolution of Society: Selections from Herbert Spencer’s Principles of Sociology", (Univ. of Chicago Press, Chicago, 1967), pp. 32-47,63-96, 153-165.</ref>
{{redaktata}}
Towards the end of the Neolithic period, various [[Chalcolithic]] civilizations began to rise in various [[Cradle of civilisation|"cradles"]] from around 3300 a.K.. Chalcolithic Civilizations, as defined above, also developed in [[Pre-Columbian Americas]] and, despite an early start in Egypt, Axum and Kush, much later in Iron Age [[African history|sub-Saharan Africa]]. The [[Bronze Age collapse]] was followed by the [[Iron Age]] around 1200 a.K., during which a number of new civilizations emerged, culminating in the [[Axial Age]] transition to [[Classical antiquity|Classical civilization]]. A major technological and cultural transition to [[modernity]] began approximately 1500 CE in western Europe, and from this beginning new approaches to [[science]] and [[law]] spread rapidly around the world.<ref>{{citation|title=Civilization|last=Ferguson|first=Niall|authorlink=|year=2011}}</ref>