e
sen resumo de redaktoj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
e (aldonis vortoliston) |
eNeniu resumo de redakto |
||
|
Kelkaj vortoj el la lingveto ankoraŭ uziĝas nuntempe kiel dialektaj vortoj en la angla, sed ĉefe la vortoj uziĝas kiel '''nomoj''' de urboj, riveroj, gazetoj, kompanioj, kaj en komercaĵaj atentigaj frazoj. Nuntempe la landanoj '''plejofte ne scias la signifojn de ĉi tiuj''', ĉar la lingveto forpremegiĝis de la forpeliĝo de la indiĝenanoj kaj la dua militego: inter aliaj aferoj, la registraroj deziris ke ja ĉiuj landanoj, ambaŭ la indiĝenanoj kaj la aliaj, parolus nur la tiel-nomatan puran anglan sendialekte.
== Ankoraŭ
Plejparte la lingvo ne nuntempe uziĝas, sed ankoraŭ ekzistas kiel dialektaj vortoj, loknomoj, ktp en la angla lingvo. Ĉi tie estas kelkaj kiujn homoj de tie kredeble sciius, eĉ se skribiĝas per alia maniero:
[[Dosiero:Siwash fruit ad male.jpg|eta|»Siwash = indiĝenano«, anonco pri frukto.]]
'''Chinook''' = ankoraŭ uziĝas bazlerneje Usone signifi pri la interlingvo anstataŭ ol la vera ĉinuka lingvo.
'''high muckamuck''' = »multe manĝaĵo(n havas)« riĉulo, gravulo, pompulo. Diriĝas dialekte.
[[Dosiero:Release flier for THE SAINT AND THE SIWASH, 1912.jpg|eta|»Siwash« signifas »indiĝenano« en la ĉinuka]]
'''skookum''' = »forte, bonaĵo«, loknomo kaj dialekta vorto Kanade por signifi kiel »bone!«.
== Vortoj kaj vortordo ==
Laŭnia scio, ekzistis nur ĉirkaŭ 700 vortoj. Kelkaj vortoj estas vere pli ol unu vorto en la devena lingvo, ekzemple »'''gitop'''« '''vek', ellit'<nowiki/>''' venas el la angla »'''get up'''« (laŭvorte: '''ricevi sur''') , kaj »'''li dawn'''« '''kuŝ'''' venas el »'''lie down«''' (laŭvorte: '''kuŝi malsupre'''), sed '''git, op, li, dawn''', memsole ne ekzistas kun tiuj anglaj signifoj kaj ne estas diseblaj vortoj en la ĉinuka lingveto.[[Dosiero:Chinook Jargon Shorthand Kamloops Wawa.png|eta|Ekzemplo de la antaŭtempa skribsistemo]]Ĉirkaŭ 50% da la vortoj venas el la lingvoj de la ĉinukanoj, kiuj loĝis laŭ la malalta parto de la valo de la Rivero Kolumbia; inter tiuj lingvoj estis la kikŝta (»Kiksht«), klakama »Clackamas« kaj klacpa »Clatsop«. Aliaj indiĝenaj lingvoj ([[laŝucida lingvo|laŝucida]] »Lushootseed«, nutka »Nuu-cha-nulth«, ĉehelsa »Chehalis«), samtempe la franca kaj angla, estis malpli gravaj fontoj. Tamen la gramatiko de tiuj lingvoj ne uziĝis.
Sufiĉis uziĝi kiel ĉehejma, laboreja kaj komerca lingvo, sed multaj vortoj signifas klare nur laŭokaze, kaj mansignoj uziĝis ofte por pliklarigi la signifojn (tamen la lingvo jes skribiĝis, do eĉ se mansignojn mankus ankoraŭ komprenus oni la lingvon). Ekzemple, '''pi''' signifas ambaŭ »'''kaj, sed'''«, '''okuk''' signifas ambaŭ »'''ĉi tiu, tiu'''«, '''ilihi''' signifas ambaŭ »'''ter', land', vilaĝ', urb', mond''''« kaj ne vere ekzistas »'''si, pri, ke, la, ol'''« do aliaj vortoj anstataŭiĝas.
== Naskiĝo de la lingvo ==
Ni ne scias ekde kiam la lingvo ekzistis. Jam kiam la unuaj anoj de Usononto (
Post tiam, ekzistis pli indiĝenanoj ol aliaj homoj kaj do infanoj malinfaniĝis apud unu la alia sed parolus nesamajn lingvojn. Kompreneble, tial la ĉinuka iĝis kiel ĉiutaga lingvo urbe, lerneje, laboreje kaj eĉ ete registare. Post tiam, eĉ post al multaj indiĝenanoj parolis la anglan, la tie-loĝantoj uzadis la lingvon kvazaŭ dialekton, por fieri kaj klarigi ke »ni venas de ĉi tie!«.
== Eksparoliĝo, Reparoliĝo, Skribsistemo ==
La lingvo fake ankoraŭ paroliĝas. Tamen, ekzistas du specoj: la antaŭtempa lingveto ankoraŭ uziĝas en anoncoj, nomoj ktp kaj homoj lernas ĝin kiel alian lingvon (ĉefe rete). Inter aliaj aferoj, legiĝeblas multajn historiajn skribaĵojn kaj klarigas frazojn kaj vortojn el anglaj kantoj, primemaj libroj, leteroj ktp ĉar uziĝis tiom ofte antaŭtempe ke neniu tradukis anglen.[[Dosiero:First-pipa-txt.jpg|eta|La unua tajpaĵo uzanta unikodan karaktraron de "Chinook pipa", la stenografia skribsistemo uzita en la periodaĵo "Kamloops Wawa"]]Sed kiam ĉiujn el la indiĝenanoj perforte moviĝis al malvastajn lokojn usone ktp, la ĉinuka iĝis interlingvo al ĉiuj indiĝenanoj, kaj iam post iam kreskiĝis de lingveto ĝis lingvo. Ĉi lingvo plejparte ekzistas en »Oregon«. La bazo ankoraŭ samas ol la antaŭtempa, sed periĝas alian skribsistemon, enhavas pli vortojn ktp. Ĉi lingvo nun lerniĝas al indiĝenanaj infanoj kaj aliaj homoj lerneje. Ekzemploj:
'''Kutima skribsistemo:''' klahawiam kanawi tilikom kopa kamlups... Klunas tumolo nsaika mash ukuk ilihi, pi nsaika wiht kuli, pi nsaika tlap kopa lipap iaka ilihi...[[Dosiero:Naykanim1.jpg|thumb|right|Nomŝildo kun nomo en ĉinuka piĝino laŭ la skribsistemo "Kamlups wawa"]]'''Nova skribsistemo:''' łax̣áwyam kánawi tílikəm kopa kémlups... t̓łúnas tumólo nsáyka másh úkuk ílihi, pi nsáyka wə́x̣t kúli, pi nsáyka t̓łáp kopa ləpáp yaka ílihi...
Alie, ekzistas stena skribsistemo kiu tute ne ankoraŭ uziĝas, sed forte uziĝas en kelkaj urboj kaj epokoj. Do multaj historiaj skribaĵoj nur ekzistas en ĉi steno.
== Ekzemplaj tekstoj ==
(De la antaŭtempa):
Tkop man klaska cipi: klaska mash sitkom ukuk hwit... Ilip tlus klaska mash ukuk tkop saplil kopa kosho pi klaska iskom bran pus klaska makmak. Ilip tlus klaska mash ukuk tkop saplil kopa kosho pi klaska iskom bran pus klaska makmak.
o saXali tayi, nayka kEmtEks nawitka kakwa, mayka ukuk, kapit ixt saXali tayi mi<strike>l</strike>ayt,
:mayka ukuk, munk <strike>l</strike>aX nEsayka kapa masaCi, mayka ukuk, skukEm mitxwEt pus kwanEsam.
<br />'''Esperante''':<br />Mi atestas, ho mia Dio, ke Vi kreis min por ke mi konu kaj adoru Vin. Mi atestas, ĉi-momente, pri mia senforteco kaj pri Via potenco, pri mia malriĉeco kaj pri Via riĉeco. Ne ekzistas alia Dio krom Vi, la Defendanto, la Mem-Ekzistanto.
== Eksteraj ligiloj ==
| |||