Kiel registrite je 21:05, 21 nov. 2015 redakti 89.204.135.50 (diskuto) →‎Vidu ankaŭ Etikedoj: Poŝtelefona redakto Redakto de poŝaparata retejo ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 18:39, 24 jun. 2016 redakti malfari Nosmetana (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 2 951 redaktoj Neniu resumo de redakto Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 2: {{Sen fontoj\|temo=lingvoscienco\|dato=februaro 2013}} {{Informkesto lingvo \|Lingvo=Latino <br /> Latine: {{lang\|la\|Lingua latīna}} ~~\|Nomo=Lingua Latina~~ \|Landoj= [[Vatikano]] \|Denaske= Linio 20: }} La'''Latino'''<ref name=Lingvonomoj>Wennergren, Bertilo [http://bertilow.com/pmeg/gramatiko/propraj_nomoj/landoj_popoloj_lingvoj.html#i-r76 "Lingvonomoj"] ''[[PMEG]]''</ref> aŭ la '''latina lingvo''' estas [[Italika lingvaro\|italika lingvo]], kiu estis orginale parolata en la areo de antikva [[Romo]]. Ĝi ankaŭ estis la ĉefa lingvo de la [[romia imperio]] kaj de la [[katolikismo\|katolika eklezio]], kaj [[interlingvo]] de [[okcidenta civilizo]] ĝis 1750. Inter malkleruloj ~~latino~~Latino iompostiome simpliĝis kaj fariĝis nova lingvo, '''[[vulgara ~~latino~~Latino]]''', kiu siavice pluevoluis post la disfalo de la imperio, kreante la '''latinidajn lingvojn''' (la [[franca lingvo\|franca]], [[hispana lingvo\|hispana]], [[itala lingvo\|itala]], [[portugala lingvo\|portugala]], [[rumana lingvo\|rumana]], [[latinidaj lingvoj\|ktp.]]). La klasika ~~latino~~Latino ĉesis esti denaske parolata lingvo post ĉirkaŭ la jaro 300. En la lernejoj dum la [[renesanco]], ~~latino~~Latino fariĝis pli ĝuste kaj klasike parolata laŭ la modelo de [[Cicerono]]. Dum multe de la historio de Okcidenta civilizo, ĝi estis la lingvo de registaroj, [[papo]]j, [[sciencisto]]j, [[sanktuloj]], nobeloj, muzikistoj kaj eĉ poetoj. Ĝi estas la lingvo de [[Julio Cezaro]], [[Vergilio]], [[Ovidio]], [[Aŭgusteno]], [[Abelardo]], [[Tomaso de Akvino]], [[Dante]], [[Koperniko]], [[Erasmo]], [[More]], [[Kalvino]], [[Galileo]], [[Bakono]], [[Kartezio]], [[Spinozo]], [[Isaac Newton\|Neŭtono]] kaj [[Linnaeus]]. Pluraj gravaj urboj en la mondo havas propran [[Latinaj urbonomoj\|latinan nomon]]. Eĉ ĝis la frua [[20-a jarcento]], ~~latino~~Latino restis ordinara parto de klerigado en okcidento kaj de la katolika [[trenta meso]]. Pro la graviĝo de presarto kaj naciaj aspiradoj ekde la deksesa jarcento la latina en longa procezo perdis iom post iom la funkcion de interlingvo. Sed eĉ hodiaŭ ĝi estas fonto por sciencistoj, kiam ili inventas novan vorton aŭ por la nomado de ĵus malkovritaj bestoj. Nur [[Vatikano]] kaj la katolika eklezio ankoraŭ uzas ~~latinon~~Latinon oficiale, eĉ eldonante vortaron de novaj vortoj. Sed eĉ en la katolika eklezio, ~~latino~~Latino mortis kiel efektiva laborlingvo de la episkopoj kaj [[sacerdoto]]j post la [[dua Vatikana koncilio]]. Ekzemple, la [[katekismo]] estis redaktita en la franca, kvankam la oficiala redakto estas en ~~latino~~Latino. Uzadon de la latina kiel viva lingvo liturgie kaj ĉiutage ankaŭ en niaj tagoj proponas la usona [[Familia Sancti Hieronymi]]. En la mezepoka kaj renesanca okcidento, regado de ~~latino~~Latino estis necesa por alta klerigado, ĉar la alta scio de la okcidenta civilizo estis disponebla plejparte per latinaj libroj kaj latinlingvaj universitatoj. (La [[angla lingvo\|angla]] havas similan rolon hodiaŭ). Latino estis unu el la ĉefaj fontoj, el kiu [[Esperanto]] pruntis vortojn. Ekzemple: ''facila, sed, tamen, okulo, akvo''. Ĉirkaŭ 75% el la vortoj de teksto Esperanta estas el lingvo latina aŭ latinida. Latino ankaŭ estas la radiko, rekte aŭ nerekte, de 75% de la vortprovizo de la [[angla lingvo]].{{mankas fonto}} == Historio == La etapoj de ~~latino~~Latino: * [[klasika latina\|klasika ~~latino~~Latino]] (-300 al 300) * [[vulgara latina\|vulgara ~~latino~~Latino]] (-100 al 1000) ** [[latinidaj lingvoj]] (1000 - ) * [[mezepoka latina\|mezepoka ~~latino~~Latino]] (300 al 1400) * [[humanista latina\|humanisma ~~latino~~Latino]] (1400 al 1800) * [[novlatina\|~~novlatino~~Novlatino]] (1650 - ) == Skribo kaj elparolo == ~~La latina lingvo~~Latino uzas la nuntempe konatan [[latina alfabeto\|latinan abocon]], originale nur majuskle (''maiuscula''): ''ABCDEFGHIKLMNOPQRSTVX'', al tiuj 21 literoj venis la ''Y'' kaj ''Z'' (pro la transprenitaj [[Helena lingvo\|grekaj]] vortoj; kelkfoje ni renkontas eĉ ''K''). Interese, la ''U'' kaj ''V'' estas unu sama litero: inter la majuskloj ekzistis nur ''V'', kaj (pli poste) inter la minuskloj (''minuscula'') nur la litero ''u''. Tiel la vorto ''venio'' („mi venas") estis skribata kun majusklo kiel ''VENIO'', sed minuskle kiel ''uenio''. – Oni uzis por la sono [j] ĉiam ''I''. === Historio de la latina alfabeto === Linio 56: Kompreneble oni ne scias kiel prononcis la romianoj, ĉar en tiu tempo ne estis sonaparatoj. En la fino de [[19-a jarcento]], la [[katolika eklezio]] kreis oficialan elparolon bazita sur la [[itala lingvo]]. En multaj protestantaj landoj estis reago kaj oni intencis krei "sciencan prononcon" de la latina. La lingvohistoriaj kaj fonologiaj esploroj malkovris la verŝajnan sonsistemon, elparolon de ~~la latina lingvo~~Latino; tiun elparolon oni nomas '''restaŭrita''' '''elparolo'''. En [[1956]] la unua "Congrès International pour le Latin Vivant" (Internacia Kongreso por la Viva Latino) aprobis rezolucion, kiu rekomendis la nuran uzon de "restaŭrita elparolo" en Eŭropaj nereligiaj lernejoj. Tiel, multaj eŭropanoj, kiuj lernis ~~latinon~~Latinon en lernejo post tiu kongreso, pensas ke ĝi estas la nura "vera" elparolo de la latina, sed ĝi estas nur konvencia elparolo, kun ia scienca bazo, sed tre diskutinda. En modernaj tekstoj oni foje uzas super la vokaloj horizontalajn strekojn aŭ arkojn (ā ē ī ō ū ; ă ě ĭ ŏ ŭ) por helpi la lingvolernadon. Tiuj strekoj ne ekzistis en ~~la latina lingvo~~Latino; ili nun montras por la lernantoj la longecon aŭ mallongecon de la vokalo (silablongo tre gravas en la latina). Restaŭrita prononco Linio 82: Ekzemple, la literoj ''v'' kaj ''u'' plej verŝajne aludis al duonvokalo /ŭ/ (kiel en ''aŭto'', ''ŭa!''). Sed en "VVA" la prononco de unua "V" estas vokala, ne eblas la prononco /ŭŭa/ sed du silaba /u'ŭa/, alie en "SILVANVS", la lasta V esta klare vokala: /nus/, sed la unua V eble estas vokala aŭ duonvokala: /sil'ŭa'nus/ aŭ /si'lu'a'nus/, klare la prononco /si'lu'a'nus'/ ne taŭgas, sed la sistemo proponita ne klarigas kiel V estas vokalo aŭ duonvokalo. La restaŭrita prononco pretendas reprodukti la klasikan prononcon, t. e., la prononco de la tempo de [[Cicerono]], sed ĝi miksas prononcojn tre malproksimajn en la tempo. Pro la evoluo de certaj sonoj en [[vulgara ~~latino~~Latino]], oni dum jarcentoj instruis "malĝustan" prononcon de la klasika lingvo. Inter tiuj enradikiĝintaj prononcoj menciindas [e] por ''ae'' kaj [rondigita e] por ''oe''. Sed OE kaj AE evoluis al [e] antaŭ la klasika erao, kiel oni povas vidi en grafitoj de [[Pompeo]], sekve la prononco [ajdes] por [aedes] estas arkaisma, ne klasika, kvankam la "restaŭrita prononco" diras la malon. En la klasika erao, eble oni prononcis ankoraŭ la C kiel /k/, sed tute ne plu AE kaj OE kiel diftongoj. La elparolo de ''c'' laŭ la restaŭrita elparolo estas ĉiam /k/. Oni elparolis ĝin ekde la frua mezepoko antaŭ altaj vokaloj (''ae, e, i, oe, y'') kiel /c/ kaj oni elparolis nur antaŭ la malaltaj vokaloj kiel /k/; tiu elparolo radikiĝis eĉ en Hungario. En aliaj lingvoj tiu /c/ plusimpliĝis al /s/. (En Italio ekzistas tria elparola metodo, ĉar ili elparolas ĝin antaŭ altaj vokaloj kiel /ĉ/; same antaŭ altaj vokaloj sonas la ''g'' kiel /ĝ/, kaj la ''gn'' sonrilato estas elparolata kiel [nj].) Linio 88: Tiel oni elparolas la nomon de ''Cicero'' [CIcero:] (Hungario) aŭ [KIkero] (Okcident-Eŭropo) (en Italio kiel [ĈIĉero]). Oni povas ĉiun akcepti, sed oni devas esti konsekvenca. En [[Francio]], [[Britio]] kaj [[Nordio]], interalie, la natura prononco de ''Cicero'' estas [SIsero] - sed kompreneble tio validas nur kiam oni tiun vorton uzas dum nacilingva parolado. Ŝanĝante al ~~latino~~Latino, oni samtempe devas ŝanĝi la prononcon. Alie, oni povas ekspliki la originon de vortoj kiel ''Kaiser'' en la [[germana lingvo]], nerekte el la parolata latina, sed el la skriba formo, sekve oni ne povas rigardi la evoluon de latinaj vortoj en nelatinaj lingvoj kiel helpaj, ĉar la latina ĉiam restis kiel skriba lingvo, eĉ en landoj kie neniu parolis ĝin. Linio 118: Dosiero:Duenos inscription.jpg\|''Duenos'' inskribo </gallery> == Notoj == <references/> == Vidu ankaŭ == Linio 132 ⟶ 135: == Eksteraj ligiloj == {{projektoj \|b=Kategorio:Libro:Kurso de la klasika ~~latina lingvo~~Latino \|commonscat=Latin language \|wiktionary =Kategorio:Latina \|n=Kategorio:Latina lingvo }} * [http://ephemeris.alcuinus.net Ephemeris] - Gazeto en ~~latino~~Latino. * [http://www.latinitatis.com/latinitas/menu_de.htm Bonega superrigardo pri la uzo de la latina kiel viva lingvo] * [http://www.yleradio1.fi/tiede/nuntii Nuntii Latini] - radiodissendo en ~~latino~~Latino. * [http://la.wikipedia.com/ Latina Vikipedio] * [http://www.vatican.va/latin/latin_index.html Latina retpaĝaro el Vatikanurbo kun amaso da tekstoj novaj kaj malnovaj.]

Latina lingvo: Malsamoj inter versioj