Kiel registrite je 05:54, 15 sep. 2016 redakti Gamliel Fishkin (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj, Administrantoj 5 269 redaktoj e →‎Ekstremejoj: Deŝnev → Deĵnjov ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 16:01, 16 sep. 2016 redakti malfari KEO144000 (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 837 redaktoj →‎Historio: adapto Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 104: {{Ĉefartikolo\|Historio de Azio}} [[Dosiero:Chinese_silk,_4th_Century_BC.JPG\|dekstra\|eta\|316x316px\|Detalo de Ĉina [[silko]] de la 4a jarcento a. K. La tipika komerco de silko tra la [[Silka Vojo]] konektis diversajn regionojn Ĉinajn, Baratajn, Centraziajn kaj Okcidentaziajn al Eŭropo kaj Afriko.]] La '''historion de Azio''' oni povas vidi kiel la kolektivan historion de pluraj periferiaj marbordaj regionoj kiel Orienta Azio, Suda Azio kaj la Meza Oriento ligitaj per la interna amaso de la Eŭrazia [[stepo]]. Alidire, temas pri la [[historio]] de ĉiom da [[Eŭrazio]] krom de [[Eŭropo]]; estas do [[Eŭropcentrismo\|Eŭropcentrisma]] koncepto. Ĉi tiu artikolo konsekvence nur resumas; por pli precizaj informoj vidu [[Historio de Azio#Vidu ankaŭ\|tiujn artikolojn]]. La marborda periferio de Azio estis la hejmo de kelkaj de la plej fruaj konataj civilizacioj de la mondo: ĉiuj el la tri regionoj evoluigis fruajn civilizaciojn ĉirkaŭ fekundaj riveraj valoj. Ĉi tiuj valoj estis fekundaj ĉar la grundo estis riĉa kaj ~~povus~~povis porti multajn radikajn kultivaĵojn. La civilizacioj en [[Mezopotamio]], la [[Induso\|Indusa Valo]] kaj [[~~Ĉina Popola Respubliko\|~~Ĉinujo]] estis tre similaj kaj probable interŝanĝis teknologiojn kaj ideojn kiel [[matematiko]]n kaj la [[rado]]n. Aliaj ideoj kiel tiu de skribo probable evoluis unuope en ĉiu areo. Urboj, ŝtatoj kaj poste imperioj evoluis en tiuj malaltaj regionoj. En la stepa regiono longe loĝis surĉevalaj nomadoj kaj de la centraj stepoj ili povis atingi ĉiujn areojn de Azio. La nordan parton de la kontinento, kovrantan multe da [[Siberio]] ankaŭ ne povis aliri la stepaj nomadoj pro la densaj arbaroj kaj pro la [[tundro]]. Tiuj areoj en Siberio estis tre maldense loĝataj. Linio 118 ⟶ 117: Templan areon en sudorienta Turkujo ĉe [[Göbekli Tepe]], kun verŝajna dato ĉirkaŭ 10000 a. K., oni vidis kiel la komencon de la kulturo "[[Novŝtonepoko\|Novŝtonepoka]] 1". Tiu ejo estis estigita de nomadaj [[ĉasistoj-kolektistoj]]; tion oni scias pro tio ke estas ne konstanta domaro en la proksimaĵoj. Tiu templa ejo estas la plej malnova konata homfarita adorejo. De 8500–8000 a. K. farmantaj komunumoj komencis disvastiĝi al [[Anatolio]], Norda Afriko kaj norda [[Mezopotamio]]. LaKomence ~~Sumeranoj~~de ~~vivis~~la enhistoria laepoko (do proksimume ekde 3000 a. K.), en suda [[Mezopotamio]] vivis la [[Sumeranoj]]. Komence ĉiu urbo estis sendependa ŝtato, kiun regis urba reĝo nomata “granda viro” (“Lugal”). La urbestro ankaŭ estis templestro. Ekde ĉirkaŭe 2800 a. K. malrapide venis Sumeren [[Semidoj]].; ~~Ĉirkaŭ~~ekde ~~2800~~proksimume a.la K.sama epoko, oni ankaŭ konstruis la ~~konatajn~~famajn [[zigurato]]jn, pluretaĝajn templojn.<ref name=dtv>Kinder, Hermann kaj Hilgemann, Werner: ''dtv-Atlas zur Weltgeschichte'', Deutscher Taschenbuch Verlag, 1964 (1986)</ref> [[Dosiero:Mohenjodaro_Sindh.jpeg\|eta\|Ruinoj de [[Mohenjo-Daro]], Pakistano.]] Linio 128 ⟶ 127: La [[Aĥemenida dinastio]] de la [[Persujo\|Persa]] imperio, fondita de [[Kiro la 2-a]], regis areon de [[Antikva Grekio\|Helenujo]] kaj de [[Turkio\|Turkujo]] al la [[Induso]] kaj al Centra Azio inter la 6-a kaj 4-a jarcentoj a. K. Persa politiko inkluzivis toleremon por aliaj kulturoj, tre [[Centralizismo\|centran registaron]] kaj gravajn infrastrukturajn evoluigojn. Poste, sub [[Dario la Granda]], la teritoriojn oni enigis, burokratismon evoluigis, al la nobeloj asignis militistajn poziciojn, impostan kolekton zorgeme organizis kaj spionojn uzis por certigi la lojalecon de regionaj oficialuloj. La persa Imperio estis sukcesa pri establi pacon kaj stabilecon en Okcidenta Azio kaj havis gravan influon pri arto, pri politiko (influante Helenismajn gvidantojn) kaj pri religio. [[Aleksandro la Granda]] konkeris tiun imperion en la 4-a jarcento a. K., kreante la nelongan [[Helenisma Epoko\|Helenisman periodon.]] Li estis nekapabla establi stabilecon kaj post lia morto, Persujo rompis je malgrandaj, malfortaj dinastioj inkluzivantaj la [[Seleŭkio\|Seleŭkidan Imperion]], sekvitan de la [[Partoj\|Parta Imperio.]] Je la fino de la "[[Klasika epoko]]", Persujo estis restabiligita je la [[Sasanida Imperio]], ankaŭ konata kiel la dua persa Imperio. La epokon, en Bharato, de la [[Maŭrja imperio\|~~Maŭrjan~~Maŭrja]] kaj de la [[Gupta imperio\|~~Guptan imperiojn~~Gupta]] imperioj, oni nomas la Ora Epoko de [[Barato]]; ili estis markitaj de multaj inventaĵoj kaj eltrovoj en scienco, teknologio, arto, religio, kaj filozofio, kiuj kristaligis la elementojn de tio, kio estas ĝenerale konata kiel [[Barata kulturo]]. [[File:01 terracottawarriorsgroup.jpg\|dekstre\|eta\|300px\|right\|Militistoj de la [[Terakota armeo]] de la [[Qin-Dinastio]].]]

Azio: Malsamoj inter versioj