Marteno Lutero: Malsamoj inter versioj

:''Tiel malespera, tramalicigita, travenenigita, tradiabligita afero estas per tiuj ĉi judoj, ĉar tiuj ĉi 1400 jarojn estis kaj ankoraŭ estas nia plago, pestego kaj ĉiu mafeliĉomalfeliĉo. Resume, ni havas verajn diablojn per ili. Se mi povus, mi faligus kaj en mia kolero trapikus lin [la judon] per la glavo. Jes ja, ili tenas nin [kristanojn] kaptitaj en nia propra lando, ili igas nin labori ĝisŝvite, produkti monon kaj bonon, dum kiam ili sidas malantaŭ la forno, maldiligentas, pompas kaj fritas pirojn, maĝaĉasmanĝaĉas, drinkaĉas, vivas dolĉe kaj bone de nia laborprodukto, tenas nin kaj niajn posedaĵojn kaptitaj per ilia malbenita uzuro, mokas dume kaj alkraĉas nin, ke ni laboru kaj lasu ilin esti maldiligentaj junkroj … estas do niaj sinjoroj, ni iliaj servutuloj.''

Tio legiĝas kiel voko al [[pogromo]] kaj memorasmemorigas pri kelkaj rimedoj de la pli malfruaj [[naziismo|nazioj]] kontraŭ la judoj. Historiistoj tamen indikas sur tion, ke la traktaĵo estis direktita al evangelajevangeliaj princoj, ne al la popolo. Luther akcentis, ke li ne volas ataki la judojn, sed nur iliajn „mensogojn“ (la judan kredon), kaj atingi, ke tiuj ĉi neniel povu esti disvastigataj. Por tio li postulis de la princoj en iliaj teritorioj subpremadon kaj finfine la forpeladon de ĉiuj judoj. Al tio ili tamen ne sekvis.

Ĉu la malamikeco de Luther kontraŭ la judoj havis siajn radikojn en lia teologio aŭ nur laŭiris la epokospiriton, estas disputatapridisputata. La kontraŭjudaj kliŝoj de Luther tamen ne diferenciĝis de la katolika tradicio, el kiu li transprenis ilin; ili tamen ricevis pli grandan teologian pezon, kiam li ligis ilin kun sia doktrino de leĝo kaj evangelio. En tiu ĉi li destinis al la judaro la rolon de la rifuzita popolo staranta nur sub la Dia kolerojuĝo.

Luther rigardas la muzikon kiel nepran eron de la lerneja kaj universitarauniversitata edukado. Ĉiu instruisto do devas povi kanti kaj ankaŭ onta pastro kunportu teoriajn kaj praktikajn lertecojn en la muziko.<ref>[[Christoph Krummacher]]: ''Musik als praxis pietatis – zum Selbstverständnis evangelischer Kirchenmusik''; Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 1994; paĝo 17.</ref> Luther akcentas la pedagogian valoron de muziko kaj postulas de la regantoj protekton kaj prosperigon de la muziko. En siaj ''Tischreden'' [tabloprelegoj] li opiniis:

Rilate la muzikon en la preĝejo lia celo estis pli aktiva partopreno de la komunumo je la diservo. Li ekzemple pledis por tio, enkonduki je certaj lokoj de la diservoj germanajn kantojn. Liaj ideoj pri la uzo de la muziko estas plej klara en lia traktaĵo ''Deutsche Messe und Ordnung Gottesdiensts'' [Germana meso kaj ordo de la diservo] el 1526. Anstataŭ la unuopaj mespartoj laŭ tio germanlingajgermanlingvaj paroĥaj kantoj, tiel nomataj [[ordinariumo|ordinariumaj]] kantoj, povus anstataŭi aŭ kompletigi latinajn partojn.<ref>Karl Heinrich Wörner, Wolfgang Gratzer, Lenz Meierott: ''Geschichte der Musik – Ein Studien- und Nachschlagebuch''; Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 8-a eldono, 1993; paĝo 233</ref> Je tio al li ne sufiĉis, simple transmeti la tekston nur en la germanan. La muziko devis estis adaptata al la postuloj de la germana lingvo.<ref>Horst Herrmann: ''Martin Luther. Eine Biographie''; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 487.</ref>

De Luther estas transdonitaj 36 kantoj.<ref>[[Friedrich Schorlemmer]]: ''Hier stehe ich – Martin Luther''; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 97.</ref> [[Konrad Ameln]] kaj [[Markus Jenny]] supozas en sia publikaĵo ''Das deutsche Kirchenlied'', ke Luther verŝajne verkis 45 kantojn kaj kantaĵojn. Je almenaŭ 20 el ĉi tiuj kantoj la melodioj certe estas de li mem. Je la verkado de la kantoj Luteron parte subtenis la elektoprinca kantmajstro [[Konrad Rupff]] kaj kantoro [[Johann Walter]].<ref>Horst Herrmann: ''Martin Luther. Eine Biographie''; Berlino: Aufbau Taschenbuch-Verlag, 2-a eldono. 2003; p. 490. Friedrich Schorlemmer: ''Hier stehe ich – Martin Luther''; Berlino: Aufbau-Verlag, 2003; p. 97.</ref> Je tio Luther uzis variajn formojn de traduko, plilampleksigopliampleksigo kaj [[kontrafakturo]]. Apude staras liberaj novkreitaĵoj de li.<ref>Karl Heinrich Wörner, Wolfgang Gratzer, Lenz Meierott: ''Geschichte der Musik – Ein Studien- und Nachschlagebuch'', Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, 19938; paĝo 233.</ref> Li germanigis tradiciajn latinajn tekstojn de liturgiaj kantoj, ekzemple [[gregoria ĥoralo|gregoriajn]] himnojn, kaj ŝanĝis laŭbezone la melodion, por adapti ĝin al la trajtojn de la germana lingvo kaj ĝiaj leviĝoj kaj malleviĝoj. Siajn proprajn poeziajn talentojn li rigardis je tio per esprimaĵoj kiel „abomenan kaj mizeran rimadon“ nepre kritike.<ref>Manfred Lemmer: ''Beiträge zur Sprachwirkung Martin Luthers im 17./18. Jahrhundert'', parto 2, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, 1988, paĝo 98</ref> Krom tio li uzis melodiojn el popol- aŭ kristnaskokantoj same kiel de studentaj aŭ paroĥaj kantoj kaj parte ŝanĝis ilin iomete.<ref>Andrew Wilson-Dickson: ''Geistliche Musik – Ihre großen Traditionen – Vom Psalmengesang zum Gospel''; Brunnen Verlag, Gießen, 1994; paĝo 63.</ref> Tio estis ankaŭ ligita kun didakta celo:<ref>Citita laŭ [[Friedrich Blume (Musikwissenschaftler)|Friedrich Blume]]: ''Geschichte der evangelischen Kirchenmusik''; Kassel: Bärenreiter, 1965; paĝo 20.</ref>