Geologio: Malsamoj inter versioj

{{Scienco}}

 

 

La nomon unuafoje uzis en [[1657]] [[Ulisse Aldrovandi]]. Fakte la studobjekto estas la materia konsisto kaj la evolua historio de nia planedo [[Tero]], sed pro teknikaj malfacilaĵoj pristudi la plej profondajn tavolojn de la [[planedo]], praktike tiu scienco devas koncentriĝi sur la dika roka ŝelo aŭ krusto, kiu estas nur kelkdekkilometra larĝa. Iloj povas ampleksiĝi el la simpla [[martelo]] ĝis la plej modernaj [[satelito]]j aŭ komputikaj programoj.

 

La majoritato de geologia informaro devenas el esplorado pri la solidaj termaterialoj. Tiuj tipe dividiĝas en du kategorioj: nome rokoj kaj nefirmigita materialo.

 

 

{{Ĉefartikolo|Rokaĵo|Cirkulado de la rokaĵoj}}

La majoritato de la esplorado en geologio estas asociata kun la studado de rokoj, ĉar rokoj havigas la unuarangajn registrojn de la majoritato de la geologia historio de la Tero.

 

Geologoj studas ankaŭ neŝtonigitan materialon, kio tipe venas el pli ĵusaj kuŝejoj. Tiuj materialoj estas surfacaj kuŝejoj kiuj kuŝas sur la kerna roko.<ref>[http://des.nh.gov/organization/commissioner/gsu/gmp/categories/overview.htm New Hampshire Geological Survey, Geologic maps, section ''Surficial Geologic Maps'']</ref> Pro tio, la studado de tia materialo estas ofte konata kiel [[Kvaternara geologio]], laŭ la ĵusa [[Kvaternaro]]. Tio inkludas la studadon de sedimentoj kaj [[grundo]]j, inklude studoj pri [[geomorfologio]], [[sedimentologio]], kaj [[paleoklimatologio]].

 

 

{{Ĉefartikolo|Platotektoniko}}

En la 1960-aj jaroj, serio de malkovroj, la plej grava el kiuj estis etendo de la margrundo,<ref>Hess, H. H. ([[1a de novembro]] 1962) "[http://repositories.cdlib.org/sio/lib/23 History Of Ocean Basins]", pp. 599–620 in ''Petrologic studies: a volume in honor of A. F. Buddington''. A. E. J. Engel, Harold L. James, kaj B. F. Leonard (eld.) [New York?]: Geological Society of America.</ref><ref name="TDE discovery">{{Cite book |last=Kious |first=Jacquelyne |author2=Tilling, Robert I. |others=Kiger, Martha, Russel, Jane |title=This Dynamic Earth: The Story of Plate Tectonics |publisher=United States Geological Survey |location=Reston, Virginia, USA |date=February 1996 |edition=Online |chapter=Developing the Theory |isbn=0-16-048220-8 |url=http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.html |accessdate=13a de Marto 2009}}</ref> pruvis, ke la Tera [[litosfero]], kiu inkludas la ŝelan kaj rigidan plej supran parton de la [[termantelo]], estas separata en nombro de [[Platotektoniko|tektonaj platoj]] kiuj moviĝas tra la [[Plasta aliformiĝo|plaste]] disformiĝanta, solida, termantelo, kio estas nomata [[astenosfero]]. Estas forta kongruo inter la movado de platoj surface kaj la konvekto de la termantelo: oceanplata movado kaj mantelaj [[Konvekto|konvektaj fluoj]] ĉiam moviĝas en la sama direkto, ĉar la oceana litosfero estas la rigida supra termika limotavolo de la konvekta mantelo. Tiu kongruo inter rigidaj platoj moviĝantaj surface de la Tero kaj la konvekta [[termantelo]] estas nomata platotektoniko.

 

 

La disvolvigco de platotektoniko havigas fizikan bazon por multaj observoj pri la solida Tero. Longliniaj regionoj de geologiaj trajtoj povas esti klarigitaj kiel platolimoj.<ref name="TDE plates">{{Cite book |last=Kious |first=Jacquelyne |author2=Tilling, Robert I. |others=Kiger, Martha, Russel, Jane |title=This Dynamic Earth: The Story of Plate Tectonics |publisher=United States Geological Survey |location=Reston, Virginia, USA |date=Februaro 1996 |edition=Online |chapter=Understanding Plate Motions |isbn=0-16-048220-8 |url=http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.html |accessdate=13a de Marto 2009}}</ref> [[Mezoceana dorso|Mezoceanaj dorsoj]], nome altaj regionoj de la margrundo kie ekzistas hidrotermikaj fendoj kaj vulkanoj, estis klarigitaj kiel diverĝaj limoj, kie du platoj moviĝas aparte. [[Vulkana arko|Arkoj de vulkanoj]] kaj [[tertremo]]j estas klarigitaj kiel konverĝaj limoj, kie unu plato [[subdukcio|subdukcias]] sub alia. Transformaj limoj aŭ faŭltoj, kiaj ĉe la sistemo de la Faŭlkto San Andreas, rezultis en ampleksaj povegaj tertremoj. Platotektoniko ankaŭ havigas mekanismon por la teorio de [[Alfred Wegener]] pri la [[kontinenta drivo]],<ref>{{Cite book |isbn=0-486-61708-4|year=1999 |publisher=Courier Corporation|author=Wegener, A. |title=Origin of continents and oceans}}</ref> laŭ kiu la [[kontinento]]j moviĝas tra la surfaco de la Tero laŭlonge de geologia tempo. Ili havigas ankaŭ drivoforton por krusta disformiĝo, kaj novan grundon por la observado de struktura geologio. La povo de la teorio de platotektoniko kuŝas sur sia kapabio kombini ĉiujn el tiuj observoj en unusola teorio pri kiel la litosfero moviĝas super la konvekcia mantelo.

 

{{Ĉefartikolo|Terstrukturo}}

Antaŭeniroj en [[tertremoscienco]], [[komputoŝajnigo]], kaj [[mineralogio]] kaj [[kristalografio]] je altaj temperaturoj kaj premoj havigas rigardojn en la interna kompono kaj strukturo de la Tero.

 

Mineralogoj estis kapablaj uzi la informojn pri premo kaj temperaturo el la pritertremaj kaj modelaj studoj kun la konaro de la elementa kompono de la Tero por reprodukti tiujn kondiĉojn en eksperimentaj serioj kaj mezurŝanĝoj en kristala strukturo. Tiuj studoj klarigas la kemiajn ŝanĝojn asociatajn kun la ĉefaj tertremaj diskontinuaĵoj en la termantelo kaj montras la kristalajn strukturojn espereblajn en la interna kerno de la Tero.

 

[[Kliniteco (geologio)|Kliniteco]] aŭ kliniĝo estas en la geologio unu el la du parametroj, kiuj difinas la orientiĝon de certa geologia etendaĵo en la spaco. La alia parametro estas la strekiteco. [[Strekiteco (geologio)|Strekiteco]] aŭ strekiĝo nomiĝas en geologio la spaca orientiĝo de la laŭlonga akso de aperejo de ŝtonaĵokorpo, ekzemple de tavolo aŭ tavolaro de sedimentaj rokaĵoj, kiel estas ilustrita en geologia mapo. Krom tio ankaŭ la orientiĝo de la laŭlonga akso de morfologia plenformo, ekzemple de [[montoĉeno]], nomiĝas tiel. La indiko de la strekodirekto servas krom tio al la preciza difino de la situo de geologiaj ebenoj en la spaco, ekz.de tavolfacoj kaj limigaj facoj de ŝtonaĵo- kaj mineraloplenigitaj fendegoj (inkluzive profitdonaj mineralaj krudmaterialoj kiel en [[mineraltavolo]]j resp. ercfendegoj) same kiel faŭltaj, fendegaj kaj ardeziĝaj facoj, foliiĝoj kaj limfacoj de zonoj de sama metamorfoza grado je kontaktmetamorfozo.

 

{{Div col end}}

 

[[Dosiero:'Journey to the Center of the Earth' by Édouard Riou 32.jpg|thumb|upright|« Nous descendions une sorte de vis tournante. » Gravuraĵo de Édouard Riou por la origina eldono de 1864 de "Vojaĝo al la centro de la Tero" de [[Jules Verne]].]]

'''''Voyage au centre de la Terre''''' ("[[Vojaĝo al la centro de la Tero]]") estas [[romano]] de [[scienc-fikcio]], verkita en [[1864]] fare de [[Jules Verne]]. Li estis publikigita en origina eldono la 25an de Novembro 1864, poste laŭ alia eldono la [[13an de majo|13an de Majo]] [[1867]]. La teksto de 1867 estas diferenca de tiu de 1864. Tiu enhavas fakte du pliajn ĉapitrojn (45 anstataŭ 43)<ref>Piero Gondolo della Riva. ''Bibliographie analytique de toutes les œuvres de Jules Verne''. Tome I. Société Jules-Verne. 1977.</ref>. Malkovrinta antikvan runan manuskripton, saĝulo, lia nevo kaj ilia gvidisto entreprenas longan vojaĝoj al la centro de la [[Tero]] enirante en ĝin tra neaktiva [[vulkano]] islanda, nome Sneffels (tio estas la [[Snæfellsjökull]]). Ili suferas multajn danĝerojn dum la entera veturado, nome soifo, antaŭdiluvaj bestoj, navigado ktp. Finfine danke al vulkana erupcio ili eliras al Italio ĉe [[Strombolo]]. Kiel ĝenerale ĉe Jules Verne, la romano estas lerta miksaĵo de scienca konaro, de kuraĝaj ekstersciaro kaj de aventuro. La enkonduko de la romano montras la tiaman ĝuon por nova scienco nome la [[kriptologio]].<ref>En 1843 ankaŭ [[Edgar Allan Poe|Edgar Poe]] dediĉos sin al ĝi en la novelo ''La ora skarabo''</ref>. La sekvo enĉenigas priskribon de [[Islando]] de la fino de la 19a jarcento, ampleksan enkondukon al du aliaj florantaj sciencoj, nome la [[paleontologio]] kaj la [[geologio]] (oni notos la diverĝojn inter la tiamaj interpretoj kaj tiuj de nuntempo).

[[Endre Dudich]], "[[Ĉu vi konas la teron?]] Ĉapitroj el la geologiaj sciencoj", Scienca Eldona Centro de UEA, Budapeŝto, 1983.

 

<gallery>

Dosiero:Volcano.jpeg|Erupcio de la [[Monto Sankta Helena]] en 1980.

* [[Terhistorio]], [[Geologia temposkemo]]

 

<references/>

 

* [[Georgius Agricola]]: ''Vom Berg- und Hüttenwesen.'' dtv, München 1980, ISBN 3-423-06086-7 (Dünndruckausgabe).

* Oldroyd, David (2004). «La "Teoría de la Tierra" de James Hutton (1788)» (PDF). En David Brusi. ''Enseñanza de las ciencias de la tierra: Revista de la Asociación Española para la Enseñanza de las Ciencias de la Tierra'' 12 (2): 114–116. ISSN 1132-9157.

* Alain Foucault kaj Jean-François Raoult, ''Dictionnaire de géologie'', Paris, Dunod,‎ 2010, 7a eld. (1a eld. 1980), 388 p. (ISBN 978-2-10-054778-4)

* L. Moret, ''Précis de géologie'', 4a eld., Masson et Cie., Paris, 1962

 

== Eksteraj ligiloj ==

 

{{projektoj|commonscat=Geology}}