Formikedoj: Malsamoj inter versioj

 

Formikoj formas [[Formikejo|koloniojn]] kiuj gamas laŭgrande el kelkaj dekoj da predantaj individuoj loĝantaj en malgrandaj naturaj kavaxjoj al tre organizitaj kolonioj kiuj povas okupi grandajn teritoriojn kaj konsistas el milionoj da individuoj. Plej grandaj kolonioj konsistas ĉefe el sterilaj, senflugilaj inoj kiuj formas kastojn de "laboristoj", "soldatoj", aŭ aliaj specializitaj grupoj. Preskaŭ ĉiuj formikokolonioj havas ankaŭ fekundajn masklojn kaj unu aŭ pliaj fekundaj inoj plej ofte nomataj "reĝinoj". La kolonioj estas priskribitaj kiel [[superorganismo]]j ĉar la formikoj ŝajne funkcias kiel unuigita estaĵo, kolektive kunlaboranta por elteni la kolonion.<ref>{{cite book|author=Oster GF, Wilson EO|year=1978|title=Caste and ecology in the social insects|publisher=Princeton University Press, Princeton|pages=21–22|isbn=0-691-02361-1}}</ref><ref name="Flannery2011">{{cite book|last=Flannery|first=Tim|title=A Natural History of the Planet|year=2011|publisher= Grove/Atlantic, Inc. |isbn=978-0-8021-9560-9|page=79}}</ref>

 

Formikoj estis koloniigantaj preskaŭ ĉiujn teramasojn sur la [[Tero]]. La nuraj lokoj kie mankas indiĝenaj formikoj estas [[Antarkto]] kaj kelkaj tre apartaj aŭ neloĝeblaj insuloj. Formikoj prosperas en plej ekosistemoj kaj povas formi 15–25% el la biomaso de [[Surtera animalo|surteraj animaloj]].<ref name="schultz">Schultz TR (2000). "In search of ant ancestors". Proceedings of the National Academy of Sciences 97 (26): 14028–14029. Bibcode:2000PNAS...9714028S. doi:10.1073/pnas.011513798. PMC 34089. PMID 11106367. [Schultz TR (2000). "In search of ant ancestors". Proceedings of the National Academy of Sciences 97 (26): 14028–14029. Bibcode:2000PNAS...9714028S. doi:10.1073/pnas.011513798. PMC 34089. PMID 11106367.] Alirita la 21an de Feburaro 2016.</ref> Ties sukceso en tiom multaj medioj estis atribuata al ties socia organizado kaj ties kapablo modifi habitatojn, trovi rimedojn, kaj defendiĝi. Ties longa [[evoluo|kunevoluo]] kun aliaj specioj estis kondukinta al [[Kamuflimito|kamuflimitaj]], [[Kunmanĝado|kunmanĝaj]], [[parazitismo|parazitaj]], kaj [[Mutualismo|mutualismaj]] rilatoj.<ref name=TheAntsRelations>Hölldobler & Wilson (1990), p. 471</ref>

Formikaj socioj havas [[labordivido]]n, komunikadon inter individuoj, kaj kapablon por [[Problemsolvado|solvi komplikajn problemojn]].<ref name="SANdisk">Dicke E, Byde A, Cliff D, Layzell P (2004). A. J. Ispeert, M. Murata & N. Wakamiya, ed. "An ant-inspired technique for storage area network design". Proceedings of Biologically Inspired Approaches to Advanced Information Technology: First International Workshop, BioADIT 2004 LNCS 3141: 364–379.</ref> Tiuj paraleloj kun la [[Civilizo|homaj socioj]] delonge estis inspirado kaj studobjekto. Multaj homaj kulturoj uzas formikojn en kuirado, medicino, kaj ritaroj. Kelkaj specioj estas valoraj pro sia rolo kiel agentoj por [[biologia plagokontrolo]].<ref name="HolldoblerWilsonAnts3">Hölldobler & Wilson (1990), pp. 619–629</ref> Ties kapabio por ekspluati rimedojn povas konduki formikojn al konflikto kontraŭ homoj tamen, ĉar ili povas damaĝi rikoltojn kaj invadi konstruaĵojn. Kelkaj specioj, kiaj la [[Ruĝa fajrformiko]] (''Solenopsis invicta''), estas konsiderataj [[invada specio|invadaj specioj]], kiuj setliĝas en areoj kie ili estis enmetitaj akcidente aŭ hazarde.<ref name="pests">"Pest Notes: Ants (Publication 7411)". University of California Agriculture and Natural Resources. 2007. Arkivita el la originalo en la 5a de Julio 2008. [http://www.ipm.ucdavis.edu/PMG/PESTNOTES/pn7411.html] Alirita la 21an de Februaro 2016.</ref>

 

La vorto ''formiko'' kaj de tie tiu de la familio nome ''Formikedoj'' estas derivita el la [[Latina]] ''formīca'' ("formiko")<ref>{{cite book

| author = Simpson DP

| isbn=0-304-52257-0}}</ref> el kiuj devenas vortoj de la [[Latinida lingvo|latinidaj lingvoj]], kiaj la portugala ''{{lang|pt|formiga}}'', la itala ''{{lang|it|formica}}'', la hispana ''{{lang|es|hormiga}}'', la rumana ''{{lang|ro|furnică}}'', kaj la franca ''{{lang|fr|fourmi}}''. Oni hipotezis ke vorto de la [[Hindeŭropa pralingvo]] nome *morwi- estis uzata, kiel la [[sanskrita]] vamrah, latina formīca, [[Antikva greka|greka]] μύρμηξ ''mýrmēx'', [[Malnovslava lingvo|malnovslava]] ''mraviji'', [[Malnovirlanda lingvo|malnovirlanda]] ''moirb'', [[Malnovnordlanda lingvo|malnovnordlanda]] ''maurr'', [[nederlanda]] ''mier''.<ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=formic |title=Formic |publisher=Etymonline.com |accessdate=2012-01-30}}</ref>

 

En la kolonioj regas tri kastoj: reĝino, grandaj kaj malgrandaj laboristinoj. La grandaj laboristinoj plenumas la plej grandan parton de la laboro, nome provizas la nutraĵon kaj konstruas la [[nesto]]n. Ili ankaŭ zorgas pri la protektado de la nesto kontraŭ malamikoj, elĵetante metanalan [[acido]]n, kiu sekreciiĝas el venenoglando. Ĉiuminute, grandaj laboristinoj gutigas sukeran likvaĵon en la buŝon de la reĝino. Alia formiko demetas nutro-ovon, kiun la reĝino tuj glutas. Danke al tiu zorge adaptita nutraĵo, la reĝino demetas centon da [[ovo]]j tage, kiujn la laboristinoj amasigas en la kov-ĉambroj.

 

== Eksteraj ligiloj ==

{{projektoj|wikispecies=Formicidae}}

 

{{Portalo|Zoologio}}