Kromosomo: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
Neniu resumo de redakto
Linio 1:
[[Dosiero:Sky spectral karyotype.png|thumbeta|rightdekstra|300px|Spektra kariogramo (bildo, kiu montras kromosomoj ordigitaj laŭ grandeco) de homa ino.]]
 
La '''kromosomoj''' aŭ '''ĥromosomoj''' (el la [[greka]] ''χρώμα, -τος'', koloro, kaj ''σώμα, -τος'' soma, korpo aŭ ero) estas mikroskop-grandaj strukturoj troveblaj en ĉeloj, kaj faritaj de diversaj [[DNA]]-fadenoj (kiuj enhavas la genetikan informon de la ĉelo). La kunigo de kromosomo kaj la diversaj proteinoj, kiuj helpas pakigi la DNA-on, nomiĝas [[kromatino]].
[[Dosiero:Sky spectral karyotype.png|thumb|right|300px|Spektra kariogramo (bildo, kiu montras kromosomoj ordigitaj laŭ grandeco) de homa ino.]]
 
La '''kromosomoj''' (el la [[greka]] ''χρώμα, -τος'', koloro, kaj ''σώμα, -τος'' soma, korpo aŭ ero) estas mikroskop-grandaj strukturoj troveblaj en ĉeloj, kaj faritaj de diversaj [[DNA]]-fadenoj (kiuj enhavas la genetikan informon de la ĉelo). La kunigo de kromosomo kaj la diversaj proteinoj, kiuj helpas pakigi la DNA-on, nomiĝas [[kromatino]].
 
== Kromosomoj en la diversaj ĉeloj ==
 
La kromosomo de la prokariotoj kaj eŭkariotoj havas diversan strukturon kaj alian lokiĝon en la ĉelo.
 
* [[prokariotoj]] (bakterioj, bluaj algoj) havas ununuran kromosomon el ringforma DNA. En la prokariota ĉelo, en la ĉeloj ne troviĝas [[organeto]]j kun aparta interna membrano, tiel la genetika materialo ne estas apartigita de plia parto de la ĉelo.
* [[eŭkariotoj]], havas plurajn kromosomojn, kiuj lokiĝas en la ĉelkerno, kiu havas propran membranon. La DNA-fadenojn kovras vualo el proteino, al kiu ligiĝas eĉ la RNA.
 
En ambaŭ (pro- kaj eŭkariotoj) la kromosomoj respondecas pri la genetika informo. La enĉela nombro de la kromosomoj, ties formo kaj strukturiĝo tre dependas de la specio, eĉ en tiuj kazoj, kie specioj tre similas unu la alian (ekzemple, [[homo]]j havas 46 kromosomoj, kaj [[ĉimpanzo]]j havas 48).
Linio 19 ⟶ 16:
** '''diploida''', tio estas, la kromosomaro de ĉiu korpa ĉelo estas duobla (2n), kaj ĉiu kromosomo aperas duoble.
** '''haploida''' (1n), tio estas, la seksaj ĉeloj havas nur unuobla kromosomaro, do ĉiu kromosomo aperas sola (aŭ patra aŭ patrina). La haploida kromosoma nombro aperas dum la === Kariotipo: la kromosomo de individuo===
La tuto de la kromosomoj en individuo nomiĝas [[kariotipo]]. En multaj kazoj (ankaŭ ĉe [[mamulo]]j), la kariotipo, escepte de la seksaj kromosomoj en la [[hemizigota]] genro, havas ĉiam du [[homologio (genetiko)|homologaj]] kromosomoj, do, tiuj kiuj havas la samajn genojn. Tiun oni nomas duobla aŭ diploida [[kromsomaro]], mallongita kiel 2n. Ĉe la seske multigeblaj organismoj ĉiu la idoj heredas de ambaŭ gepatroj po unu kromosomaro.
La individuoj de unu [[specio (biologio)|specio]] de la sama genro havas normalkasze la saman kromozomaro, do la sama kariotipo. Escepto estas la [[B-kromosomo]]j, kiuj ekzistas en kelkaj specioj. Tiam la normalaj kromosomoj nomiĝas A-kromosomoj.
 
Ankaŭ ĉe tiuj organismoj povas esti esti malegalaj. Ekzemple la homo havas en ambaŭ genroj 46 kromosomoj. La kariotipo estas indikita kiel 46,XX por virinoj kaj 46,XY por viroj. Per Kariogramoj oni povas difini la kariotipoj.
[[mejozo]]. Dum la fekundiĝo, la du haploidaj seksaj ĉeloj (ina kaj malina) unuiĝas kaj estiĝas zigoto (fekundigita ovoĉelo), kun diploida kromosoma nombro.
 
== Homologaj kaj nehomologaj kromosomoj ==
 
En la sekse diversaj organismoj, kiel oni diris, ĉiu kromosomo aperas duoble en ĉiu diploida ĉelo. Oni diras, ke ĉiu paro de kromosomoj enhavanta la samajn genojn estas homologaj kromosomoj (aŭ aŭtosomo).
 
La seksaj kromosomoj (aŭ allosomo) povas esti kaj homologaj (por inoj) kaj nehomologaj (por malinoj). En kelkaj plantoj kaj en la pli evoluintaj bestoj, al tiuj kromosomoj apartenas la kromosoma difiniteco de la sekso.
 
La sekse ligita heredigo estas reguligita per la seksaj kromosomoj, dum la aliaj proprecoj per aŭtosomoj.
 
La homa kromosomaro konsistas el 22 paroj da aŭtosomoj kaj unu paro da seksa kromosomo. La ĉeldividiĝo okazas same en la mitozo kaj mejozo. Same dum la mitozo kaj mejozo, partoj de la homologaj kromosomoj povas trakruciĝi (''crossing over''), kaj la kromosomaj branĉoj rompiĝante povas ŝanĝiĝi, tiel okazas parta informa ŝanĝo inter la homologaj kromosomoj (rekombiniĝo). Per tiu procezo, la masklaj kaj femalaj genomoj povas miksiĝi, kaj en la posteuloj aperas nova genetika materialo.
 
== Kromosomnombro==
[[dosieroDosiero:Human male karyotpe high resolution.jpg|eta|La kromosomoj de viro (kariotipo: 2n = 46,XY)]]
 
 
== Homaj kromosomoj ==
Linio 66 ⟶ 61:
* [[homa kromosomo Y]]
 
== viduVidu ankaŭ ==
* [[mutacioMutacio]]
 
[[Kategorio:Kromosomoj|!]]