|
'''Dante ALIGHIERI''' ({{prononco|ˈdante aliˈɡi̯ɛːri}}; esperantigite '''Danto ALIGIERIO''') (naskiĝis ĉirkaŭ la [[29-a de majo]] [[1265]] en [[Florenco]], mortis la [[14-a de septembro|14-an de septembro]] [[1321]] en [[Raveno]]) estis [[Italio|itala]] poeto, konsiderata la fondinto de [[Itala lingvo|itallingva]] poezio kaj grava figuro de la finaj jardekoj de la [[Mezepoko]] kaj antaŭulo de la venonta [[Renesanco]]. Lia ''[[La Divina Commedia]]'', originale nomata simple ''Commedia'' kaj nur poste nomita ''Divina'' fare de [[Boccaccio]], estas klare konsiderata la plej granda literatura verko komponita en la [[Itala lingvo]] kaj majstroverko de la [[tutmonda literaturo]].<ref>{{citaĵo el libro| |lasta=Bloom|unua=Harold|aŭtoroligilo=Harold Bloom|titolo=The Western Canon|jaro=1994}}</ref>
Fine de la Mezepoko en Eŭropo, la plejplimulto majoritatod delae poezio estis verkita en [[Latino]], kaj tieletiale alirebla nur alde fluajkleraj kaj edukitajtrejnitja aŭskultantaroj. En ''[[De vulgari eloquentia]]'' (''Pri nacilingva elokvento''), tamen, Dante defendis la uzadon de la [[gepatra lingvo]] en literaturo. Li mem eĉ verkis en la [[Toskana dialekto]] porla verkoj kiajpoemaron ''[[La Vita Nuova|La nova vivo]]'' (1295) kaj la jam menciitamenciitan ''Dia Komedio''; tiu elekto, kvankam ne tre neortodoksa, markis tre gravan precedenconprecedenton kiun poste la italaj verkistoj kiaj [[Petrarko]] kaj Boccaccio sekvos. Kiell rezultoRezulte, Dante ludis ŝlosilan rolon por establi lafirmigila nacian lingvon de Italio. La gravograveco de Dante etendasetendiĝis ankaŭ ekster sialia hejmlando; liaj priskriboj de [[Infero]], [[Purgatorio]], kaj [[Ĉielo]]Paradizo havigis inspironinspirismultajn porEŭ grandaropajn verkaroar de la [[arto]] de Eŭropoverkojn, kaj tio estis citata kiel influo super la verkojeksemple de [[John Milton]], [[Geoffrey Chaucer]] kaj [[Alfred Tennyson]], inter multaj aliaj. AldoneKrome, la unua uzado de pletiga tri-liniatriversa rima skemostrofo, aŭ(skemo nome ''terza rima'',ABABCBDCD...ktp estas atribuataatribuita al li.
En Italio li estas nomata ''il Sommo Poeta'' ("la suprema poeto") kajaŭ dimple ''illa PoetaPoeto.'' Li, [[Petrarko]], kaj [[Boccaccio]] estas ankaŭ nomitaj "la tri fontoj" kaj "la tri kronoj". Dante estas nomita ankaŭ "la patro de la itala lingvo".<ref>{{citaĵo el libro| |lasta=Haller |unua=Elizabeth K. |editor-first=Lister M. |editor-last=Matheson |titolo=Icons of the Middle Ages: Rulers, Writers, Rebels, and Saints |url=http://books.google.com/books?id=rETxD8KcnUIC&pg=PA244 |volumo=1 |eldoninto=Greenwood |loko=Santa Barbara, CA |datoj=2012 |paĝo=244 |ĉapitro=Dante Alighieri |ISBN=978-0-313-34080-2}}</ref>
== Vivo ==
===Politiko kaj Florenco===
En [[1289]], Dante batalis en la [[batalo de Campaldino]] (11-a de junio 1289) apoge la florencajn Gelfojn kontraŭ la [[Gibelino]]j de [[Areco]].<ref> Davenport, John (2005). Dante: Poet, Author, and Proud Florentine. Infobase Publishing. p. 53. ISBN 978-1-4381-0415-7. Retrieved 2016-03-07. [https://books.google.es/books?id=MWWKW15MjqMC&pg=PA53&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] Alirita la 6an de Januaro 2017.</ref><ref> "Guelphs and Ghibellines". Dante Alighieri Society of Massachusetts. [http://www.dantemass.org/html/guelphs-and-ghibellines.html] 30a de Decembro 2015. Alirita la 6an de Januaro 2017.</ref> Dante verkis pri ĉi tiu batalo en la ''komedio'' kiam en purgatorio. La [[Gelfo]]j subtenis la [[papo]]n kaj la [[Gibelino]]j la imperiestron (en [[Germanio]]) de la [[Sankta Romia Imperio]]. [[Italio]] en la tagoj de Dante estis elŝirita de ilia ada milito. En Florenco, Gelfoj jam venkis sed ili frakciiĝis en interbatalantajn [[Blankaj Gelfoj|Blankajn Gelfojn]] kaj [[Nigraj Gelfoj|Nigrajn Gelfojn]].
En [[1290]], Beatrice mortis junaĝe kaj Dante, por eviti sian malĝojon, studegis [[filozofio]]n, [[teologio]]n kaj [[provenca lingvo|provencan]] [[poezio]]n, kaj verkis sian unuan verkon, ''[[La vita nuova]] (La Nova Vivo).'' Ĝi estas aro de [[prozo]] kaj poezio pri Beatrice kaj amo.
|
