Artropodoj: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
|||
Linio 91:
Artropodoj havas malfermajn [[cirkula sistemo|cirkulajn sistemojn]], kvankam plej havas kelkajn mallongajn, malferm-finajn [[arterio|arteriojn]]. Ĉe keliceruloj kaj krustacoj, la sango portas [[oksigeno]]n al la histoj, dum [[heksapodoj]] uzas separatan sistemon de [[traĥeo]]j. Multaj krustacoj, sed malmultaj keliceruloj kaj [[tracheata|traĥeuloj]], uzas spiran pigmenton por helpi la transporton de oksigeno. La plej ofta spira pigmento ĉe artropodoj estas [[kupro]]-bazita [[hemocianino]]; tiu estas uzata de multaj krustacoj kaj kelkaj [[centpieduloj]]. Kelkaj krustacoj kaj insektoj uzas fer-bazitan [[hemoglobino]]n, nome la spira pigmento uzata de [[vertebruloj]]. Kiel ĉe aliaj senvertebruloj, la spiraj pigmentoj de tiuj artropodoj kiuj havas ilin estas ĝenerale dissolvitaj en la sango kaj rare enfermitaj en [[sangoĉelo|korpuskloj]] kiel ili estas en vertebruloj.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P527To528" />
La koro estas tipe muskola tubo kiu etendas ĝuste sub la dorso kaj laŭ plej el la longo de hemocelo. Ĝi kuntiriĝas laŭ ondoj kiuj iras el malantaŭe antaŭen, pelanta sangon antaŭen. Sekcioj kiuj ne estas premitaj de la kormuskolo estas etenditaj ĉu de elastaj ligamentoj aŭ de malgrandaj muskoloj, ĉiam konektante la koron al la korpomuro. Laŭlonge de la koro estas serio de paraj ''ostia'', nome ne-revenaj valvoj kiuj ebligas ke la sango eniru al la koro sed evitas ke ĝi eliru antaŭ ĝi atingas la antaŭon.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P527To528" />
Artropodoj havas ampleksan varion de spiraj sistemoj. Malgrandaj specioj ofte ne havas tion, ĉar ties alta proporcio de surfaca areo al volum ebligas simplan disvastigon tra la korpa surfaco por havigi sufiĉan oksigenon. Krustacoj kutime havas brankojn kiuj estas modifitaj apendicoj. Multaj araknidoj havas [[folipulmo]]jn.<ref name="Garwood" /> Traĥeoj, sistemoj de brankaj tuneloj kiuj estas el la malfermaĵoj de la korpomuroj, liveras oksigenon rekte al la unuopaj ĉeloj ĉe multaj insektoj, miriapodoj kaj [[araknidoj]].<ref>[[#refRuppert|Ruppert, Fox & Barnes (2004)]], pp. 530, 733</ref>
{{redaktata}}
Living arthropods have paired main nerve cords running along their bodies below the gut, and in each segment the cords form a pair of [[ganglia]] from which [[sensory nerve|sensory]] and [[motor nerve|motor]] nerves run to other parts of the segment. Although the pairs of ganglia in each segment often appear physically fused, they are connected by [[commissure]]s (relatively large bundles of nerves), which give arthropod nervous systems a characteristic "ladder-like" appearance. The brain is in the head, encircling and mainly ''above'' the [[esophagus]]. It consists of the fused ganglia of the acron and one or two of the foremost segments that form the head – a total of three pairs of ganglia in most arthropods, but only two in chelicerates, which do not have antennae or the ganglion connected to them. The ganglia of other head segments are often close to the brain and function as part of it. In insects these other head ganglia combine into a pair of [[subesophageal ganglia]], under and behind the esophagus. Spiders take this process a step further, as ''all'' the [[segmental ganglia]] are incorporated into the subesophageal ganglia, which occupy most of the space in the cephalothorax (front "super-segment").<ref name="RuppertFoxBarnes2004P531To532">[[#refRuppert|Ruppert, Fox & Barnes (2004)]], pp. 531–532</ref>
There are two different types of arthropod excretory systems. In aquatic arthropods, the end-product of biochemical reactions that [[metabolism|metabolise]] [[nitrogen]] is [[ammonia]], which is so toxic that it needs to be diluted as much as possible with water. The ammonia is then eliminated via any permeable membrane, mainly through the gills.<ref name="Garwood" /> All crustaceans use this system, and its high consumption of water may be responsible for the relative lack of success of crustaceans as land animals.<ref name="RuppertFoxBarnes2004P529To530">[[#refRuppert|Ruppert, Fox & Barnes (2004)]], pp. 529–530</ref> Various groups of terrestrial arthropods have independently developed a different system: the end-product of nitrogen metabolism is [[uric acid]], which can be excreted as dry material; the [[Malpighian tubule system]] filters the uric acid and other nitrogenous waste out of the blood in the hemocoel, and dumps these materials into the hindgut, from which they are expelled as [[feces]].<ref name="RuppertFoxBarnes2004P529To530" /> Most aquatic arthropods and some terrestrial ones also have organs called [[nephridia]] ("little [[kidney]]s"), which extract other wastes for excretion as [[urine]].<ref name="RuppertFoxBarnes2004P529To530" />
== Klasiga skemo ==
| |||