Kiel registrite je 21:08, 5 jun. 2014 redakti Iketsi (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 13 630 redaktoj e polurado, anstataŭigis: thumb\| → eta\| (4), \|left → \|maldekstra, \|right → \|dekstra (2) per AWB ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 21:46, 1 jun. 2017 redakti malfari Robin van der Vliet (diskuto \| kontribuoj) Mempatrolatoj, Patrolantoj 13 846 redaktoj eNeniu resumo de redakto Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 1: {{Jama ADLS}} {{Informkesto reganto \| nomo = Tigrano la Granda \| titolo = Reĝo de Armenio \| dosiero = Tigran Mets.jpg \|grandeco de dosiero = 230px \| priskribo de dosiero = Tigrano la Granda \|dosiero de blazono = \| regado = 95 a.K - 55 a.K \| kronado = \| devena nomo = \| antaŭulo = \| sekvanto = \| ceteraj titoloj = Reĝo el reĝoj \|titolo0 = Reĝo de Armenio \|regado0 = \|antaŭulo0 = \|sekvanto0 = \|titolo1 = \|regado1 = \|antaŭulo1 = \|sekvanto1 = \|titolo2 = \|regado2 = \|antaŭulo2 = \|sekvanto2 = \|titolo3 = \|regado3 = \|antaŭulo3 = \|sekvanto3 = \|titolo4 = \|regado4 = \|antaŭulo4 = \|sekvanto4 = \|titolo5 = \|regado5 = \|titolo6 = \|regado6 = \| edzino = \| idaro = \| dinastio = [[Artaksia Dinastio]] \| motto = \| patro = [[Artavasdes la 1-a (Armenio)\|Artavasdes la 1-a]] \| patrino = \| dato de naskiĝo = ĉ. 140 a.K \| loko de naskiĝo = \| dato de morto = \| loko de morto = \| loko de sepulto = \|}} '''Tigrano la 2-a la Granda''' (en [[armena lingvo]] '''Տիգրան Մեծ''', [[orient-armena lingvo\|orient-armena]] ''Tigran Mec'', [[okcident-armena lingvo\|okcident-armena]] ''Dikran Medz'') estis imperiestro de [[Armenio]] inter la jaroj [[-95\|95]] kaj [[-55\|55 a. K.]], sub kiu la lando iĝis, por mallonga tempo, la plej forta ŝtato oriente de la [[Romia Respubliko]]<ref>Vidu: Ruben Manaseryan. ''Տիգրան Մեծ՝ Հայկական Պայքարը Հռոմի և Պարթևաստանի Դեմ, մ.թ.ա. 94-64 թթ.'' (''Tigran the Great: The Armenian Struggle Against Rome and Parthia, 94-64 B.C.''). Yerevan: Lusakan Publishing, 2007.</ref>. Li estis membro de la [[Artaksida Dinastio]]. Sub lia regado, la armena regno kreskis ekster siaj tradiciaj limoj, provizore iĝis imperio, kaj li implikis sin en multaj bataloj kontraŭ rivaloj kiel ekzemple la [[partujo\|parta]] kaj la [[seleŭkidoj\|seleŭkida]] imperioj, sed ankaŭ la [[Romia Respubliko]]. Tigrano naskiĝis ĉ. la [[jaro]] [[-140\|140 a.K.]] kaj estis filo aŭ nevo de [[Artavasdo la 1-a]] aŭ de [[Tigrano la 1-a]]. Tigrano iĝis edzo de [[Kleopatra de Ponto]], filino de [[Mitridato la 6-a de Ponto\|Mitridato la 6-a]]. == Surtroniĝo == Linio 56: Kiam li estis entronigita, la bazo de la reĝa povo estis jam preparita danke al la fondinto de la Artaksida Dinastio, [[Artaksias la 1-a de Armenio\|Artaksias la 1-a]] kaj liaj posteuloj. Tamen, la natura armena montoĉenaro formis landlimojn inter la diversaj regionoj, favorigante [[feŭdismo]]n kaj la kreadon de nobelaj ŝtatoj, preskaŭ sendependaj, nomataj [[naĥararo]]j. Tio haltigis Tigranon, kiu intencis krei unuigitan ŝtaton, pro kio li komencis sian regadon per la plifortigo de la reĝa povo<ref name="Badmoutioun Hayots, Volume I">{{cite book \| last = Kurdoghlian \| first = Mihran \| title = Պատմութիւն Հայոց (History of Armenia, Vo. I) \| publisher = Council of National Education Publishing \|year= 1996 \| location = Athens, Greece \| pages =67–76}}</ref>. Li ankaŭ eltronigis Artanon, la lasta reĝo de [[Sofeno]], rivala armena dinastio kiu devenis de [[Zariadro]]<ref name="Strabo1"/>. == Alianco kun Ponto == [[Dosiero:Mithridates VI of Pontus.jpg\|eta\|220px\|dekstra\|Mitridato la 6-a]] Dum la [[Unua Mitridata Milito]] (90-85 a.K.), Tigrano apogis Mitridaton la 6-an de Ponto sed estis singardema por ne rekte enmiksiĝi en la militon. Li rapide konstruis sian potencon, per alianco kun Mitridato la 6-a de Ponto kaj geedziĝo kun lia filino Kleopatra. Tigrano konsentis, ke li etendigus sian influon en la Orienton, dum Mitridato konkerus romiajn teritoriojn en [[Anatolio]] kaj en [[Eŭropo]]. Per kreado de pli forta helenisma ŝtato, Mitridato estis kontentigita de la establita romia piedtenejo en Eŭropo<ref name="Badmoutioun Hayots, Volume I"/>. En tiu tempo, la [[romianoj]] akuzis Mitridaton je masakrado de proksimume 80 000 romianoj en la anatolia provinco de Azio. Finfine, la du reĝoj provis kontroli [[Kapadokio]]n, kaj la supozataj masakroj kondukis al romia interveno. La senato decidis ke [[Lucio Kornelio Sulao]], kiu estis unu el la tiamaj konsuloj, estu komandanto de la armeo kontraŭ Mitridato<ref>[[Appian]]. ''The Civil Wars'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1.html#71 1.55].</ref>. == Militoj kontraŭ Partujo kaj Seleŭkio == Linio 75: == Militoj kontraŭ Romio == [[Dosiero:Maps of the Armenian Empire of Tigranes.gif\|eta\|dekstra\|230px\|La imperio de Tigrano kaj la teritorioj en ĝia pleja grando, antaŭ la retroigado de Romio]] Post lia malvenko kontraŭ la romianoj, Mitridato trovis rifuĝon en la [[Armenio]]n de sia bofilo kaj aliancito Tigrano. La romia generalo [[Lucio Licinio Lukulo]] tiam postulis lian forpelon. La neado de Tigrano verŝajne okazigis la [[milito]]n<ref>''Pompey, the Roman Alexander'', P. Greenhalg p. 74</ref>. Laŭ Charles Rollins en sia ''Antikva Historio'': {{citaĵo\|''Tigrano, al kiu Lukulo sendis ambasadoron, kvankam ne grandpotenca en la komenco de sia regado, pligrandigis ĝin tiel multe per serio de sukcesoj, el kiuj ekzistas malmultaj ekzemploj, ke li estis ofte kromnomata "''[[Ŝahanŝaho\|Reĝo de reĝoj]]''". Post kiam li faligis kaj preskaŭ ruinigis la familion de la reĝoj, posteuloj de la grandaj seleŭkoj, post kiam li humiligis la fierecon de la partoj, transportitaj al grekaj urboj..., li konkeris la tutajn [[Sirio]]n kaj [[Palestino]]n, kaj donis leĝojn al la [[araboj]], nomataj skenitoj, li regis kun aŭtoritato per ĉiuj princoj de [[Azio]]. Homoj donis al li honorojn laŭ ilia moro en la Oriento, eĉ adoron.''\|{{cite book \| last = Rollins \| first = Charles \| title = Ancient History, vol. 4: History of the Macedonians, the Seleucidae in Syria, and Parthians. \| publisher = R. Carter \| location= New York \| year = 1844 \| pages=461}}}} La reago de Lukulo konsistis en subita atako, kiu surprizis Tigranon. Laŭ romiaj historiistoj, la mesaĝisto kiu unue alportis novaĵon de la neatendita romia atako estis mortigita<ref>{{cite book \| last = Keaveney \| first = Arthur \| title = Lucullus: A Life \| publisher =Routledge \| location=London \| year = 1992 \| pages=104–105}}</ref>. Poste Mitrobazano, unu el la generaloj de Tigrano, konfrontis la alvenon de la romianoj, kaj la kuraĝo de Mitrobazano tiom impresis Tigranon ke li nomumis lin por gvidi la armeon kontraŭ Lukulo. Li estis tamen venkita kaj mortigita. Post tiu malvenko, Tigrano retiriĝis norde de Armenio kaj Lukulo sieĝis Tigranokerton.<ref>{{cite book \| last = Keaveney \| first = Arthur \| title = Lucullus: A Life \| publisher =Routledge \| location=London \| year = 1992 \| pages=106–107}}</ref> La [[6-an de oktobro]] de la [[jaro]] 69 a. K., Tigrano estis venkita dum la [[Batalo de Tigranakerto]]. La nearmenaj gardantoj de la [[urbo]] perfidis lin kaj malfermis la pordojn de la [[ĉefurbo]] al la romianoj, pro kio Tigrano devis sendi 6 000 ĉevalrajdantojn por savi virinojn kaj trezorojn.<ref>{{cite book \| last = Keaveney \| first = Arthur \| title = Lucullus: A Life \| publisher =Routledge \| location=London \| year = 1992 \| pages=119}}</ref> Post kiam li venkis unu el siaj malpliaĝaj filoj (ankaŭ nomata Tigrano), kiu estis armita de la partoj de [[Fraato la 3-a]] kiu fuĝe serĉis la romian protekton, Tigrano reokupis la plej grandan parton de sia [[teritorio]]. Dume, Mitridato revenis al [[Ponto (geografio)\|Ponto]] kun 8 000 [[homo]]j. La [[6-an de oktobro]] de la jaro 68 a.K., la romianoj eniris en la malnovan ĉefurbon [[Artaŝato]]. Tigrano kaj Mitridato kombinis armenan-pontan armeon el 70 000 viroj por alfronti la romianojn, sed ili estis plene venkitaj. Denove, kaj Mitridato kaj Tigrano sukcese evitis kapton fare de la venkintaj romianoj. La longa kampanjado kaj afliktoj, kiujn la trupoj de Lukulo eltenis dum jaroj, kombinitaj kun perceptita manko de rekompenco en la formo de rabaĵo, kondukis al sinsekvaj ribeloj inter la legioj en 68-67 a.K. Frustrita pro la malglateco de la nordo de Armenio kaj vidante la plimalboniĝintan moralon de siaj trupoj, Lukulo ree moviĝis suden kaj sieĝis [[Nizibo]]n. Tigrano pensis (erare), ke Nizibo firme eltenus kaj serĉis reakiri tiujn partojn de Armenio kiujn la romianoj kaptis. Malgraŭ sia daŭra sukceso en la bataloj, Lukulo ankoraŭ ne povis kapti unu el la monarkoj. La trupoj de Lukulo rifuzis obei liajn ordonojn, sed konsentis defendi atak-poziciojn, kaj pro tio la senato sendis [[Pompeo]]n por voki Lukulon al Romo kaj transpreni lian taskon. Dum tiu paŭzo, Tigrano venkis la ribelon de sia pli juna filo (ankaŭ nomita Tigrano), kiu havis armeon provizitan de la parta reĝo, Fraato la 3-a. Tigrano la Granda tiam reakiris grandan parton de lia iama teritorio, dum Mitridato revenis al Ponto kun 8 000 viroj kaj pretis por la baldaŭa atako de Pompeo. == Pompeo kaj la repaciĝo == [[Dosiero:Pompée Vaux.jpg\|eta\|150px\|[[Pompeo]]]] En la jaro [[67]] a.K., Pompeo ricevis la taskon venki Mitridaton kaj Tigranon<ref>''Pompey, the Roman Alexander'', P. Greenhalg p. 105</ref>. [[Pompeo]] unue dediĉis sin ataki Mitridaton, dum li distris Tigranon per atako de la partoj en [[Korĉajko]]<ref>''Pompey, the Roman Alexander'', P. Greenhalg p. 105,114</ref>. Fraato la 3-a, la reĝo de la partoj, baldaŭ akiris ambicion pli larĝa ol la simpla aneksado de Korĉajko, kiam la filo de Tigrano kunsidis kun la partoj kaj konvinkis Fraaton invadi [[Armenio]]n kun la intenco anstataŭigi la maljunan Tigranon per la juna Tigrano<ref>''Pompey, the Roman Alexander'', P. Greenhalg p. 114</ref>. Tigrano decidis ne plenumi la invadon en la batalkampo, sed li iĝis certa ke lia ĉefurbo, [[Artaŝato]], estis bone defendita antaŭ ol retiriĝi al la montaro. Fraato baldaŭ komprenis ke Artaŝato ne falus en liajn manojn kaze de longa sieĝado, dum kiu li ne povus foresti el sia lando pro timo perdi sian kronon. Post foriro de Fraato, Tigrano malsupreniris el la montaro kaj forpelis sian filon el Armenio. Tiu eskapis kaj fuĝis al Pompeo<ref>''Pompey, the Roman Alexander'', P. Greenhalg p. 115</ref>. En la jaro 66 a.K., Pompeo avancis al Armenio kaj ĉi-foje Tigrano la Granda, nun preskaŭ 75-jara, liveris sin. Pompeo traktis lin ĝentile kaj permesis al li konservi sian reĝlandon forpelita de la konkeritaĵoj<ref>{{cite book \| last =Scullard \| first =H.H \| title = From the Gracchi to Nero: A History of Rome from 133 B.C. to A.D. 68 \| publisher =F.A. Praeger \| location= New York \| year = 1959 \| page=106}}</ref> kontraŭ 6 000 arĝentaj talentoj. Lia nefidela filo estis sendita al Romo kiel ostaĝo. Tigrano regis en Armenio kiel aliancito de [[Romo]] ĝis sia morto en 55/54 a.K.<ref>{{cite book \|last=Fuller \|first=J.F.C. \|title=Julius Caesar: Man, Soldier, and Tyrant \|publisher= Eyre & Spottiswoode \|year=1965 \|location= London \|page=45 \|isbn=0-3068-0422-0}}</ref> == Geedziĝoj kaj posteularo == Linio 140: de nekonata patrino: Ne, edzino de [[Parnavazo la 2-a]] de [[Iberio (Kaŭkazio)\|Iberia Reĝlando]] kaj poste [[Mirvano la 2-a de Iberio\|Mirvano la 2-a]]. == Haleja kometo == [[Dosiero:Tigran Mets.jpg\|eta\|200px\|Monero kun la bildo de Tigrano]] En artikolo de [[ABC News]] de la [[19-a de majo]] [[2004]], aperis informo kiu diras ke laŭ armenaj kaj italaj esploristoj "''la simbolo de la krono ''[de Tigrano]'' kiu havas stelon kun kurba vosto povus reprezenti la preterpason de la [[Haleja kometo]] en la jaro 87 a.K.<ref>{{cite web \|url=http://www.abc.net.au/science/news/stories/s1110824.htm \|title=Halley's comet portrayed on ancient coin \|accessdate=2007-01-17 \|work=ABC Science Online }}</ref><ref>See V. G. Gurzadyan and Vardanian, R. "[http://www.arxiv.org/abs/physics/0405073 Halley's comet of 87 BCE on the coins of Armenian king Tigranes?]." ''Astronomy & Geophysics''. Vol. 45, 2004.</ref>" Verŝajne Tigrano vidis la kometon ĉirkaŭ la suno la [[6-an de aŭgusto]] en [[-87\|87 a.K]], laŭ la esploristoj, kiuj diris ke "''la kometo estis la plej agrabla evento anoncanta la novan eraon de la ''Reĝo de reĝoj''".▼ == Tigrano en la armena kulturo == ▼ ▲En artikolo de [[ABC News]] de la [[19-a de majo]] [[2004]], aperis informo kiu diras ke laŭ armenaj kaj italaj esploristoj "''la simbolo de la krono ''[de Tigrano]'' kiu havas stelon kun kurba vosto povus reprezenti la preterpason de la [[Haleja kometo]] en la jaro 87 a.K.<ref>{{cite web \|url=http://www.abc.net.au/science/news/stories/s1110824.htm \|title=Halley's comet portrayed on ancient coin \|accessdate=2007-01-17 \|work=ABC Science Online }}</ref><ref>See V. G. Gurzadyan and Vardanian, R. "[http://www.arxiv.org/abs/physics/0405073 Halley's comet of 87 BCE on the coins of Armenian king Tigranes?]." ''Astronomy & Geophysics''. Vol. 45, 2004.</ref>" Verŝajne Tigrano vidis la kometon ĉirkaŭ la suno la [[6-an de aŭgusto]] en [[-87\|87 a.K]], laŭ la esploristoj, kiuj diris ke "''la kometo estis la plej agrabla evento anoncanta la novan eraon de la ''Reĝo de reĝoj''". Inter ĉiuj monarkoj kaj estroj de la historio de [[Armenio]], Tigrano la Granda estas sendube unu el la plej gravaj. Sub lia regado Armenio atingis limojn kiel neniam antaŭe aŭ poste. Tial, li estas simbolo de la armena naciismo kaj inter la [[armenoj]] de la diasporo, lia nomo estas uzata por blogoj<ref>http://tigranelgrande333.wordpress.com/rey-de-reyes-tigran-el-grande/</ref>, patriotaj kantoj, poemoj kaj longaj disertacioj pri la historia armena lando. Krom tio, la nomo "Tigran" aŭ "Dikran" (laŭ la armenaj dialektoj) estas unu el la dek plej uzataj ~~malinaj~~viraj nomoj de la armenoj<ref>http://www.armeniosonline.com.ar/nombresarmenios.htm</ref>. En Erevano kaj en Artaŝato (urbo fondita de li) troviĝas statuoj omaĝe al li.▼ ▲==Tigrano en la armena kulturo== ▲Inter ĉiuj monarkoj kaj estroj de la historio de [[Armenio]], Tigrano la Granda estas sendube unu el la plej gravaj. Sub lia regado Armenio atingis limojn kiel neniam antaŭe aŭ poste. Tial, li estas simbolo de la armena naciismo kaj inter la [[armenoj]] de la diasporo, lia nomo estas uzata por blogoj<ref>http://tigranelgrande333.wordpress.com/rey-de-reyes-tigran-el-grande/</ref>, patriotaj kantoj, poemoj kaj longaj disertacioj pri la historia armena lando. Krom tio, la nomo "Tigran" aŭ "Dikran" (laŭ la armenaj dialektoj) estas unu el la dek plej uzataj malinaj nomoj de la armenoj<ref>http://www.armeniosonline.com.ar/nombresarmenios.htm</ref>. En Erevano kaj en Artaŝato (urbo fondita de li) troviĝas statuoj omaĝe al li. == Bibliografio == * Chahin, M. (1991). ''The Kingdom of Armenia''. New York, Dorset Press. ISBN 0-88029-609-7 * Frye, Richard N. 1984. ''The History of Ancient Iran''. Richard N. Frye. München : Beck. ISBN 3-406-09397-3 * Lang, David Marshall (1980). ''Armenia. Cradle of Civilisation''. 1st Edition, London, George Allen & Unwin, 1970. 3rd Edition (Corrected). London, George Allen & Unwin. ISBN 0-04-956009-3 * The heritage of Armenian literature Vol.1 - Page 50 * The Building Program of Herod the Great by Duane W. Roller</div> Linio 157 ⟶ 156: * http://www.livius.org/ti-tn/tigranes/tigranes_ii.html == ~~Piednotoj~~Referencoj == {{referencoj\|2}}

Tigrano la Granda: Malsamoj inter versioj