Tjurka lingvaro: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
Neuzata termino, "tjurk/" estas la ĝusta PIV-a kaj ReVo-a radiko |
||
Linio 1:
[[Dosiero:Map-TurkicLanguages.png|right|310px|thumb|Landoj kaj regionoj kie
'''
== Gramatikaj ecoj ==
La plej karakterizaj ecoj de
== Klasado ==
Linio 9:
== Problemoj pri klasado ==
La klasado uzata en tiu ĉi artikolo estas kreita far [[rusa]]
== Ekzemploj de plej gravaj
{| class="prettytable"
|+ Jen specimenoj de la plej esencaj turklingvoj
|-
! style="background:#CFCFCF;" | ''Esperanta''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Turka''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Azerbajĝana''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Turkmena''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Tatara''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Kazaĥa''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Kirgiza''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Uzbeka''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Ujgura''
|-
| "Kiaj vortoj ekzistas por paŝo de ĉevalo?" || Atın yürüyüşleri için hangi sözcükler var? ||
|-
|-
Linio 31:
== Altaja superlingvaro ==
Multaj lingvistoj kredas ke
== Etnoj ==
Turka grupo de etnoj apartenas al la [[altaja lingvofamilio]]. La plej multnombraj popoloj de la grupo estas [[turkoj]], [[uzbekoj]], [[azerbajĝananoj]], [[kazaĥoj]], [[tataroj]] kaj [[ujguroj]].
{| class="wikitable" cellpadding=3 cellspacing=3 border=1
! Etnoj de la grupo !! Kvanto !! Propra nomo !! france !! ruse !! Priskribo !! lingvo !! Religioj
|-
| colspan=8 align=center | Oguza subgrupo
|-
| [[Turkoj]] || align=right | 53.300.000 <ref name="a">1992</ref> || Türkler /tjurkler/ || Turcs || турки /turki/
|
* Popolo, ĉefloĝantoj de [[
* Antropologie diversaj, sed plimulto apartenas al balkano-kaŭkaza branĉo de europoida raso.
|[[Turka lingvo|turka]].
| [[sunaismo|muzulmanoj-sunaistoj]].
|-
| [[Azerbajĝananoj]] || align=right | 17.000.000 <ref name="a"/> || azərbaycanlılar آذربایجانلیلار /azerbajĝanlilar/, azərilər آذری لر /azeriler/ || Azerbaidjanais || азербайджанцы /azerbajĝanci/
|
* Popolo, ĉefloĝantoj de [[Azerbajĝano]] (5,8 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Irano]] (10,43 mln), [[Rusio]] (336 mil), [[Kartvelio]] (307 mil), [[Kazaĥstano]] (90 mil), [[Armenio]] kaj aliaj landoj.
* Dividiĝas je subetnaj grupoj: Ajrumoj, Afŝaroj, Bajatoj, Karadaganoj, Karapapaĥoj, Ŝahsevenoj.
* suda branĉo de europoida raso.
|[[Azera lingvo|azera]]
| precipe [[ŝijaismo|muzulmanoj-ŝijaistoj]].
|-
| Taliŝoj || align=right | 121.000 || толышон /toliŝon/ || Talychs || талыши /taliŝi/
| Popolo en sudoriento de [[Azerbajĝano]] (21,1 mil,<ref name="b">1989</ref>) kaj en nordo de [[Irano]] (100 mil,<ref name="a"/>).
| [[Taliŝa lingvo|taliŝa]], foje ankaŭ azera
| muzulmanoj-ŝijaistoj, parto - sunaistoj.
|-
| [[Turkmenoj]] || align=right | 4.600.000 || тюркменлер Türkmenler /tjurkmenler/ || Turkmenes || туркмены /turkmeni/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Turkmenio]] (2,537 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Afganio]], [[Irano]], [[Turkio]] kaj aliaj landoj.
| [[Turkmena lingvo|turkmena]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Gagauzoj]] || align=right | 220.000 <ref name="a"/>. || Gagauzlar || Gagaouzes || гагаузы /gagauzi/
| Popolo en [[Moldavio]] (153 mil) kaj [[Ukrajnio]] (32 mil,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Rusio]] (ĉ. 10 mil), [[Bulgario]], [[Rumanio]], [[Grekio]] kaj [[Turkio]].
|[[Gagauza lingvo|gagauza]].
| [[ortodoksa kristanismo|kristanoj-ortodoksuloj]].
|-
| [[Kaĝaroj]] || align=right | 30.000 (1987) || Qacarlar /kaĝarlar/ || Kadjars || каджары (kaĝari)
| Popolo en nordo de [[Irano]]. Devenas de unu el kizilbaŝaj triboj.
| de turka grupo.
| muzulmanoj-ŝijaistoj, parto - sunaistoj.
|-
| colspan=8 align=center | Kipĉaka subgrupo
|-
| [[Kazaĥoj]] || align=right |9.420.000 || қазақтар {{IPA|qɑzɑqtɑr}} || Kazakhs || казахи (kazaĥi)
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Kazaĥstano]] (pli ol 6,54 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Uzbekistano]] (808 mil), [[Turkmenio]] (87 mil), [[Kirgizio]] (37 mil), [[Taĝikio]] kaj [[Rusio]] (635,9 mil); en [[Ĉinio]] (1,115 mln,<ref name="a"/>), [[Mongolio]] (125 mil) k.a.
|[[Kazaĥa lingvo|kazaĥa]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| Nogajoj || 90.666 en Rusio, ĉ. 90 mil en [[Turkio]] <ref name="a"/> || Ногъайлар Nogaylar /nogajlar/ || Nogais || ногайцы /nogajci/
| Popolo en [[Rusio|Rusia Federacio]], precipe en Stavropola regiono, en [[Dagestano]], ankaŭ en [[Karaĉajio-Ĉerkesio]], en [[Ĉeĉenio]] kaj [[Inguŝio]]. En Turkio loĝas en regionoj de [[Adana]], [[Eskişehir]] kaj [[Ceyhan]]
|[[Nogaja lingvo|nogaja]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
|
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Tatarstano]] (1,765 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Baŝkirio]], [[Maria Respubliko]], [[Mordovio]], [[Udmurtio]], [[Ĉuvaŝio]], en aliaj regionoj de Rusia Federacio. Oni nomas tatarojn ankaŭ turklingvaj popoloj de [[Siberio]] (siberiaj tataroj), Krimeo (krimeaj tataroj) k.a. En Rusia Federacio (sen krimeaj tataroj) 5,52 mln <ref name="a"/>.
| [[Tatara lingvo|tatara]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
|
| Etnografia grupo de tataroj, idoj de baptitaj en XVI jc nogajanoj. Loĝas en [[Baŝkirio]] kaj [[Ĉeljabinska oblasto]] (Rusia Federacio).
|tatara.
| kristanoj-ortodoksuloj.
|-
| [[
| Popolo,
|[[Kirgiza lingvo|kirgiza]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Baŝkiroj]] || align=right |1.420.000 || башҡорттар başqorttar /baŝkorttar/ || Bachkirs || башкиры /baŝkiri/
| Popolo en [[Rusio]], ĉefloĝantoj de [[Baŝkirio]] (864 mil). Entute en Rusia Federacio ĉ. 1,35 mln <ref name="a"/>. Loĝas ankaŭ en [[Kazaĥstano]] (42 mil), [[Uzbekistano]] (35 mil) k.a.
|[[Baŝkira lingvo|baŝkira]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Karakalpakoj]] || align=right | 423.000 || қарақалпақлар qaraqalpaqlar /karakalpaklar/ || Karakalpaks || каракалпаки /karakalpaki/
| Popolo en [[Mez-Azio]], precipe en [[Uzbekistano]], en [[Karakalpakstano]] (412 mil,<ref name="a"/>); 5 mil Loĝas ankaŭ en [[Afganio]] <ref name="a"/>. en [[Rusio]] - 6 mil
|[[Karakalpaka lingvo|karakalpaka]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Kumikoj]] || align=right | 282.000 <ref name="a"/> || Къумукълар /kumuklar/ || Koumyks || кумыки (kumiki)
| Popolo en [[Dagestano]] (232 mil).
| [[Kumika lingvo|kumika]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Krimeaj tataroj]] || align=right | 272.000 || qırımtatarlar къырымтатарлар /kirimtatarlar/, qırımlar, къырымлар /kirimlar/ || Tatars de Crimée || крымские татары /krimskije tatari/
| Popolo en [[Ukrajnio]] ([[Krimeo]], Hersona regiono), ankaŭ en [[Uzbekistano]], Rusia Federacio ([[Nord-Kaŭkazio]]). Ĉ. 272 mil <ref name="a"/>.
| [[Krime-tatara lingvo|krime-tatara]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Karaĉajoj]] || align=right |150.000 <ref name="a"/> || къарачайлыла /karaĉajlila/, таўлула /taŭlula/ || Karatchaeviens || карачаевцы /karaĉajevci/
| Popolo en [[Karaĉajio-Ĉerkesio]] (129 mil) kaj Stavropola regiono.
| [[karaĉaja-balkara lingvo|karaĉaj-balkara]]
| muzulmanoj-sunaistoj
|-
| [[Balkaroj]] || align=right | 78.000 || Таулула /taulula/ || Balkars || балкарцы /balkarci/
| Popolo en [[Rusio]], en [[Kabardio-Balkario]] (71 mil). Entute en Rusia Federacio 78 mil <ref name="a"/>.
| karaĉaj-balkara.
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| colspan=8 align=center | Karluka subgrupo
|-
| [[Uzbekoj]] || align=right | 18.500.000 || Ўзбеклар O‘zbeklar /uzbeklar/ || Ouzbeks || узбеки /uzbeki/
|
* Popolo, ĉefloĝantoj de [[Uzbekistano]] (14,145 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Afganio]] (pli ol 1,7 mln), [[Taĝikio]] (ĉ. 1,2 mln), [[Kazaĥstano]] (332 mil) k.a.
* Apartenas al Pamira-Fergana branĉo de europoida raso.
|[[Uzbeka lingvo|uzbeka]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Ujguroj]] || align=right | 7.770.000
| Popolo en [[Ĉinio]] (7,5 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Kazaĥstano]], [[Kirgizio]], [[Uzbekistano]] k.a.
|[[Ujgura lingvo|ujgura]].
| muzulmanoj-sunaistoj
|-
| colspan=8 align=center | Sudsiberia subgrupo
|-
| [[Tuvoj]] || align=right | 207.000
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Tuvio]] (198,4 mil). Entute en [[Rusio]] 206,2 mil <ref name="a"/>. Loĝas ankaŭ en [[Mongolio]] kaj [[Ĉinio]].
| [[Tuva lingvo|tuva]].
| [[lamaismo|budhistoj-lamaistoj]].
|-
| [[Ĥakasoj]] || align=right | 80.300 || тадарлар /tadarlar/ || Hakasses || хакасы /ĥakasi/, malnove абаканские татары aŭ минусинские татары (abakanaj aŭ minusinaj tataroj)
| Popolo en [[Ĥakasio]] (62,9 mil), [[Rusio|Rusia Federacio]]
|[[Ĥakasa lingvo|ĥakasa]].
| tradicie [[ŝamanismo|ŝamanistoj]], multaj kristanoj-ortodoksuloj
|-
| [[Altajanoj]] || align=right |
| Popolo en [[Altaja Respubliko]] (59 mil). Kvanto: en [[Rusio|Rusia Federacio]] 69 mil <ref name="a"/>.
| altaja.
| kristanoj-ortodoksuloj, parto - [[baptismo|baptistoj]]; konservas tradiciajn kredojn.
|-
| colspan=8 align=center | Jakuta subgrupo
|-
| [[Jakutoj]] || align=right | 380.000 <ref name="a"/> ||сахалар /saĥalar/ || Yakoutes || якуты /jakuti/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Jakutio]] (365 mil)
| [[Jakuta lingvo|jakuta]].
| kristanoj-ortodoksuloj, iuj kredantoj je [[Ajii]]
|-
| colspan=8 align=center | Bolgara subgrupo
|-
| [[Ĉuvaŝoj]] || align=right | 1.845.000 || чăвашсем /ĉavaŝsem/ || Tchouvaches || чуваши /ĉuvaŝi/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Ĉuvaŝio]] (907,6 mil), Loĝas ankaŭ en [[Baŝkirio]], [[Tatarstano]], najbaraj regionoj. Entute en Rusia Federacio 1773,6 mil <ref name="a"/>.
| [[Ĉuvaŝa lingvo|ĉuvaŝa]].
| kristanoj-ortodoksuloj
|}
== Nova Tjurka Alfabeto ==
{{Ĉefartikolo|Nova Tjurka Alfabeto}}
'''Nova Tjurka Alfabeto''' (tatare яңа əлифба/jaꞑa əlifʙa, baŝkire яңы əлифбə, "nova alfabeto"), mallonge яңалиф/jaꞑalif, ebla esperantigo janalifo, estas projekto de unuigita latinida alfabeto por tjurkaj lingvoj kreita en [[Sovetunio]] en la fino de 1920-aj jaroj. En 1928 ĝi estis oficiale enkondukita en tjurklingvaj sovetaj republikoj kaj aŭtonomaj respublikoj de RSFSR anstataŭ arabidaj alfabetoj kiuj tie tradicie utiliĝis. Tamen en 1938–1940 janalifo estas urĝe anstataŭigita per alfabetoj surbaze de [[cirila skribo]] kaj do estas ne plu uzata.
Linio 185:
== Notoj kaj referencoj ==
{{projektoj|commons=Category:Turkic languages}}
{{Referencoj}}
{{ĝermo|lingvoj}}
|